Tashkent State Transport University Google

Download 221,7 Kb.
bet	1/2
Sana	04.09.2024
Hajmi	221,7 Kb.
	#270242

1 2

Bog'liq
avtomobillarda ishlatiladiga moylash materiallarining ekspluatatsion (1)

AVTOMOBILLARDA ISHLATILADIGA MOYLASH MATERIALLARINING EKSPLUATATSION SAMARADORLIKKA TA’SIRI
ANNOTATSIYA

Tashkent State Transport University Google Scholar indexed
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-802-806

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International Specialists in the Field of Transport

AVTOMOBILLARDA ISHLATILADIGA MOYLASH MATERIALLARINING EKSPLUATATSION SAMARADORLIKKA TA’SIRI

Akmal XXX Azimov
Jizzax politexnika instituti assistanti akmaldotsent@gmail.com

Jamshid Hamroyev

Jizzax politexnika instituti assistanti jamshid1990@gmail.com

ANNOTATSIYA

Ushbu maqolada, avtomobillarning ekspluatasion samaradorligini oshirishda, ularda ishlatiladigan moylash materiallarining sifatining ta‟siri tahlil etildi. Shuningdek dvigatel foydali ish koeffitsiyenti motor moyining sifatli tanlanishiga, o‟z vaqtida almashtirilishiga bog‟liqligi o‟rganildi. Bundan tashqari ekspluatatsion sharoitga mos qovushqoqlikka ega moylash materiallarining tanlanishi transport vositasining barcha parametrlarining samaradorligiga ijobiy ta‟sir ko‟rib chiqildi.
Kalit so’zlar: avtomobil, ekspluatatsiya, ishqalanish, yeyilish, moylash materiallari, motor moyi, moy quvushqoqligi, ekspluatasin samaradorlik.

Avtoransport vositalarining ekspluatatsiya qilish samaradorligini oshirish, uni doimiy va tez amalga oshirish barcha sohalarning rivojlanish ko‟rsatgichini oshirib, xalq xo‟jaligini iqtisodiy samaradorligini belgilab beradi. Ya‟ni avtomobillar ekspluatatsiya jarayonlarining oqilona amalga oshirilishi xom-ashyoni ishlab chiqarish sanoatiga, tovarlarni esa o‟z vaqtida iste‟molchilarga sifatli, arzon yetkazib berish vazifasini bajaradi, bu o‟z navbatida mamlakat iqtisodiyotining samaradorlikni oshirishiga olib keladi.

Avtomobillarning ekspluatatsiyasini samarali tashkil etish va yo‟l harakati xavfsizligini ta‟minlash maqsadida O‟zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 9-martdagi “Transport vositalarini majburiy texnik ko„rikdan o„tkazish tartibini takomillashtirishga doir qo„shimcha chora-tadbirlar to„g„risida”gi 125-son qarorida ham avtomobillarning texnik sozligini doimiy ravishda nazorat qilish va transport vositalarini texnik ko„rikdan

va texnik holatni baholashning soddalashgan tartibini joriy qilish maqsadida qator muhim bo‟lgan tadbirlar belgilandi.

Avtomobilni ekspluatatsiya qilish samaradorligini oshirish usullaridan biri sifatida ekspluatatsion materiallarning xususiyatlari va imkoniyatlaridan oqilona foydalanishni ko'rib chiqish mumkin. Avtomobil ishlab chiqaruvchilari tomonidan tavsiya etilgan yonilg‟i-moylash materiallari va masus suyuqliklarning xususiyatlari hisobga olish juda muhimdir. Ekspluatatsion materiallar, polimer va kompozit materiallarning qo‟llanishi [4], ularning sifat ko‟rsatgichlarini hisobga olib avtomobillarda ishlatish yuqori samaradorlik ko‟rsatgichlarini yuzaga keltiradi.
Avtomobillarda ishlatiladiga ekspluatatsion materiallar ichida moylash materiallarini samarali qo‟llanilishi avtomobillarning ishlash muddatini belgilovchi asosiy ko‟rsatgichlardan hisoblanadi.
Har qanday mashinada ishqalanadigan detallarni moylash uchun turli moylash materiallari ishlatiladi. Ular avtomobilning ishonchli ishlashini ta‟minlovchi muhim ko‟rsatgichlardan biri hisoblanadi. Shuningdek moylash materiallari har bir ishqalanuvchi detal ishlash muddatini uzaytirib, shovqinni pasaytiradi [3] va qo‟llanilayotgan agregat yoki mexanizmning foydali ish koeffitsiyentini oshirib beradi.
Avtomobillarda moylash materiallarining sifati va ish sharoitiga mos kelishi, ishqalanuvchi detallarning uzoq vaqt ishonchli ishlashini ta‟minlovchi omillardan biridir [1].
Moylash materiallari suyuq (moylar) va mazsimon (plastik moylar) turlarga bo„linadi.
Barcha turdagi moylar bir qator vazifalarni bajarishi lozim, ulardan eng asosiylari quyidagilardir [2]: detallarning yeyilishini kamaytirish; ishqalanishni yengishga sarflanadigan energiyani kamaytirish; detallar orasidagi tirqishlarni zichlash (masalan, dvigatel silindri gilzasi va porshen orasidagi tirqishni); qizigan detallarni moy tizimi bo„yicha moy aylanishi hisobiga qisman bo„lsa-da sovitish; ishqalanuvchi yuzalarda hosil bo„lgan yemirilish mahsulotlarini filtrlovchi qurilmagacha surib kelish; metall sirtlarni korroziyadan himoya qilish.
Motor moylarining dvigatelga ishlashiga kuchli ta'siri ko‟rsatadi. Moyning holati va sifati barcha dvigatel mexanizmlarining ishlash muddatini belgilaydi va ishlash samaradorligiga kuchli ta‟sir ko‟rsatadi. Transport vositalarida ishlatiladigan moylash materiallari sifatini oshirish, avtomobilning

beradi. Moylash materiallarini almashtirish muddatlarining to‟g‟ri tanlanishi ham dvigatel ishlash muddatiga ijobiy ta‟sir ko‟rsatadi.

Avtomobillarda ishlatiladigan umumiy moylash materiallari asosan neftdan olinadi (mineral va neft moylari), shu bilan birga hayvonot va o‟simlik moylari ham ishlatiladi. Yuqorida keltirilgan moy turlariga nisbatan bugungi kunga kelib, asosan motor moylariga ishlatiladigan sintetik moylar ommolashib bormoqda va sifat jihatdan ustunlik qilmoqda.
Umuman barcha moylash materiallari avtomobillarda ishlatilishi uchun quydagi sifat ko‟rsatgichlariga ega bo‟lishi lozim:

avtomobil detallarini yeyilishini va ishqalanishni yengishga kam quvvat sarflanishini, shuningdek, detallaming tozaligini ta‟minlashi kerak.
ishqalanuvchi sirtlarini korroziyalanishdan saqlashi.
ishqalanish joylardagi zazorlar va tutashmalardan oson o„tishi, sovuq vaqtda dvigatel qismlarining oson aylanishini ta‟minlashi kerak.
kuyishga bo„ladigan sarf minimal darajada bo'lishini ta‟minlaydigan optimal tarkibga ega bo„lishi kerak.
tashish va uzoq vaqt saqlash davomida ekspluatatsion xossalarini saqlab qolishi kerak.

Moylash materiallariga qo„yiladigan eng asosiy talablardan biri qovushqoqlik xususiyatining me‟yorida bo‟lishi hisoblanadi. Moylash materiallari ichida motor moylarining to‟g‟ri tanlanishi ekspluatasiya jarayonining samarali amalga oshirilishini ta‟minlaydi. Agregat va uzellarda moyning normal ishqalanish hosil qilishi, ularni sovitishi, zichlikni ta‟minlashi, osongina yurgizib yuborish ko‟rsatgichlari qovushqoqlikka bog„liqdir. Shuningdek ekspluatatsiya sharoitiga mos qovushqoqlik ko‟rsatgichiga ega motor moylarini tanlash dvigatel foydali ish koeffitsiyentining oshishiga va ishlash muddatining uzayishiga zamin yaratadi.
Bizga ma‟lumki motor moylari qovushqoqlik ko‟rsatgichi bo‟yicha markalanadi va shu ko‟rsatgich bo‟yicha mos ishlash sharoiti tanlanib ekspluatatsiya qilinadi (1-rasm).
Avtomobillarda ishlatiladigan barcha moylash materiallari harorat o‟zgarishiga qarab qovushqoqligi turli xil bo‟lgan moylarni tanlashadi va ishlatishadi. Motor moylarining qovushqoqligi mexanizmlar ishiga katta ta‟sir ko„rsatadi. Qovushqoqligi juda ham past bo„lgan moylar detallar orasidagi tirqishdan osongina oqib chiqib ketadi, natijada detallarning yeyilishi jadallashadi, shovqin
kuchayadi [7] va moylash materialining sarfi ortadi. Shu bilan birga moy qovushqoqligi yuqori bo„lganida, o„zaro ishqalanuvchi

detallar orasidagi tirqishga moy yetkazib berish qiyinlashadi, buning natijasida ham detallarning yeyilishi jadallashadi. Shu bilan birga, moylangan yoki moy vannasiga cho„ktirilgan detallarni harakatlantirish uchun energiya sarfi ortib ketadi.

Download 221,7 Kb.

1 2

Download 221,7 Kb.