O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI
“TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI"FAKULTETI
TT-11-21 GURUH 3-BOSQICH TALABASI
“PEDAGOGIKA VA PSIXOLOGIYA" FANIDAN TAYYORLAGAN
AMALIY ISH -1
BAJARDI: ISMOILOVA.M
TEKSHIRDI:
DAMINOVA.M
MAVZU:
Xorijiy pedagogikada ta’lim – tarbiya
REJA:
1.Antik davrda ta’lim – tarbiya.
2.Estetik tarbiya.
3.Axloqiy tarbiya.
4.Ekologik tarbiya.
‘’.
Tarixga nazar tashlar ekanmiz, pedagogik g‘oyalar eramizdan
oldingi VI asrda shakllanganligi haqida ma’lumotlar mavjud. Zero,
tabiatning oliy mahsuli inson paydo bo‘lishi tabiatning hodisalari,
jarayonlarini o‘rganshi, ulardan yashash uchun oqilona foydalanish
asosida insonlar sekin – asta madaniylashuvi, ijtimoiylashuvi asosida
pedagogik g‘oyalar shakllana va rivojlna boshlagan.
Antik davrlarda ta’lim-tarbiya yoshlarga ota-onalarning yashash
uchun tabiat ne’matlaridan foydalanish, uy-ro‘zg‘or yuritish, o‘zaro
va tabiatga munosabat axloqi, odobi sifatida shakllana boshalagan
bo‘lsa, bilimlar xajmi kengaya boshlagach, maxsus tarbiyachilarga
ehtiyoj tug‘ila boshlagan. Ma’lum qabila, elat, millat miqyosidagi
ta’lim-tarbiya qoidalari majmuasi konsepsiyalar alohida kishilar
(ya’ni kohinlar yoki oqsoqollar) tomonidan takomillash-tirilgan.
SHuning uchun ta’lim-tarbiya konsepsiyalari ko‘p hollar-da ma’lum
bir shaxs (muallif)ning nomi bilan bog‘lanmaydi.
.
.
Antik pedagogikda tabiatga, atrof-muhatga o‘zaro
insoniy munosabatlar majmuasi bo‘lgan donishmandlik
pedagogikasi shakllangan. Donishmandlik
pedagogikasida yoshlarda donishmandlik,
mehnatsevarlik, ma’naviy – axloqiy sifatlar bilan uyg‘un
rivojlanishi g‘oyasi ilgari surilgan. Bu pedagogik
g‘oyalarning shakllanishi va rivojlanishida zardushtiylik
ta’limoti, uning muqaddas kitobi “Avesto” (er.av.VII asr)
da va qadimgi Xitoyning Daos maktabi (er. Av. SH asr)
namoyandalir pedagogik tajribalarida aks etgan edi.
Eramizdan avvalgi II asrlarga kelib qadimgi SHarq va
Hindiston pedagogikasida insonning ma’naviy –
axloqiy sifatlari va amaliy kasbiy faolligi bilan bog‘liq
sog‘lom e’tiqod, mehnatsevarlik, sofdillik, saxiylik,
insoniylik kabi shaxsning barkamollik g‘oyalari ilgari
surildi.
.
Estetik tarbiya - o’quvchilarda estetik his-tuyg‘u, estetik ong va munosabatni
shakllantirishga qaratilgan tarbiyaning alohida shakli. Estetik tarbiya - bu estetik
jihatdan rivojlangan va ijodiy faol bo'lgan inson shaxsini shakllantirish jarayoni. Estetik
tarbiya insonparvar mohiyatga, estetik orzuga mos keladigan voqelikni idrok etish,
baholash va nafosat qonunlari asosida qayta yaratishga qodir bo'lgan inson shaxsini
shakllantirishga mo’ljallangan tarbiya sohasidir. Estetik tarbiyaning maqsadi:
o’quvchilarda shaxsning har tomonlama rivojlanishi uchun zarur bo'lgan axloqiy-
estetik, insonparvarlik ideallarini, go'zallikni ko'ra olish, his qilish, tushunish va yaratish
ko'nikmalarini shakllantirish
.
Estetik tarbiyaning asosiy tushunchalaridan biri go’zallik kategoriyasidir. Uning
ma’nosini talaba-yoshlarga tushuntirish ham mazkur tarbiyaning hayotiyligini
ta’minlashga katta yordam beradi. Shu sababli go'zallik tushunchasining mazmun-
mohiyatini ochib berishga quyidagicha yondashuvlar qilishni maqsadga muvofiq deb
topdik:
• go’zallik - bu kishining qalbi go'zalligi;
• go’zallik - bu kishining istarasi issiqligi;
• go‘zallik - bu kishining go'zal xulq egasi bo'lishi;
• go’zallik - bu bamisoli daraxt, yaprog’i - axloq, ildizi - ichki dunyo,
mevasi -yaxshifazilat.
Xullas, odam bolasidagi go'zallik - tabiat ato qilgan husn-jamolidan tashqari,
yana eng yaxshi xulq- atvorni, insondagi eng yaxshi fazilatlarni o’z ichiga olgan
odamiylikdan iborat . Demak, estetik tarbiya nafosat tarbiyasi
ham, odamiylik tarbiyasi ham, to’la-to'kis ahamiyatga ega bo'lgan go'zallik tarbiyasidir.
.
Axloq so‘zi- lotincha "myeros",ya'ni moral,mantiq so‘zidan
kelib chiqib, u hech qayerda qat‘iy yozib qo‘yilmagan
ijtimoiy qonundir.Axloq-kishining
ichki
olami
,e‘tiqodi,fazilatlari sifatida mavjud bo‘lsa,odob-
shaxsning ko‘zga tashlanadigan mulozamati,xulq-
atvori,muomala-munosabatlarida namoyon bo‘ladi.
Axloqiy tushunchalarning turli yosh davrlarida shakllanish
darajasi.
Axloqiy onglilik
, Axloqiy qadriyatlar, Axloqiy his-
tuyg‘ular Husayn Koshifiyning "Axloqi Muhsiniy"asari
shaxsiy,oilaviy va fuqarolik axloq asoslarini o‘z ichiga olgan.
Jaloliddin Davoniyning "Axloqi Jaloliy"
asarida axloqiy
muammolar
,ijtimoiy-falsafiy masalalar tahlil qilinadi. Ahmad
Yugnakiyning "Hibbat-ul-haqqoyiq" asari ta‘limiy-axloqiy
yo‘nalishda yozilgan. Abdulla Avloniyning "Turkiy guliston
yoxud axloq"kitobining"Haqqoniyat"deb nomlangan
bobida rostlik va to‘g‘riso‘zlikni insonning eng insoniy
sifatlaridan biri deb hisoblaydi. Alisher Navoiyning "Mahbub-
ul qulub"asarida odob,axloqqa oid g‘oyalar ilgari surilgan.
.
.
Pedagogik yo‘nalishda ekologik ta’lim va tarbiya berish ko‘zda tutiladi.
Ekologik ta’lim deganda o‘quvchilarga berilishi lozim bo‘lgan tabiat
bilan inson orasidagi munosabatlarni ifodalovchi bilimlar
tizimi tushuniladi.
Ekologik tarbiya esa insonning atrof-muhitga nisbatan munosabatini
tarbiyalashdir.
Ekologik ta’lim-tarbiya umumiy ta’lim-tarbiyaning yangi shakli va
tarkibiy qismi bo‘lib, maktabda barcha fanlarni o‘qitishda amalga
oshirilishi ko‘zda tutiladi. Ekologik ta’lim-tarbiyadan bosh maqsad ham
yosh avlodga atrof-muhit va uning muammolariga ongli munosabatni
shakllantirishdan iboratdir. Ekologik tarbiyalash jarayonida yoshlarni
yashab turgan tabiatimiz boyliklarini tejab-tergashga, uni muhofaza
qilishga o‘rgata boriladi.
Ekologik tarbiyada o‘quvchilarni o‘z maktabini; yashaydigan
muhitishahar va qishloq ko‘chalarini o‘kalamzorlashtirish, mevali va
manzarali daraxt ko‘chatlari ekish, xiyobonlarni, suv havzalarini ozoda
saqlash, uy hayvonlariga qarash kabi ishlarda kuchi yetgancha
qatnashishga jalb etish katta ahamiyatga ega.
.
.
Ekologik savodxonlik va madaniyat, avvalo, oiladan boshlanadi. Ekologik
dunyoqarashni shakllantirishning negizi oiladagi tarbiyaga bevosita bog‘liqdir. Agar
bu masala oilada to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilmagan bo‘lsa, uni maktablarda, keyingi ta’lim
bosqichlarida hamda mehnat jarayonlarida qaror toptirish qiyin bo‘ladi. ekologik
ta’lim-tarbiyani asosan, bog‘cha va maktablarda amalga oshirish zarur. Bog‘cha
bolalarida avval ekologik ta’lim tushunchalari shakllantiriladi. 1-5 sinflarda esa,
asosan, tabiatshunoslik darslarida o‘qituvchilarga ekologik ta’lim-tarbiya beriladi .
Bunda ekologiyadan ilmiy tushunchalar maktablarda o‘qitiladigan barcha fanlarda,
ayniqsa, tabiatshunoslik, fizika, ekologiya, matematika, geografiya, tarix kabi fanlarni
o‘qitishda umumlashtiriladi. Shu bilan birga fakul’tetiv mashg‘ulotlarda, darsdan
tashqari to‘garak yig‘ilishlarida, ekskursiya davrida hamda o‘zlariniig kundalik
faoliyatlari davomida muammolarni o‘rgana boradilar.
.
Xulosa qilib aytganda hayotdagi chiroy – bu axloqiy va
estetik tarbiyaning
natijasidir. U badiiy adabiyotga jamlangan, tabiat, jamoat va
mehnat unumdorligi,
odamlarning kundalik hayoti, o’zaro munosabatlar bilan
chambarchas bog’liq.
.
ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. С.А. Ҳайдаров. (2020). Ўзбекистон тарихини ўқитишда “Зафарнома”дан
фойдаланишни имкониятлари. Science and Education. 1(7). 192-198
2. Сулаймон Амирқулович Ҳайдаров. (2020). Тарих дарсларида
интеграциялашган технологиялардан фойдаланиш. Science and Education. 1(8).
666-671
3. Ҳайдаров С. (2020). Ўзбекистон тарихи дарсларида педагогик
технологияларни
уйғунлашган ҳолда қўллашнинг методик талаблари. Academic Research in
Educational Sciences. 1 (3). 1313-1321.
4. Ҳайдаров Сулаймон Амирқулович. (2020). Тарих фанини ўқитишга оид
экологик муаммолар масаласи «Scientific Progress» Scientific journal 1(1). 12-17.
5. С.А. Ҳайдаров. (2020). Тарих дарсларида тасвирий санъат асарларидан
фойдаланиш. Science and Education. 1(9). 458-461
| 