Qisqacha nazariy malumotlar




Download 2,55 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/13
Sana16.12.2023
Hajmi2,55 Mb.
#120966
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13
Bog'liq
тажриба иши 7

Qisqacha nazariy malumotlar 
Har yili respublika konlaridan taxminan 5,5 milliard dollarlik 
miqdorda foydali qazilmalar olinmoqda va ular yoniga 6,0 – 7,0 milliard 
dollarlik yangi zaxiralar qo„shilmoqda.
Shu bilan birgalikda xalq xo„jaligining turli sohalarida, har 
qanday tashkilotlarda, ishlab chiqarish korxonalarida qora va rangli 
metallarni ishlab chiqarilishi, iste‟mol qilinishi natijasida qirindi, qirqim, 
skrap, kuyindi va boshqa ko„rinishlarda metallarni temir-tersaklari, 
chiqindilari hosil bo„ladi. 
Metallar mashina, uskuna, moslama, asbob va boshqa 
shakllarida fizik va ma‟naviy eskirish natijasida o„z ishlash muddatini 
tugatadi va amartizatsion temir-tersak, chiqindilarga (eski mashinalarga, 
eskirgan asbob-uskunalarga, yaroqsiz uy jihozlariga, predmetlarga) 
aylanadi (1- rasm). Qora metall temir-tersaklari va chiqindilarini hosil 
bo„lishining asosiy manbalari quyidagilardir: 
1) 
Qora metallarni ishlab chiqarilishi; 
2) 
Qora metallarni ishlatilishi (metallarga ishlov berish); 
3) 
Qora metalldan tayyorlangan buyumlarni muddatini o„tab 
bo„lishi, yaroqsiz holga kelishi (amartizatsion temir-tersaklar); 
4) Korxonalarning shlak chiqindilarini qayta ishlashi; 
5) 
Bu manbalarni har biri o„ziga xos xususiyatlarga ega.
Qora metall ishlab ciqarish sho„yan, po„lat, prokat, cho„yan 
va po„lat quyishni o„z ichiga oladi. Qora metalll ishlab chiqarishda turli 
xil chiqindilar hosil bo„ladi. 1 tonna cho„yan ishlab chiqarishda 4-7 kg 
kuyindi, skrap, turli xil qildiqlar shaklida metall kuyindilari hosil 
bo„ladi. 

6 
1– rasm. Metall temir-tersak va chiqindilarining namunalari.
Rangli metallarning temir-tersaklari va chiqindilar ishlab 
chiqarishda, ishlatish muddati o„tishida, rangli metallardan turli xil 
detallar tayyorlashda hosil bo„ladi. Ikkilamshi xomashyo quyidagilarga 
bo„linadi: 
1. Amartizatsion chiqindilar. 
2. Maishiy temir- tersaklar va chiqindilar. 
3. Ishlab chiqarish chiqindilari. 
Ikkilamshi qora metallarni sinflarga, kategoriyalarga, 
turlarga, guruhlarga klassifikatsiyalashda kimyoviy tarkibi, sifati, 
o„lchamlari hisobga olinadi. 
Hamma qora metallarning temir-tersaklari va ularning chiqindilari 
ikkita sinf, ikkita kategoriya, yigirma sakkiz tur va oltmish yetti guruhga 
bo„linadi. 
Qora metall temir-tersaklari va ularni chiqindilari sinf bo„yisha 
po„latli va cho„yanli temir-tersak va ularni chiqindilarga bo„linadi. 

7 
Ikkilamchi rangli metallarning temir-tersaklari va chiqindilarining 
kimyoviy tarkibi bo„yicha guruh va markalarga, fizik xususiyatlariga 
ko„ra - sinflarga va sifat ko„rsatkichlari bo„yicha nav (sort)larga 
ajratiladi. Ikkilamchi rangli metallarni-fizik alomati-ularning qaysi 
temir-tersakka, qism chiqindilariga, list kesimlariga, shlamlarga yoki 
boshqa chiqindilarga tegishliligini aniqlaydi. 
Rangli metallarning temir - tersaklari va chiqindilari to„rt sinfga 
bo„linadi. Bu sinflarga quyidagi temir - tersaklar kiradi: 
1) 
A sinfga - temir-tersaklar va bo„lak-bo„lak (kuskovoy) 
chiqindilar; 
2) 
B sinfga - qirindilar; 
3) 
C sinfga - kukunsimon (poroshkoobrazniy) chiqindilar; 
4) 
D sinfga – boshqa chiqindilar. 

Download 2,55 Mb.
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13




Download 2,55 Mb.
Pdf ko'rish