Toshkent Tibbiyot Akademiyasi
Davolash fakulteti ichki kasalliklar propedevtikasi, kasb kasalliklari, gematologiya va x.d.t., oliy ma’lumotli hamshira fanlari kafedrasi
Ichki kasalliklar propedevtikasi fani
“Tasdiqlayman ”
Toshkent Tibbiyot Akademiyasi
o’quv ishlari bo’yicha prorektor
professor O.R. Teshayev__________________
“____”_________________2010 yil
|
Yagona metodik tizimga asosan tuzilgan amaliy mashg’ulot
uslubiy ishlanmasi III kurs talabalariga mo’ljallangan
№ 34 Mavzu: Elektrokardiografiya (EKG). Ulanishlari.
Yozib olish usuli. Normal EKG tahlili.
T.T.A. M.U.X. tomonidan tavsiya etilgan
“____”_____________2010 yil
|
2010-2011 o’quv yili
№ 34 Mavzu: Elektrokardiografiya (EKG). Ulanishlari.
Yozib olish usuli. Normal EKG tahlili.
1. Mashg’ulot o’tkazish joyi: auditoriya, EKG xonasi.
2. Mashg’ulotning davomiyligi - 2 soat.
3. Maqsadi va vazifalari.
EKG metodi va uning tashxis qo’yishdagi axamiyati bilan talabalarni tanishtirish. Elektrokardiografik tishchalar (RD,T va Q,S), QRST qorinchalar kompleksi, P-Q, S-T segmentlar va P-Q, Q-T, T-R, R-R intervallar xosil bo’lish mexanizmini tushuntirish. Elektrokardiogrammani analiz qilishni o’rgatish.
Vazifalar:
Elektrokardiografiya nima ekanligini tushuntirish
EKG ning xosil bo’lish mexanizmini tushuntirish
EKG ni ketma-ket analiz qilishni o’rgatish
Talaba bilishi lozim:
yurak ritmi va o’tkazuvchanligini analiz qila olishi
yurak kiskarishini muntazamliligini baxolash
yurak kiskarishlarini sonini sanash
ko’zg’alish o’chog’ini aniqlash
yurak elektrik o’qini xolatini aniqlashni bilish
lentaning xarakat tezligiga bog’liq xolda tishlar, qorincha kompleksi, interval va segmentlarni xisoblashni amalga oshirishni bilish
dastlabki elektrokardiografik xulosa yozishni bilish.
4. Motivasiya.
Umumiy amaliyot shifokori EKG ni ketma - ket analiz qilishni bilishi kerak. To’g’ri va mos xulosa qila olishi kerak.
5. Fanlararo bogliqlik.
Vertikal integracia
Gorizontal integracia
Ko’pgina klinik fanlarda EKG metodi qo’llanilmoqda.Quyidagi fanlar bilan integrassiyalanadi:
1.Normal anatomiya;
2.Normal fiziologiya;
Elektrokardiografik egri chiziklar qanday xosil bo’lishini tushunish uchun biz yurak anatomiyasi vа fiziologiyasini eslashimiz kerak.
Normal anatomiya
Yurak - 4ta kameradan (2ta bulmacha va 2ta korincha) iborat bo’lgan g’ovak mushakli a`zo. Ko’krak qafasida yurak qiyshiq yo’nalishda, ya`ni, o’ngdan chapga va orqadan oldinga qarab joylashgan Yurakning tomirlardan va bo’lmachalardan tashkil topgan asosi va chap qorinchadan iborat uchi mavjud. shu asosda yurakning 3 ta yuzasi farq qilinadi oldingi, orqa va pastki. Oldingi yuzasi ko’krak qafasining old tomoniga qaragan va katta qismini o’ng qorincha va kichik qismini esa chap kqorincha xosil qiladi. Pastki yuzasi diafragmaga qaragan va asosan chap qorinchadan, qisman o’ng qorinchadan va kichik qismi o’ng bo’lmachadan tashkil topgan. Orqa yuzasi ko’ks oralig’i organlariga qaragan va asosan bo’lmachalardan tashkil topgan.
Normal fiziologiya
Yurak fiziologiyasini uning asosiy funktsiyalari tashkil qiladi: avtomatizm, qo’zg’aluvchanlik, o’tkazuvchanlik, refrakterlik, va qisqaruvchanlik. Bu barcha funktsiyalar EKG da namoyon bo’ladi. Bunda yurakning nerv sistemasi – o’tkazuvchi sistemasi katta rolni o’ynaydi. Avtomatizm funktsiyasi tashqi ko’zgatuvchilar yuk bo’lgan paytda xam yurakning elektrik impul'slar ishlab chiqarishi qobiliyatidir. Sinoatrial tugun, qorincha va bo’lmacha o’tkazuvchi sistemasi xujayralari avtomatizm funktsiyasiga ega. Ular peysmeyker - ritm etakchisi xujayralari nomini olgan. K,IS1
6. Darsning mazmuni.
6.1 Nazariy qism
EKG ning ma`lum rasshifrovka sxemasi mavjud: Birinchi navbatda ritm, keyin yurakning minutiga kiskarishlar soni, vol'taji, yurakning elektrik uktsning joylashishi anikdanadi va nixoyat elektrokardiografik egrilikdagi tishlarni, interval va segmentlarni ketma ket analiz kilinadi. Yurak ritmini aniklash. Normada ritm etakchisi bulib sinus tuguni xpsoblanadi va bulmachalarning kiskarishi o anchalaginng kiskarishiga olib keladi, shunga yarasha R tish korinchalar kompleksidan : dlin kelishi va musbat bulishi kerak. Bu kursatkichni aniklashdagi ritm sinus ritmi hisoblanadi. R - R intervalning davomiyligi xam bir xil bulishi kerak. Normada bu intervalning uncha _ o .-. dmagan davomiyligining uzgarishi kuzatiladi va bunda u 0,1 sek. ortmaydi. : akdlll: aniklashdagi ritm tugri ritm deyiladi.-. - o ::: . a l:a:-:ga:-: R - R intervalning davomiyligi uzgarishi va R tishning joylashishidagi ritmining buzilishidan dalolat beradi va bu xollarda ritm notugri va :aa:-; oulmagan (tashkari) ritm deyiladi. U :: :? aaa: :-'nskarpshlar sonini aniklash. 6O/R-R formulasi orkali topiladi. Bundagi R-R sekundlarda ifodalanadi. '. Xaaddmlaalarni sekundlarga utkazish uchun lentaning xarakat tezligini bilish kerak: 50 tezlikda 1 mm 0,02 sek. tent; 25 mm/min esa 1 mm 0,04 sek. ga teng. Normada yurak shshjarshllar soni minutiga 60 - 80 teng. Notugri ritmda esa yurak kiskarishlar soni 3 sek. davomida yozib olingan QRS komplekslari soni orkali yoki 5-1 Ota R-R interval anikdanib urtachasi orkali belgilanadi. EKG vol'tajini aniklash. B>tshng uchun standart ulanishlarda R tishning amplitudasi anikdanadi. Normada u 5 - 20 mm ni tashkil kiladi. Agar standart ulanishdagi eng baland R tishining amplitudasi 5 mm dan ortmasa va barcha standart ulanishlardagi bu tish amplitudalarining yigindisi 15 mm kam bulsa, bunda EKG vol'taji pasaygan buladi. Yurak elektrik ukining xolati.
Yurak elektrik ukining xolatini ankdashning 2 ta metodi bor:
1. burchakni vizual aniklash
2. burchakni grafik aniklash
Burchakni vizual aniklash juda oson va oddiy xisoblanadi. Bu metod 2ta pritsipga
asoslanadi:
a) QRS kompleksining tishchalarining umumiy algebaik yigindisining maksimal musbat yoki manfiy axamiyati yurakning elektrik ukiga moe va parallel bulgan ma`lum ulanishlarda kuzatiladi. b) RS tipidagi kompleks tishlarining algebraik yigindisi nolga tengdir, bunda u yurak elektrik ukiga perpendikulyar bulgan ukdi ulanishlarda yoziladi. Shuni aytib utish joizki, elektr ukining normal xolati +30° dan +60° gacha buladi. Bundan tashkari yurakning gorizontal xolati xam mavjud - burchak +29°dan 0° buladi va gipersteniklarda kuzatiladi.Yana yurakning vertikal xolati xam mavjud - burchak +70° dan to +90° buladi va asteniklardikuzatiladi.burchaklarning yukorida kursatilgan graduslardan siljishi elektrik ukning chapga (0° dan to +90°) va ungga (+91° dan +180°) siljishi deyiladi. Yurak eletrik ukining joylashishini vizual anikdashning Yana bir usuli Eyntxoven uchburchagi orkali anikdashdir. Ukning joylashganida potentsiallrning maksimal farki II ulanishlarda yoziladi, chunki bu ulanish yuraknign elektr ukta parallel boradi, shunday ekan korinchalar kompleasining eng katta vol'taji, ayniksa R tish shu ulanishlarda aniklanadi. R tishning balandligi I ulanishda past va III ulanishda eng past buladi. Eyntxoven uchburchagiga asosan II ulanishdagi Rthih balandligi I va III ulanishlardagi RTHnmap balandligining algebraik yigindisiga teng, ya`ni R i = R 2 + R3 R tishlar balandliining munosabati elektrik uk xolati normada bulganda kuyidagicha buladi: R2 > Ri > R3 elektrik ukning gorizontal xolatida I ulanishda Ri > R2 > R3, vertikal xolatda esa teskari, III ulanishda eng katta R : R3> R2 > Ri buladi. Tishchalarning amplitudasi mm larda ulchaniladi.SHunga asosan raemdan tishchalar va intervallar uzunligi va amplitudasini xisoblaymiz.R tish 3,5ta katakcha yoki 3,5mm teng. Agar tezlik 50mm minutiga bulsa, bunda R tishning davomiyligi kuyidagiga teng buladi: 4mm x0,02= 0,08, R tishning amplitudasi 1mm teng. R - Q interval 4mm. 7x0,02sek Q tishning davomiyligi va amplitudasi Q 1,5mm x 0,02sek= 0,03sek, amplitudasi 1mm.QRS kompleksining davomiyligi 4 mm x0,02sek= 0,08sek. R tishning amplitudasi 12mm. S tishning amplitudasi 2 mm. S - T interval izoliniyada joylashgan. T tish musbat, amplituda 2mm davomiyligi 0,12sek. (N= 0,16-0,24 sek gacha) Q - T interval 12mm x 0,02sek = 0,24 sek (N 0,4 sek oshmaydi) Normada:
1. R tish musbat (AVR dan tashkari) va korinchalar kompleksidan oldin keladi.
2. Yurakning kiskarishlar soni normada 60 - 80 taga teng.
3. Yurakning elektrik ukining burchagi normada 0° dan + 90° gacha buladi (gorizontal, vertikal
va normal xolati).
4. R tishning davomiyligi 0,1 sek, amplitudasi esa 1,5 - 2,5 mm
5. R - Q intervalning davomiyligi 0,12 - 0,10 sek.
6. Q tishning davomiyligi 0,03sek, amplitudasi
7. R tishning amplitudasi esa kul oyok ulanishlarida 5-20 mmgacha, kukrak ulanishlarida esa 25 mmgacha buladi
8. QRS kompleksining davomiyligi 0,06 - 0,1 Osek.
9. Normada S tishning amplitudasi kichik buladi, 20 mm dan ortmaydi
10. S-T segment izoliniyada joylashadi, va uning yukrriga va pastga surilishi 1 mmdan oshmadi.
11. Normada T tish musbat buladi (AURdan tashkari). Amplitudasi standart ulanishlarida 5-6 mmdan oshmaydi, kukrak ulanishlarda 15-17 mmdan oshmaydi. Davomiyligi 0,16-0,24 sekgacha.
12. Q-T interval 20 mmdan (0,4 sekdan) oshmaydi.
Darsning asosiy kismga utishdan oldin talabalarning anatomiya, fiziologiya buyicha bilim saviyasini anilash zarur. Talabalarda kritik fikrlash asoslarini shakllantirish maksadida muxokamani "rotatsiya" usullida utkaziladi. SHuning uchun guruxni kichik gruppalarga (2-3 odam) bulinadi. Xar bir gruppa 5-10 dakika bitta savolga javob yozadi, va keyingi savolga utadi. Xamma savollarga javob berilgandan keyin gruppalarni ichidan eng tulik va anik javob tanlanadi va shu talabalarga maksimal ball beriladi.
6.2.Analitik qism. Bu kismda talabalarni taxlil va ma`lumotlarni interpritatsiya kilish kobiliyatini rivojlantirish maksadida testlar beriladi. Keyin talabalarga kurgazma va tarkatma material takdim etiladi.
TESTLAR:
1 .EKG metodi bilan aniklash mumkin:
A. koronar tomirlarda kon aylanishini buzilishi
B. klapan tavakalarni xolati
B. utkazuvchanligini buzilishi
G. yurak bulimlarni gipertrofiyasi D. shovkinlarni mavjudligi
2. Kaysi tishlar korinchalarini kuzgalishini kursatadi:
A. R
B. Q
B RGS
d. t
3. R tish kursatadi:
A. bulmachalar kuzgalishini
B. korinchalar bazal kiemni kuzgalishini
B. korinchalar repolyarizatsiyasи
G. korinchalarning barcha bulimlarni kuzgalishи
4. Elektrik diastolani xarakterlaydigan interval:
A T-R
B
B
5. Yurak kiskarishlar sonini kuyidagi tarzda xisoblanadi:
A. R-R orasidagi kichik katakchalarni summasini/ 60
B. R-R orasidagi kata katakchalarni summasini/60
B. ritmogrammada xisoblanadi
G. kichik katakchalar sonini summasini kupaytiramiz 30
6. Normada Q tishning amplitudasi:
A. R tishning 1A kismi
B. R tishning 1A kismi
B. 15 mmgacha
G. 2,5-6 mm
7. Elektrokardiografiya metodi bilan aniklab bulmaydi:
A. koronar tomirlarda kon aylanishini buzilishi
B. klapan tavakalarni xolati
8. utkazuvchanligini buzilishi
G. yurak bulimlarni gipertrofiyasi
D. shovkinlarni mavjudligi
8. Sinusli ritmi nimaga karab aniklanadi:
A. R musbat tishga
B. Q tishga
V. P-Q intervalga
G. R manfiy tishga
6.3 Amaliy qism.
Darsning bu kismi amaliy kunikmalarga bagishlangan. Bu kiemda ukituvchi nazorat ostida talabalar EKG registratsiyasini utkazadi. Va normal EKGni mustakil xolda taxlili kilishshi kerak. Kadamma-kadam normal EKGni urganiladi.
NORMAL EKG Maksad: normal EKGni taxlil kilish
Kursatma: barcha uchun shart.
Maxsus moslamalar zarur emas.
№ Kadamni bajarish
1 Elektrodlarni tugri va notugri joylashganligini tekshirish
2 Kontrol millivol'tning ampitudasini tekshirish
3 Kogoz va registratsiya tezligini baxolash
4 Yurak ritmini aniklash
5 Yurak kiskarishlarini chastotasini aniklash
6 EKG vol'tajini aniklash
7 Yurak elektrik ukining xolati
8 Interval, segmentlar va tishlarni aniklash: R tishcha, R tishning davomiyligi, R tishning amplitudasi
9 P-Q intervali
10 Q tishning amplitudasi va davomiyligini aniklash
11 QRS kompleksning davomiyligi
12 R tishning amplitudasi
13 S tishning amplitudasi
14 S-T intervali
15 T tishcha
16 Q-T intervali
7. Malaka, ko’nikma va bilimni tekshirish usullari.
Interaktiv usul:
8. Joriy nazoratni baxolash mezoni
№
|
O’zlashtirish (%)va ballarda
|
Baho
|
Talabaning bilim darajasi
|
1.
|
86-100
|
A’lo «5»
|
|
2.
|
71-85
|
Yaxshi «4»
|
|
3.
|
55-70
|
Qoniqarli «3»
|
|
4.
|
0- 54
|
Qoniqarsiz «2»
|
|
9. Joriy nazoratni baxolash mezoni
|
Mashgulot bosqichlari
|
Mashgulot ko’rinishi
|
Davomiyligi
|
1.
|
O’qituvchining kirish so’zi
|
|
5 min
|
2.
|
Mavzuning o’rgatilishi
slaydlar va o’yinlar bilan. Talabalar bilimini baxolash
|
Surov va tushuntirish
|
25 min
|
3.
|
Mavzu yakuni
|
|
5 min
|
4.
|
O’qituvchi amaliy mashgulotlarni ko’rsatib, usullarini urgatishi. Bu usullarni talabalar o’zlarida,keyin esa bemorlarda o’rganishadi.
|
Talabalar,valantyorlar, kasallik tarixi, analizlar, UTT, rentgen sur’at
|
25 min
|
5.
|
Amaliy va nazariy ko’nikmalarni o’zlashtirshni baxolash va guruxning baxosini e’lon qilish.
|
Ogzaki surov,
testlar, vaziyatli
masalalar,
diskussiya.
|
20 min
|
6.
|
|
|
10 min
|
10. Tekshiruv savollari.
4. EKG nima va uning amaliy axamiyati?
5. EKGni kanday ezib olish metodikalarni bilasiz?
6. EKGning 12taulanishini aytib bering
4. Standart kuchaytirilgan va kukrak ulanishlarda olingan musbat va manfiy
elektrodlarni joylashishishni sxematik tarzda chizib bering?
9. Yurak anatomiyasi (kukrak kafasidagi yurakning joylashishi) va yurak fiziologiyasи (yurakni
utkazuvchan sistemasi)
10. EKG da kanday tishlarni bilasiz?
11. Tishlarni xosil bulish mexanizmi?
12. EKG da intervallar va segmentlar xosil bulish mexanizmi
11.Foydalanilgan adabiyotlar:
Asosiy:
1. "Propedevtika vnutrennix bolezney" V.X.Vasilenko, A.L. Grebenev, Moskva, 1989.
5. "Rukovodstvo k prakticheskim zanyatiyam po propedevtike vnutrennix bolezney"
O.G.Dovgyallo, Minsk, 1989.
6. "Vnutrennie bolezni. Raspoznavanie. Semiotika. Diagnostika" A.L.Shishkin, S-Peterburg,
2000.
7. "Elektrokardiografiya". Murashko A.L., Strutinskiy M., Moskva, 1999.
8. "Prakticheskoe rukovodstvo po EKG" Tumanovskiy M.N., Moskva, 2000.
Kushimcha:
1. "Propedevtika vnutrennix bolezney" M.V. Muxin, V.A. Moiseev, Moskva, 2002.
5. "Propedevtika vnutrennix bolezney" V.T.Ivashkin, V.K. Sultanov, S-Peterburg, 2000.
6. "Propedevtika vnutrennix bolezney" A.A. Grebenev, Moskva, 2001.
7. "Ichki kasalliklar propedevtikasi" E.Y.Kosimov va b., Toshkent, 1996.
| 