|
Təsdiq edirəm" "Telekommunikasiya" silsiləsinin rəisi
|
| bet | 2/2 | | Sana | 13.02.2024 | | Hajmi | 0,57 Mb. | | #155685 |
Bog'liq M. 4.2. q.m Cihazqayırmada kompyuter texnologiyası mühazirələrII sual.
Tranzistorlu gücləndiricilərin iş prinsipi.
60 dəqiqə
|
Gücləndirici, müəyyən bir siqnalın amplitudunu artıraraq siqnal gücünü artıran, xüsusiyyətlərini dəyişməyən bir prosesdir. Giriş siqnalı bir cərəyan siqnalı, gərginlik siqnalı və ya bir güc siqnalı ola bilər; gücləndirici, siqnal xüsusiyyətlərini dəyişdirmədən artıracaqdır. Gücləndirici tətbiq etmələri geniş aralıqdadır,buna misal- əksəriyyətlə rabitə, mikroelektronika, səs və video alətləri və s. Tranzistor gücləndiricisi əsasən aktiv rejimdə işləyir. Tranzistorlu AC gücləndiricilər iki qrupda təhlil olunur. Birincisi; Tranzistorlu dövrəyə tətbiq olunan siqnal çox kiçik məsələn, 1mv, 0.01mv kimi isə (məsələn, səs tezlik ön gücləndiriciləri kimi, yüksək tezlik ön göcləndiriciləri kimi) o zaman tranzistorlu dövrə "Kiçik Siqnal Gücləndirici" olaraq araşdırılır.
Qeyd; Ön gücləndirici- məsələn personal komputerin öz daxilindəki gücləndirici mənasındadır. Bu gücləndiricidən sonra böyük gücləndirici qoşulur.
Kiçik Siqnal gücləndiricilərini öyrənmək üçün tranzistorun kiçik siqnal modelini nəzərə almaq lazımdır. Digər bir hal isə; Tranzistor böyük siqnal altında çalışması məsələn, güc gücləndirici kimi çalışmasıdır. AC siqnal altında tranzistorlar xüsusilə çalışacaqları tezliyə görə də fərqliliklər göstərir.
Şəkil 3.Tranzistorlu gücləndirici
Yuxarıda emitteri torpaqlı bir tranzistorlu dövrə göstərilmişdir. Buradakı kondensatorların nə işə yaradığını sonra anlayacağıq. R1, R2, RC və RE müqavimətləri daha əvvəlki mövzularda dediyim kimi tranzistorun yerdəyişmə (artırıb azalda biləcəyimiz qütb gərginliyidir) yəni DC olaraq istənilən yerdə işləməsini təmin etmək üçündür. İndi dövrəyə AC bir siqnal tətbiq edək,
Şəkil 4. AC(dəyişən cərəyan) siqnalı tətbiq edilmiş bir kaskadlı tranzistorlu gücləndirici
Burada iki güc mənbəyi (biri AC, digəri DC) bir-birinə bağlananda nələr olur, əvvəl buna baxaq. İndi bir az riyaziyyata keçək. Başlanğıcda S açarı açıq olsun. R1, R2 və VCC dən ibarət olan dövrə qismini sadələşdirək. Bu halda;
VB=VCC x R2 / (R1 + R2)
RB= R1 x R2 / R1+ R2
olur. Yəni B nöqtəsindəki gərginlik tranzistorun bazasına tətbiq olunan yerdəyişmə gərginliyidir.
Bir nümunə verəcək olsaq;
VCC=12V,
R1=100kOm,
R2=10kOm
Olsa B nöqtəsindəki gərginlik;
VB=12 x 10 / (100 + 10)
VB=1,09V olur.
RB= R1 x R2 / R1+ R2
RB1=00 x 10 / 100+10
RB=9,09KOm olur.
Şəkil 5. Tranzistorlu gücləndiricinin təhlil sxemi və qrafiki
İndi S açarını bağlayaq. Dəyişən Kondensator DC gərginliyi bildiyiniz kimi keçirməz. AC gərginliyi isə keçirir. AC siqnal B nöqtəsində eynilə görüləcəkdir. B nöqtəsində eyni zamanda DC gərginlikdə olduğu üçün buradakı əvəzedici gərginlik AC və DC siqnalların cəmi olacaqdır.
Vbcəm=Vb + Vi
Bu vəziyyəti qrafik olaraq şəkil 5(b) də görə bilərsiz.
Qrafikdən də göründüyü kimi Vi AC gərginliyi Vb DC gərginliyini dəyişdirir. Bildiyimiz kimi baz cərəyanını Vb gərginliyi yaradırdı. Əgər Vb gərginliyi dəyişirsə Ib cərəyanı da buna bağlı olaraq Ic cərəyanları da dəyişəcəkdir. Bu dəyişiklik girişə tətbiq olunan AC siqnalın şəkli formasında olacaqdır. Bir kondensator DC gərginliyi heç keçirmir. AC gərginliyə isə bir müqavimət göstərir. Bu müqavimətə AC siqnallarda impedans-tam müqavimət deyilir. Dövrədəki kondensatorların impedansı dövrədəki bağlı olduqları ekvivalent müqavimətin (giriş sxemləri üçün RB ekvivalent müqaviməti, yada RE emitter müqaviməti yada RL yük müqaviməti) ən çox 1/10 u qədər olsa kondensatorların müqaviməti nəzərə alınmır. Kondensatorların tezlik yüksəldikcə impedansı AC siqnalın tezliyinə tərs mütənasib olaraq bağlıdır. Kondensatorlarda tezlik artdıqca impedans azalır. Bir kondensatorun impedansı XC ilə göstərilir. Vahidi Om dur.
Xc =1 / 2πfc
Yeri gəlmişkən, induktivliklər DC siqnallara 0 om müqavimət göstərirlər. AC siqnallara isə düz mütənasib olaraq müqavimət göstərirlər. İnduktivliklərdə tezlik artdıqca impedans çoxalır. Bir induktivliyin impedansı XL kimi göstərilir. Vahidi om dur.
XL- induktiv müqavimət (impedans), f-şəbəkə tezliyi XL= 2πfL.
Burada L- induktivlik vahidi Henridir
İndi birinci şəklimizin necə AC gücləndirici kimi çalışdığını izah edək. Aşağıdakı şəklə diqqət etsəniz, CE kondensatoru hələ qoyulmayıbdır. Aşağıdakı şəkil Emitteri Torpaqlı (ümumi emitterli) bir dövrədir.
Dövrəmizdəki Vi giriş siqnalının başlanğıcda 0v olduğunu və ya olmadığını fərz edək. Bu halda tranzistor üzərindən sabit olaraq keçən IC cərəyanı kollektorla torpaq arasında sabit bir gərginlik yaradacaqdır. Bu vəziyyəti qrafiklərdə də görürük. Vc (collector-kollektor) gərginliyi sabit yəni DC olduğu üçün C2 kondensatoru tərəfindən RL üzərinə keçməsi əngəllənir və VL(çıxış gərginliyidir-yükə bağlanmış gərginlik) çıxış gərginliyidə da 0v olur. İndi Vi giriş siqnalının dövrəyə tətbiq olunduğunu düşünək.
Şəkil 6.Emitteri torpaqlı tranzsitorlu gücləndirici(Ce kondensatorsuz)
Şəkil 7. Tranzistorlu gücləndiricidə İc,İb,Vce parametrlərin dəyişməsi
Bu halda Vi siqnalı istiqaməti və şiddətinə bağlı olaraq tranzistorun bazasındakı DC gərginliyini dəyişdirəcəkdir. Yəni Vi siqnalı yüksələrkən Vb gərginliyi də yüksələcək, Vi siqnalı azalarkən də Vb gərginliyi azalacaqdır. Vb gərginliyində dəyişiklik Vi siqnalının dalğa şəkilinin eynisidir. Bildiyimiz kimi Vb gərginliyi IB cərəyanı yaradır. IB cərəyanıda da Ic cərəyanını. Bu halda Ic cərəyanıda da Vi giriş siqnalının şəklində olacaqdır. Yəni Vi giriş gərginliyi artarkən Ib və Ic cərəyanları da artacaq, Vi giriş gərginliyi azalır Ib və Ic cərəyanları da azalacaqdır. Təbii ki Ic cərəyanı Ib cərəyanından daha çox olacağı üçün dövrəmizdə bir cərəyana görə gücləndirmə əmsalı söz mövzusudur. Görəsən Vi giriş gərginliyi artarkən UL çıxış gərginliyi də artırmı? Xeyr, Vi giriş gərginliyi müsbət istiqamətdə yüksələrkən VL çıxış gərginliyi mənfi istiqamətdə artmaqdadır. Bu tip emitteri torpaqlı (CE common emitter) dövrələrdə giriş gərginliyi ilə çıxış gərginliyi arasında 180 dərəcə faza fərqi var. Çıxış gərginliyindəki dəyişiklik giriş gərginliyindən böyük olduğu üçün bir gərginliyə görə gücləndirmə əmsalı da söz mövzusudur.
CE kondensatorunun təsiri. Bu kondensatorun DC şərtlərdə heç bir funksiyası yoxdur. Amma AC siqnallarda ilə bağlı olduğu RE müqavimətini qısa dövrə edəcəkdir. Bu müqavimətin AC siqnallarda qısa dövrə olması, IB cərəyanının bağlı olaraq da IC və IE cərəyanlarının artmasına səbəb olacaqdır. Yəni CE kondensatoru olan dövrələrdə gücləndirmə əmsalı CE kondensatoru olmuyanlardan daha çoxdur.
Şəkil 8. Ce kondensatoru olan tranzsitorlu gücləndirici
Qısaca yekunlaşdıracaq olsaq, bir tranzistor AC gücləndirici kimi çalışmasında girişinə tətbiq olunan siqnalın Vb gərginliyini buna bağlı olaraq IB cərəyanını və IC cərəyanını dəyişdirməsindən ibarət olduğunu öyrəndik. Həmçinin dövrədəki kondensatorların dəyişən cərəyanda qısa dövrə olaraq düşünülməsi lazım olduğunu öyrəndik. Bu kondensatorlar AC siqnallarda hər zaman qısa dövrə olmaz. Xüsusilə süzgəc dövrələrində fərqli düşünmək lazımdır.
Qeyd: Gücləndirmə əmsalı(güclənmə) -Tranzistor girişinə verilən cərəyan, gərginlik və ya gücün çıxışdan daha böyük dəyərlərdə əldə edilməsidir.
|
|
Verilən sualları cavablama və qısa sorğu
Kursantlara veriləcək suallar:
- Tranzistorlu gücləndiricinin təhlil sxemi və qrafiki?
- Tranzistorlu gücləndiricidə İc,İb,Vce parametrlərin dəyişməsi?
- Kondensatoru olan tranzsitorlu gücləndirici?
|
|
Yekun hissə 10 dəq.
|
|
Məşğələni yekunlaşdıraraq müstəqil hazırlıq üçün tapşırıqlar verirəm.
|
|
Məşgələnin rəhbəri; dosent Natiq Malik oğlu İsmayılov
XX.XX.2024- cü il tarixli 3-nömrəli FMK-da müzakirə olunmuşdur.
|
| |
