|
Tarmaq qawipsizligi pa’ni boyinsha O’z betinshe jumis
|
| bet | 2/3 | | Sana | 29.11.2022 | | Hajmi | 1.04 Mb. | | #32279 |
Bog'liq BAXTIYAR Tarmoq xavfsizligi INFORMACIYANÍ QORǴAWDÍ SHÓLKEMLESTIRIW HÁM PROGRAMMALÍQ QURALLARÍis (3), Elektronikadan slayd jumisi, 4-курс АХ Кундузги, 2-Лекция (1), Ismailov Asror 7.8.9, 7-MA\'RUZA, Tu\'rli xaliqlar kesteshiligi (2), 1. Ilmiy loyiha, УР ВИНСЕРВЕР ЛАБ 5, ta lim jarayonida infografika texnologiyasining o rni va uning ishlab, Astronomiya(2013), Xakimova Navruza 304-19 DI 5-lab, Sardorbek mustaqil ish, 3 томонлома шартнома битирувчи узTarmaq qawipsizligi
Jıllar dawamında shólkemler kishi qalasha xalqı úyleriniń qapıların qulflamagandek tarmaq qawipsizligine itibarsız edi. Internet hám global tarmaqtıń keń tarqalıwı tarmaqqa bolǵan bunday munasábetke óz tásirin ótkeziwi nátiyjesinde ashıq qapılar jabılatuǵın hám qulflanadigan boldı.
Qawipsizlik ne ushın zárúrli?
Qawipsizlik zárúrli bolıp tabıladı, sebebi kompyuter sistemaları hám tarmaqları qorǵawlanıwı zárúr bolǵan keń spektrdagi informaciya hám resursların ózinde saqlaydı. Siz Internet arqalı satıp alıw ushın óz kredit kartangizdan paydalanǵanińizde siz shártnama dúzip atırǵan waqıtta internet degi satıwshı sizge qawipsiz baylanıs támiyinlep atırǵanına ishonasiz hám Siz berip atırǵan maǵlıwmatlar ushın hesh qanday qáwip joq ekenligine isenim bildiresiz Búgingi kúndegi identifikaciyaǵa abay joqarı bolǵan dáwirde shólkem xızmetkerleri Qawipsizlik bólimine óziniń social qorǵaw nomeri yamasa shańaraqqa tiyisli informaciya sıyaqlı jeke maǵlıwmatları qorǵawdaligiga ishonadi. Student tájiriybe nátiyjelerin kiritayotganida hár gezek kompyuterde islew múmkinshiligi bar ekenligi hám programma islep atirǵanına isenim payda etedi. Bular ne ushın tarmaq qawipsizligi zárúr ekenligin kórinetuǵın etiwshi birpara sebepler bolıp tabıladı. Bul hám basqa sebeplerdi tómendegi gruppalarǵa ajıratıwımız múmkin:
1. Informaciya hám resursların sonday qorǵawıki, bunda kommerciya yamasa shólkemler mashqala hám úzilislersiz óz iskerligin saqlap qaladı.
2. Medicinalıq jazıwlar sıyaqlı jeke maǵlıwmatlar jasırınlıǵı támiyinleniwi kepillik beriledi
3. Identifikaciya hám kredit kartaların kelileniwinen qorǵaw etedi.
4. Jumıs processleri aǵımın shańaraq aǵzaları, studentler hám shólkem xızmetkerleriniń islewi hám oyınlar oynawında toqtap qalıw hám buzılıwlar júz bermeytuǵın etip, kiyim-kensheklestiredi.
5. Kompyuter xakerlarini keyingi zıyanlı hújimler uyushtirishdan toqtatadı.
Qawipsizlik boyınsha ámeliy tayarlıqlar
Hújimlerden ámeliy qorǵawlanıw bekkemlikti asırıw processindegi qádem bolıp tabıladı. Bekkemlikti asırıw óz quramına tarmaq qorǵawı hám operatsion sistema usılları arqalı hújimdi toqtatıw yamasa aldın alıw ushın belgilengen wazıypalardı qabıl etedi. Siz islep atirǵan sistemanı bekkemlew jolında bir neshe ulıwma qádemler ámeldegi:
1. Operatsion sistema hám tarmaq qorǵawı múmkinshilikleri boyınsha múmkinshiligi barınsha kóbirek maǵlıwmat biliwge intiling hám olardan paydalanıwdı úyreniń.
2. Jańa hújimler hám olardı qayta islew ushın qorǵaw tashklotlarining veb -betlerinde tez-tez maslaxat alıp turing.
3. Operatsion sistemanı isletiwińiz ushın absolyut zárúr bolǵan xızmet hám processlernigina yuriting hám kerek bolmaydıganlarini óshirip taslang, sebebi bunda hújimshiler paydalanıwı múmkin bolǵan ashıq TCP/UDP portlar hám operatsion sistema programmaları hám processleri sanın azaytadı (hújim maydanın kemeytiw dep da ataladı ).
4. Múmkinshilik bolsa, bólek server, fayrvol hám marshrutizatorlardan paydalanıń. Kóp funksiya atqaratuǵın kompyuter hám tarmaq apparatları hújimshiler ushın kóp ashıq túńlikler jaratılıwması múmkin. Mısalı, internet, DNS hám marshrutizatsiya funksiyaların birden-bir serverde jıynamang. Bólek server hám apparatlardı basqarıw da ápiwayılaw, qorǵaw da ańsatlaw.
5. Operatsion sistemanıń paydalanıwshı login hám parolları, qorǵawlanǵan gruppalar, huqıqlar, qorǵawlanıw siyasatları, loginni óshiriw, qorǵaw protokolları, shifrlaw hám autentifikatsiya sıyaqlı qorǵaw ushın mólsherlengen múmkinshiliklerin úyreniń hám olardan paydalanıń.
Hújimshilerge qarsı múmkinshiligi barınsha kóbirek tosıqlar qoyıng.
6. Úzliksiz túrde qorǵaw sistemasında júzege keliwi múmkin bolǵan túńliklerdiń jayın anıqlaw hám sol erga jóneltirilgen qorǵaw sıyaqlı usıllar qanday ornatılǵanın tekserip barıń.
7. Paydalanıwshılardı sanalı túrde qorǵawlanishga uyretip barıń.
8. Hújim joq ekenligine isenim payda etiw ushın turaqlı túrde operatsion sistemanı qadaǵalaw etip barıń.
9. Bir operatsion sistema, mısalı, Mac OS X basqa operatsion sistema, mısal ushın, Windows 7 den hújimge kemrek beyim, dep, qáte etpeń. Barlıq operatsion sistemalar óz názik táreplerine iye hám hújimshiler barlıq túrdegi operatsion sistemalarǵa hújim uyushtirish ushın zıyanlı programmalar jazıwadı. Android hám iOS sıyaqlı mobil operatsion sistemalar da bunnan tısqarı emes. Mısalı, Android tiykarındaǵı smartfon hám planshetler shıqqanınıń birinshi jılıdayoq olarǵa bolǵan hújimler sanı tiykarınan programma júklew arqalı hújim esabına 400 procentke asdı. iOS mobil apparatlarına bolǵan hújimler Android apparatlarına salıstırǵanda kóp bolmaǵanına qaramastan, olarǵa bolǵan hurujlar da o'sdi.
Operatsion sistemanıń qorǵaw múmkinshiliklerinen paydalanıw
Operatsion sistemalar sistema bekkemligin támiyinleytuǵın kóp múmkinshiliklerge iye. Sazlaw múmkin bolǵan múmkinshiliklerdiń geyparaları tómendegiler bolıp tabıladı:
1. Tarmaq sistemasında dizimnen ótken hár bir paydalanıwshı sistemaǵa bekkem parol' menen kirisiwdi talap etiń.
2. Paydalanıwshılar tarmaqqa kiriwi waqtında autentifikatsiya hám shifrlawdıń operatsion sistemalarıńız usınıs eta alatuǵın eń jetilisken formalarınan paydalanıń.
3. Tarmaq jalǵanıwları ushın cifrlı sertifikatsiyali qorǵawdan paydalanıń. Cifrlı sertifikatsiya tarmaq kompyuterleri ortasında uzatıw túp ekenligin tekseriw, yaǵnıy baylanısap atırǵan apparatlar rasında o'zligi ekenligine isenim payda etiw ushın zárúr.
4. Bet hám fayllar qawipsizligi ushın huqıqlardı sazlap qoyıng.
5. Ulıwma paydalanıw huqıqları sıyaqlı ulıwma paydalaniletuǵın resurs qorǵawınan flydalaning.
6. Paydalanıwshılar ushın “qıyın” parol' talabı hám tarmaqqa málim ret kirey almaǵannan keyin paydalanıwshı esap jazıwın bloklaw sıyaqlı qawipsizlik siyasatın ornatıń.
7. Sımsız tarmaq ushın sistemada ámeldegi eń joqarı qorǵaw dárejesin ornatıń.
8. Uzaqtan jalǵanıwlar, ásirese sımsız tarmaqlar xavsizligi ushın virtual jeke tarmaq - vPNdan paydalanıń.
9. Úzliksiz ıqtıyat ushın nusqalaw sıyaqlı buzılıwdan keyin qayta tiklew texnologiyalarınan paydalanıń.
Ámeldegi tarmaqlar
Hátte kóp zattı biletuǵın adamlar da geyde uyge isten názik maǵlıwmattı alıp keliwi hám operatsion sistemanıń qorǵaw múmkinshiliklerinen paydalana almasligi múmkin. Bir mısal - joqarı lawazımda isleytuǵın qawipsizlik xızmeti ofitseri mahfiy fayllardı úyde olar menen islew ushın alıp kelgen, deylik. Bul fayllar etarlicha qorǵawlanbaǵan hám ihtiyoriy adam, sonıń menen birge, Internet arqalı hújim uyushtiruvchi yamasa sırt el razvedka agentliginiń tıńshıı tárepinen ashıp kóriw múmkin.
Basqa bir mısalda kompaniyanıń server admınıstratori óz úyinen uzaqtan jalǵanıw usılı menen serverge birpara texnikalıq xızmetler kórsetiw ushın kirgen. Ókiniw menen aytamız, onıń úy kompyuteri virus tekseriwshi programmadaǵı jańalanıw xızmetiniń waqıtı tawsılǵan sebepli virus menen zálellengen edi. Nátiyjede virus serverge ótip ketti.
Tarmaq qawipsizligi múmkinshiliklerinen paydalanıw
Siz tarmaqta isleta alatuǵın bir neshe bekkemlew usılları bar. Olardan birpara usıllar arnawlı tarmaq úskenelerinen paydalanıwdı talap etedi, basqaları bolsa óz ishine programmalıq támiynattı aladı. Tarmaqtı bekkemlew usıllarınıń eń ápiwayıları tómendegilerdi óz ishine aladı :
1. tarmaqtıń málim bólimlerine kim kirgenin baqlaw ushın tarmaqtı kommutator hám marshrutizator tiykarında proektlestiriw;
2. tarmaq fayrvollari hám opersion sistema fayrvollaridan paydalanıw ;
3. qawipsizlew sımlı tarmaqlardı proektlestiriwde juldızsimon tarmaq tapologiyasidan paydalanıw ;
4. tarmaqtaǵı aktivlikti úzliksiz baqlaw.
|
| |
