Vokansonning «naychi» ijodlari juda yuksak mahorat bilan
ishlangan.
Jak de Vokansonning «naycha» si tashqi ko’rinishidan oddiy
odam singari ko’rinishda bo’lib, nay (fleyta) ni ohista lablariga olib
kelgan holda instrumentning har xil teshiklarini barmoqlari bilan
tanlab bosib o’z repertuaridagi o’n ikki ohangdan birini chalar edi.
Pyer Droning «nusxa ko’chiruvchi»
si tashqi tomondan stolni
oldida o’tiruvchi olti yoshli qizchaga o’xshar edi. U «g’oz pero»sini
siyohdonga tirishqoq holda botirar va chiroyli qilib harflar, so’zlar
yozardi va hatto itni rasmini ham chizar edi. Bunda u boshini bir
tekis sarak-sarak qilar va qo’l harakatiga mos ravishda ko’z -
qovog’ini tushirar edi. O’sha asrning tomoshabinlari inson qo’li
bilan yaratilgan bu «tirik mavjudot»ni ko’rib lol qolganlar.
1774 yili Parijdagi ko’rgazmada Pyer va Anri Drolarning uch
androidi:
«nusxa
ko’chiruvchi»,
«rasm
chizuvchi»
va
«musiqashunos»i namoyish qilinadi. Anri Droning androidi hozirgi
vaqtda Fransiyaning Nevshatel shahridagi nafis san’at muzeyida
saqlanmoqda.
XIX asrning boshiga kelib androidlar o’rnini yuqori texnik
imkoniyatlarga ega bo’lgan elektromexanik robotlar egalladi.
«Robot» termini birinchi bo’lib
chex yozuvchisi Karel
Chapekning 1920 yilda yozgan R.U.R. («Rassum universal
robotlari») pyesasida qo’llangan. Bu so’z «goot» degan chex
so’zidan olingan bo’lib, odamzodga o’xshab harakat qiluvchi
mashinani anglatadi. Pyesaning qahramonlari tashqi ko’rinishi
bo’yicha odamga o’xshagan mexanik odamlar bo’lib, fizik va
intellektual tomondan odamdan ustun edi. K. Chapek ularni
«robotlar» deb atadi. Bu so’z «android»
atamasini siqib chiqarib
(«android» so’zi faqat o’tgan zamon mexanik ko’g’irchoqlarining
atalishida saqlanib kolgan), dunyoning hamma tillariga singib ketdi.
Dunyoda birinchi robot 1927-yilda yaratilgan. Bu amerikalik
muxandis Dj. Vensli tomonidan loyihalashtirilgan va butun dunyo
ko’rgazmasida namoyish qilingan «Televoks» roboti edi.
«Televoks» robot qo’llari bilan harakat qila olar, oyoqqa tura olar va
magnitofon yordamida bir nechta iboralarni ayta olar edi. Bularning
hammasini androidlar harakatidan farqli o’laroq, qat’iy (o’zgarmas)
programma bo’yicha emas, balki o’zining konstruktori ko’rsatmasi
bo’yicha bajarar edi. Robotga topshiriqlar hushtak yordamida
kiritilgan. «Televoks» ommaviy tarzda namoyish qilinganidan so’ng
«ishga» solib yuborildi, ya’ni uni Nyu-Yorkdagi osmon o’par
uylardan birining vodoprovod shohobchasiga navbatchi vazifasiga
«tayinlashdi». Uning zimmasiga tizimdagi suvning sathi va nasoslar
ishini kuzatib turish yuklandi.
Shundan so’ng qiziqarli texnik yechimlarga ega bo’lgan
elektromexanik robotlarning bir butun avlodi paydo bo’ldi.
Keyinchalik mikroprosessor texnologiyaning
rivojlanishi natijasida
elektromexanik robotlar o’rnini elektron robotlar egalladi. Shunday
robotlardan ikkitasi xususida so’z yuritamiz. Birinchi robot
«Universal» Osaka shahrida (Yaponiya) butun dunyo ko’rgazmasida
namoyish qilindi. Robot radio orqali beriladigan 27 topshiriqni
bajarardi: u yuradi, boshi va qo’llari haraqat qiladi, musiqani
tushunadi va uning ohangiga o’ynaydi va hokazo.
Ikkinchi robot
«Demonstrator» («namoyish qiluvchi») Ukraina Fanlar akademiyasi
institutlaridan birida bor. Bu robotning ichiga sun’iy olmos ishlab
chiqaruvchi laboratoriya qurilmasi joylashtirilgan. Robot oddiy
grafitdan sun’iy olmos ishlab chiqarish texnologiyasini ommabop
qilib tushuntirib bera olgan. Ma’ruza paytida robotning og’ziga
grafit parchalari solingan, robot esa jag’i bilan uni ezgan va ko’p
o’tmay uning o’zi maxsus teshigidan tayyor bo’lgan olmos kristallni
olib bergan. Bu namoyish katta samara bergan.
Yuqorida
aytilgan
fikrlarni
umumlashtirib,
shuni
tasdiqlashimiz mumkinki, android va
birinchi robotlar insonning
harakat va ta’sir qilish sohasidagi imkoniyatlarini modellashtirishda
birinchi urinish bo’lgan. Ular hozirgi zamon robotlarining asoschisi
bo’la olmadi. Bunga eng oddiy intellektning yo’qligi sababdir. Bu
nimada ifodalangan? Bu, birinchidan, tashqi muhit bilan android
(robot)lar harakati o’rtasida teskari aloqaning yo’qligi hamda bu
tashqi o’zgaruvchan muhitga moslanish qobiliyatining yo’qligi bilan
ifodalanadi. Bular mahorat bilan yasalgan o’yinchoqlar edi, ularning
harakati qat’iy programmalashtirilgan edi. Masalan, «Nusxa
ko’chiruvchi» android hamma vaqt oldindan belgilangan jumlalar
to’plamidan birini yozardi. Agar uning siyohdonida siyoh bo’lmasa
ham u siyohdonga perosini tiqishni va qog’ozga pero bilan (perosida
siyoh bo’lmasa ham) yozishni davom ettirar edi. «Naychi» android
esa, agar, uning nayi o’rniga xuddi nayga o’xshash o’lchamda
dumaloq yog’och qo’yilsa ham o’zining ohangini o’ynay berardi.
Birinchi robotlar androidlardan deyarli farqlanmasdi. Ular o’zlariga
xos harakatlarni (tashqi muhit ta’sirida bo’ladigan harakatlarni
emas, balki topshiriq signallari yordamidagi har xil ketma-ketlikdagi
harakatlarni) bajarardilar. Shunday bo’lsa ham,
android va
elektromexanik robotlarni yaratishga ketgan urinishlar zoye
ketmadi.
Bunday
o’yinchoqlarni
yaratuvchilar
antropomorf(odamga
xos)
harakatlarga
mexanik
o’xshatish
imkoniyati to’g’risidagi masalani ijobiy hal qilganlar. Bu ishlarning
natijalari biomexanika (odam harakati nazariyasi) rivojlanishida
katta rol o’ynagan, ya’ni insonlar uchun protezlar yaratishga imkon
bergan. Androidlar qo’li inson tomonidan yaratilgan birinchi
manipulyatorlar sanalgan. Hozirgi paytdagi manipulyatorlar
qanchalik mukammal bo’lmasin, ular bilan mexaniklarning «oltin
asri»ning ajoyib ijodkorlari tomonidan yaratilgan manipulyatorlar
orasida genetik o’xshashlikni oson ko’rish mumkin.
Shuni
alohida qayd qilish kerakki, robot-androidlarning
ijodkorlari hozirgi zamon robotlari paydo bo’lishi uchun imkon
yaratganlar.
