-AMALIY MASHG’ULOT
TURLI XIL KONFIGURATSIYALI MASHINA DEIALLARIGA
MEXANIK ISHLOV BERISH TEXNOLOGIK JARAYONINI TUZISH
Ishdan maqsad: To’qimachilik yengil va paxta tozalash texnologik
mashinalari va jihozlariga tegishli bo’lgan turli xil konfiguratsiyadagi detallarga
ishlov berish texnologik jarayonini tuzishni o’rganish va talabada detal yuzalariga
mexanik ishlov berish usullarini belgilash amaliy malaka va ko’nikmalarini
shakillantirish.
Nazariy ma’lumotlar:
Mexanik ishlov berish operatsiyalarining tartibini
belgilash uchun berilgan detalga o’xshash detallarga ishlov berishning
mashinasozlik zavodlarida belgilangan tartibi tanqidiy tahlil qilinadi. So’ngra
detalning konstruktsiyasi va ishlab chiqarish turiga qarab
detalga mexanik ishlov
berish operatsiyalarining tartibi belgilanadi. Bunda talaba texnika va
texnologiyaning yangi yutuqlaridan keng foydalanilgan holda metall qirquvchi
dastgohlarni, kesuvchi asboblarni tanlaydi va texnologik asoslarni belgilaydi.
Ishlov berish ketma – ketligi jadval holida yoziladi. Jadvalda kesish rejimi
ko’rsatilmaydi. Biroq ishlov berish usullari chizmada
talab qilingan aniqlik va
sirtlarning g’adir – budirligi talablarini qoniqtirishi lozim.
Masalan: Qattiqligi HB 230. . .280 bo’lgan 45 markali po’lat tayyorlamadan
sirtining g’adir – budirligi R
a
=0,5 mkm bo’lgan teshikka ishlov berish talab qilinsa,
birinchi navbatda parmalash usuli tanlanadi va keyin talab qilingan aniqlik va g’adir
– budirlikni olish uchun zenkerlash, razvertkalash, toza ichki yo’nish yoki jilvirlash
usullari belgilanadi.
Ishlov berish ketma – ketligi jadvalida har bir operatsiya uchun tanlangan
metall qirquvchi dastgoh, dastgohga o’rnatiladigan qo’shimcha moslama,
ishlatiladigan kesuvchi asboblar va nazorat-o’lchov asboblari ko’rsatiladi.
Umumiy ishlov berish ketma – ketligini belgilash vaqtida quyidagi holatlarga
amal qilish tavsiya qilinadi:
a) har bir navbatdagi operatsiya ishlov berish xatoligini kamaytirishi va sirtning
sifatini yaxshilashi lozim;
b) birinchi navbatda keyingi operatsiyalarda
texnologik asoslar sifatida
foydalaniladigan sirtlarga ishlov beriladi;
v) so’ngra eng katta metall qatlami qirqiladigan sirtlarga ishlov beriladi;
g) eng yuqori aniqlik talab qilinadigan va detal ish jarayonida katta ahamiyatga
moyil sirtlarga oxirgi navbatda ishlov beriladi;
d) teshiklarga agar ulardan o’rnatuvchi asos sifatida foydalanilmasa, texnologik
jarayonning oxirida ishlov beriladi.
e) agar detalga texnologik jarayon mobaynida termik ishlov berish talab qilinsa,
u holda mexanik ishlov berish jarayoni ikki qismga bo’linadi – termik ishlovgacha
va undan keyin;
j) har bir operatsiyadan keyin nazorat – o’lchov ishlari bajariladi.
Murakkab,
qimmat operatsiyalardan oldin va jarayon oxirida detal texnik nazoratdan
o’tkaziladi.
Yuqoridagi tavsiyalardan foydalanib tuzilgan mexanik ishlov berish
operatsiyalari tartibi keyingi bajariladigan hisoblash – grafika ishlari uchun asos
bo’lib xizmat qiladi.
Ishni bajarish tartibi:
Detal yuzalariga ishlov
berish usullarini belgilash, birinchi navbatda eng
ratsionalli va iqtisodiy samara beradiganini tanlash nuqtai-nazaridan amalga
oshiriladi, bunda tegishli metallqirquvchi dastgohlarda detallarga ishlov berish
ishlov beriladigan yuza aniqligi va g’adir-budurligi, o’q va yuzalarni o’zaro
joylashuvi
aniqligi, kontur va shakillarin to’g’riligini ta’minlash talab etiladi.
Demak, detal yuzalariga mexanik ishlov berish usullarini to’g’ri belgilash amalga
oshirilganda yig’ilgan mashinani me’yori ishlashi sharoitlarini ta’minlashdan kelib
chiqadigan talablarni bajarish kerak.
Detal yuzalariga ishlov berish usullarini belgilash ishlab chiqarish (donalab,
seriyali yoki ommaviy) usullariga ko’p jihatdan bog’liq bo’ladi.
Donalab va kichik seriyali ishlab chiqarishda ishlav berish unversal
dastgohlarda zichlangan xolda bajarilsa, o’rta va katta seriyali ishlab chiqarishlarda
ishlav berish differentsiyalangan va ma’lum dastgohlarda biriktirilgan bo’ladi.
Ishlov berish usulini tanlash detalga ishlov berishdagi qo’yilayotgan aniqlik
va g’adir-budurlik sinfi talablariga bog’liq bo’ladi. U yoki bu aniqlik kvaliteti
talablariga ko’ra zarur ishlov berish aniqligi turli xil dastgohlarda
turli usullarda
olinadi.
Ishni bajarish uchcun yo’riqnoma:
1.
Har bir talaba bittadan ishchi chizma oladi;
2.
Ishchi chizma to’liq o’rganib chiqiladi;
Quydagilar aniqlanadi;
3.
Detal qaysi mashinada ishlatiladi;
4.
Tayyorlama turi;
5.
Material va
uni markasi;
6.
Detal og’irligi;
7.
Ishlov beriladigan yuzalar;
8.
Ishlov berilgandan keyingi yuza g’adir-budurlik sinfi;
9.
Ishlov berish noaniqligiga joizliklar;
10.
Termik ishlov berish (agar bo’lsa)
11.
Mexanik ishlov berilish talab etilgan yuzaga ishlov berish usuli
belgilanadi.
