SHlakoportlandcement
Uliwma mag’liwmat
Shlak ha’m Shlakli portlandcementler
Shlakoportlandcement qurami
Islep shig’ariw ha’m qollaw tarawlari.
Uliwma mag’liwmatlar
Shlaklar bul ekilemshi ónimler hám olar qara reńli metallardı yamasa qattı janar may qurıtılǵanda payda boladı. Ximiyalıq, mineralogik quramı úlken shegarada ózgeredi hám jınıslar quramına, janar may, metall túrine baylanıslı. Kóp metallurgiya shlaki ximiyalıq quramı boyınsha portlandsement hám giltupiraq quramına jaqınlasadı. Aqırǵı waqıtqa shekem baylaw elementlar islep shıǵarıw ushın tek dumaloq forma daǵı domna shlaklari isletilingen. Házirgi dáwirde ilimpazlar tárepinen elektrotermofosfor shlaklar hám t.b. isletiliwi múmkinligi tastıyıq etilgen.
Temir shiyki onim kuydirip atirg’an waqtında karbonatlar janar maydı mineral bólegi hám komponentleri menen reaksiya kirisiwedi hám ańsat eriytuǵın kalsiy Mg silikatlari hám alyumosilikatlarini payda etedi. Bul birikpeler 14000 - 15000 S eriydi hám shlaklı eritpe jaǵdayında pechten shıǵadı. Ápiwayı sharayatlarda suw menen birigiwinde derlik domna shlaklari aktivligin kórsetpeydilar hám qotmaydilar. Biraq izertlewler sonı turpayıatdki shlaklardagi kristal yamasa shıyshesimon fazalaridagi elementlarǵa mexaniq, ximiyalıq hám ıssılıq faktorlar tásir ettirsa olar suw menen tásirlesedi hám gidravlik qatıwǵa qábileti asadı. Nátiyjede jańa, suwda eriymadigan elementlar payda etinadi.
Janılg'i granullargan shlaklardan tayarlanǵan baylawlar avtoklavdi qatıwda gidrogranat, quramalı birikpeler payda etip qatadi.
Baylaw elementlar ushın móljelangan shlaklar keskin suw; puw, hawa menen sawıtılsa olardı aktivligi asadı.
Zamanagóy metallurgiya zavodlarında granullashni eki usılın qóllaydı – ig’al hám qurǵaqlay. Xo'l usılda qaynoq suyıq shlaklar suwlı basseynge quyıladı. Basseynler domna pechlarning janında jaylasqan
Bul portlandsement klinkerni domna yamasa elektrotermofosforli shlak hám eki suwlı gips menen birgelikte tuyib alınatuǵın gidravlik baylaw element bolıp tabıladı. Shlakoportlandsementga shlak massa boyınsha 21% ten kem hám 60% ten artıq bolmaǵan muǵdarda qosıladı. 300 markalı shlakoportlandsementga shlak massa boyınsha 60% ten artıq, biraq 80% ten kóp bolmaǵan muǵdarda qosıladı. Gipsni baylaw elementlardıń tutıp qalıwın tezlestiriw ushın kiritiledi. Onıń bahası portlandsement bahasınan 15 - 20% arzan boladı. Búgingi kúnde islep shıǵarılıp atırǵan cementtiń 25% ini shlakoportlandsement quraydı. Klinker alıwda shlakldan gilli komponent retinde paydalanıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı
Ulıwma maǵlıwmatlar. Portlandsement arnawlı bir muǵdardaǵı hák taslar hám giltuproqlar qospasın 14500 S temperaturada kuydirib alınǵan klinkerga untaw procesi 3-5% gips hám 15% gidravlik qosımshalar qosıp alınadı. Klinker gewek soqqachalar bolıp cement alıw ushın yarım shiyki zat bolıp tabıladı. Gips, fosfogips hám barogipslarni cement quramına kiritiliwi onıń qatıwın basqaradi. Gidravlik qosımshalar bolsa portlandsementga suwǵa shıdamlılıqtı beredi. Gidravlik qosımshalar retinde gliej, opoka, diatomit, trepel, elektrotermofosfor shlaki, toshko'mir kuli hám sol sıyaqlı tábiyiy hám jasalma materiallar isletiledi. Portlandsement rásmiy túrde 1824 jılda E. CHeliev (Rossiya ) hám Dj. Aspdin (Angliya ) tárepinen jaratılǵanlıǵı tán alınǵan. Ózbekstan ilimpazlarınan S. Toqtaxo'jaev, I. Toshpo'latov, T. Otaqo'ziev, B. Nudelman hám basqalardıń cement túrlerin jaratıw hám olardı islep shıǵarıw texnologiyasın tolıq jetilistiriw degi ulesleri úlken bolıp tabıladı.
Portlandsementning ózgeshelikleri hám qásiyetleri
Cement ózgesheliklerine maydalıq dárejesi, normal gewekligi, qatıw dáwiri, markası hám sh. k. kiredi. Cementtiń ximiyalıq hám mineral quramları joqarıda aytılǵan bolıp, olar sheki onimdiń quramına qaray azmaz ózgeriwi múmkin. Cementtiń material quramına (massa boyınsha, %) klinker, gips, mineral qosımshalar, plastifitsirlovchi hám gidrofoblovchi qosılmalar kiredi. Bunday qosılmalar cement massasına salıstırǵanda 0, 1-0, 3% muǵdarda cement untaw waqtında kiritiledi.
Maydalıq dárejesi qurǵaqlay jaǵday daǵı cementtiń №008 elakdagi (tesik ólshemleri 0, 08 mm) qaldıg'i menen anıqlanadı. Cement bul elakdan keminde 85% ótiwi kerek.
Bul usıldan tısqarı cementtiń maydalıq dárejesi onıń dispersligini anıqlaw usılı menen de ámelge asıriladı. Ápiwayı 400 marka daǵı cementtiń dispersligi, yaǵnıy salıstırma maydanı 2500-3000 sm2 g bolıwı múmkin.
Tıǵızlıǵı. Cement tıǵızlıǵı 3, 05-3, 15 g/sm3. Mineral qosımshalar cement tıǵızlıǵına tásir etiwi múmkin. To'kilgan jaǵday daǵı tıǵızlıǵı 1100 kg/m3 átirapında, ortasha zichlashtirilganda 1300 kg/m3.
Suwǵa talabı. Cementtiń bul ózgesheligi normal gewekliktegi cement hamirini alıwǵa zárúr bolǵan suw muǵdarı menen (cement massasına salıstırǵanda % esabında ) belgilenedi.
Cement hamirining normal gewekligi vika ásbapınıń háreketleniwshi pestigi taglikka 5-7 mm qalǵan jaǵdayda belgilenedi. Cementtiń suwǵa talabı 22-28% átirapında. Gidravlik qosımshalardıń cement klinkeriga qosılıwı suwǵa bolǵan talaptı 32-37% ge shekem asırıwı múmkin.
Gewekleniw dáwiri. vika ásbapı járdeminde anıqlanadı. Iyne taglikka 1-2 mm etpegende gewekleniw dáwiri baslanǵanın, iyne qarıwmaga 1-2 mm gagina kirsa, gewekleniw oxirlaganini ańlatadı. Ápiwayı cementlerde gewekleniw 45 minuttan keyin baslanıp, 10 saatǵa shekem dawam etedi. Cementtiń gewekleniw dáwiri klinkerni maydalayotgan waqıtta 3-5% gips (massaǵa salıstırǵanda ) qosıp basqarıladı.
Kóleminiń bir tegisde ózgermeytuǵınlıǵı erkin jaǵdaydaǵı SaO hám MgO lar gidratatsiyasidan payda bolatuǵın ishki zorıǵıw nátiyjesi bolıp tabıladı. Bul qasiyet normal gewekliktegi cement hamirini 24 saattan keyin 3 saat dawamında suwda qaynatilib, radial jarıqlardıń payda bolmasligi menen anıqlanadı.
Portlandsement aktivligi hám markası ólshemleri 4 x4 x16 sm li, cement-qum 1:3 koefficient degi qarıwmasidan (massa boyınsha ), s/s=0, 4 bolǵan, 28 sút dawamında qatqan (birinshi táwlikte qálipte hám 27 sút bólme temperaturası daǵı suwda ) úlgiler sınap tabıladı. Úlgiler aldın iymeyiwge sinaladi, keyin payda bolǵan yarımlıq prizmalar qısılıw daǵı bekkemlikke sinaladi. Cement aktivligi qısılıw daǵı bekkemlik shegarasına ese shama bolıp tabıladı. Cement markaları bolsa, pútin shama bolıp, 400, 500, 550 hám 600 (kg/sm2).
Cement qotayotganda ıssılıq ajıratıp shıǵarıwı onıń mineralogik quramına baylanıslı. Íssılıq ajırasıwı juqa konstruksiyalarda jarıqlar payda etmeydi, biraq dızbek konstruksiyalarda temperatura parqı 400 S ge shekem eliriwi múmkin. Temperatura parqınan payda bolǵan ishki zorıǵıw konstruksiyalardıń aynıwına alıp keledi. Bunı eskertiw ushın tómen ekzotermikli cement isletiw, cement muǵdarın kemeytiw, zárúr jaǵdaylarda jasalma sawıpıw múmkin.
Cement qabıllaw qaǵıydalarına qaray ol partiyalarda zavodlardan jiberiledi hám orınlarda qabıl etiledi. Cement zavodınıń quwatına qaray cement partiyası 300 den 4000 t ge shekem bolıwı múmkin. Cement haqqındaǵı maǵlıwmat pasportda belgilenip partiyası menen birge jaylarǵa jiberiledi. Pasportda cementtiń atı, markası, normal gewekligi, qosımshalar muǵdarı hám ıssılıq menen islengen degi aktivligi kórsetiledi. Cementti qabıl etiwshi shólkem onı fizikalıq, mexanik ózgesheliklerin, sonday-aq 3 hám 28 sút bekkemligin, yaǵnıy markasın anıqlaydı.
Cement boyınsha barlıq shaǵımlar ol qabıl etilgennen soń 10 kún ishinde óndiriwshine etkazilishi kerek.
Cement shólkemlerge platformalarda, avtotsemento- wazlarda yamasa kópqatlamli qaltalarda jiberiledi. Cement tashilayotganda hám saqlanıp atırǵanda ıǵallıq hám pataslanishdan ıqtıyatlanıwı kerek. Cementtiń túrleri bólek saqlanıwı hám birge qosıp isletilmasligi shárt.
Portlandsementning isletiliwi. Portlandsement baylawsı tiykarında beton, qurılıs qarıwmalari, asbestotsement buyımları, armotsement konstruksiyaları hám basqa kompozitsion materiallar islep shiǵarıladı. Beton qurılıs sistemasında jıynama temirbeton hám monolit jaǵdaylarda isletiledi. Salıstırǵanda tómen marka daǵı cementler gerbish teriw hám sıbawshılıq qarıwmalari tayarlawda paydalanıladı. YUqori marka daǵı cementler (400, 500, 550, 600) temirbeton hám armaturası aldınan nıqlanǵan temirbeton konstruksiyalar tayarlawda isletiledi. Qurılıs portlandsementini korroziya ortalıǵında isletiw maqsetke muwapıq emes.
Portlansement shlab shıǵarıwda energiya sarpı joqarı bolǵanı sebepli onı qurılıs tarawlarında ratsional isletiw kerek.
Tez qotuvchan shlaklı portlandsement oǵada mayda tuyulishi esabına bunday nátiyjege iye bolıp, 3 sút 50% marka daǵı bekkemlikke iye boladı. Bul cement túri ıssılıq menen qayta islenetuǵın temirbeton konstruksiyalar alıwda, sonday-aq úlken ólshemli uysozlik panelleri óndiriste isletiledi Aq hám reńli portlandsementlar. Aq cement klinkeri taza hák tas hám aq saztuproq tiykarında alınadı. Olar quramında temir hám marganets oksidleri hám sol sıyaqlı qosımshalar bolmawi kerek, keri jaǵdayda cement qolaysız reńlerde bolıwı múmkin.
Shiyki zat gaz janar maysında kuydirilib, payda bolǵan klinkerni shını yamasa reńi shıqpaytuǵın metallardan tayarlanǵan sharikler járdeminde maydalap untaq jaǵdayına keltiriledi. Aq cement 400 hám 500 markalarda islep shiǵarıladı.
Talapǵa kóre appaqlıq koefficiyenti (absolyut shkala jardeminde, %) nurni qaytarıw koeffitsenti járdeminde anıqlanadı. Buǵan kóre koefficiyent aq cement 1 sortı 80% ten, 2 sortı 75% hám 3 sortı 68% ten kóp bolıwı kerek.
Reńli cementler aq cementke silti ortalıǵına shıdamlı pigmentlar (oxra, temir suriki hám sh. k.) aralastırıp alınadı. Aq hám reńli cementler bezew qurılıs qarıwmalari, tekshelar, bardyur tasları, piyada jolları, arxitektura bólimleri alıwda isletiledi.
Tamponaj portlandsement-klinker, gips hám túrli qosımshalar tiykarında alınadı hám tiykarlanıp neft hám gaz burawlaw jumıslarında isletiledi. Cement suwıq (22±20 S) hám ıssı (75±30 S) burawlawda sınaqtan ótkeriledi. Tamponaj cement salmaqlilestirilgen, qumli, tuzli sharayatta chidaydigan hám gigroskopligi kemeytirilgen túrlerge bólinedi. Oǵan qoyılǵan tiykarǵı talap 4 x4 x16 sm tosınshelerdiń (SS=0, 5) iymeyiw degi bekkemlik shegarası bolıp tabıladı.
Portlandsement dep quramında kalsiy silikatlari (70 — 80%) ústinlik etetuǵın
klinker hám (3 — 5%) gipsni birgelikte mayda tuyib payda etinadigan, suwda
xam, hawada xam qotadigan gidravlik baylaw element aytıladı. Hák tas
hám gildan ibarat bolǵan dawıslı qarıwmani kuydirib, klinker islep
shıǵarıwadı. Gipsni qatıw múddetin hám tezligin qadaǵalaw etiw ushın
qushiladi. Quramı boyınsha portlandsement qosımshasız, mineral
qosımshalı hám shlakoportlandsementga bólinedi. Portlandsement alıw daǵı
eń zárúrli texnologiyalıq processler tómendegiler bolıp tabıladı:
A) sheki onimlik qospanı tayarlaw ;
B) bul qarıwmani o'tda toblab klinker payda etiw;
B) klinker, gips oǵada maydalap tuyib, qosımshaları menen birgelikte untaqǵa
aylandırıw.
Sheki onimlik qospa tiykarlanıp 75 — 80% kalsiy karbonatı SaSO3 xamda
25 — 20% gildan dúziledi. Jasalma qarıwmada saz pútkilley yamasa bólekan
basqa elementlar : domna shlaklı, nefelin shlami, kúl, diatomit, trepel menen
aralastırıwı múmkin. Cement ximiyası boyınsha jetinshi xalıq aralıq kongressda (Parij,
1980 y.) kóp mámleketlerdiń ilimpazları sanaat shıǵındılarınan keń paydalanıw
maqsetke muwapıq ekenligin aytıp ótdila
Qosılmalar bar ekenligi jáne onıń túrine qaray,
cementlerdiń tómendegi túrleri boladı :
- qosılmalarsiz kuydiriladigan qospanı mayda tuyganda payda bolatuǵın
giltuproq cement; bul túri giltuproq cementler arasında eń kup tarkalgani;
- giltuproq-angdrid cement - giltuproq cement klinkeriga angidrid qosıp
untawdan payda bolǵan ónim;
- toldırgichlar qosılǵan giltuproq cement klinkeriga aǵash kumir menen
eritilgan ashqıltım domna shlaklari qosıp yamasa tuyilgan kvars kumi menen tuyib
islenetuǵın giltuproq cement.
Giltuproq cement - baylaw elementlardıń eń kimmati. Onı tayarlaw
ushın metallurgiya sanaatınıń kimmatbaxo sheki onimsi - boksitlar talap etiledi.
Boksitlar alyuminiy metalın alıw ushın zárúr material esaplanadı hám tiykarlanıp suwlı
alyuminiy oksidi (Al2 O3 * nH2 O) den shólkemlesken.
Giltuproq cement islep shıǵarıw. Bunday cement islep shıǵarıw ushın zárúr
sheki onim materiallarına ximiyalıq hám mineralogik quramı jixatidan júdá qattı
talaplar kuyiladi. Giltuproq cement tiykarlanıp bir kalsiy alyuminatdan ibarat bolıwı
kerek; basqa oksidler payda etken elementlar bar bolsa, sapası buz'ladı. Sonıń
ushın biygana qospalar qosılmaǵan, tek giltuproq hám kalsiy karbonat
(hák tas ) den shólkemlesken sheki onimler eń jaqsı material esaplanadı. Lekin
tabiyatda ximiyalıq sap giltuproq hám hák tas uchramaydi; jınıslarda málim
muǵdarda xar qıylı qospa - qumtuproq, temir oksidi, magniy oksidi hám basqalar
xam boladı. Giltuproq cement islep shıǵarıw ushın zárúr sheki onim materiallarda
qumtuproq arnawlı bir muǵdarda (6 - 8% ge shekem ) bolıwı kerek. Temir oksidinen shiyki
buyımlar qospada 10% ten artıq bolmawi kerek.
Sheki onim materialların kúydiriw ushın konstruksiyası xar qıylı issiklik
apparatları isletiledi. Sheki onim erip keseklashgunicha yamasa putkinley erigunicha
kuydirilishi múmkin. Erip kasaklashgunicha kúydiriw ushın aylanba yamasa pátali
pechlar isletiledi. Yakilgi retinde gaz yamasa cement kuldan pataslanmasligi ushın
kem kulli kumir isletiledi
Kengayuvchan cementler
Kengayuvchan cement arnawlı quramlı gidravlik baylaw element bolıp, suwda
kotayotganida kóleman kengayadi, hawada kotayotganida bolsa kirispeydi-chukmaydi
yamasa suwda kotayotgan waqtındagadan kamrok kengayadi.
Joqarıda aytıp utilganidek, tislewaytgani hám kotayotganida ruy beretuǵın fizikximiyaviy processler sebepli kirisiw-chukish barlıq gidravlik baylaw
elementlardıń eń úlken nuksoni bolıp tabıladı. Áne sol nuksoni sebepli konstruksilarning tutas
erleri baylaw elementlar menen toldırilganida xam mutlako suw utmaydigan
bolmaydı. Kengayuvchan cement bolsa kotayotganida kirispeydi-chukmaydi,
kerisinshe kóleman bir az kengayadi, lekin muzdıń jarıǵı ketpeydi, yorilmaydi, taǵı tıǵız hám
monolit bolıp qaladı
Portlandsement qurılısda júdá keń kullaniladi. Jer ústi hám astında, suw astında
beton hám temir-beton yigma konstruksiyalar, sonıń menen birge túrli maqsetlerde hám
sharayatlarda isletiletuǵın monolit konstruksiyalar kurishda portlandsementdan
paydalanıladı. Portlandsementning oǵada kóp tarawlarda isletiliwine sebep
mınada, ol júdá kimmatli qurılısbop ózgesheliklerge iye, yaǵnıy aqırındada bekkem hám
salıstırǵanda tez ósedi, sonıń menen birge túrli agressiv ortalıqlar tásirine shıdamlı. Onı islew
ushın, salıstırǵanda az aqsha sarplanadı. Bul bolsa portlandsement islep shıǵarıwdı
joqarı dárejede mexanizatsiyalawǵa múmkinshilik berdi.
Industrial qurılıstıń jıynama beton hám temir-beton konstruksiyaları barǵan sayın kóp
isletiliney atırǵanı menen xarakterlenetuǵın házirgi ravnakida portlandsementdan
qımbatlı baylawdı hár tárepleme tejew birinshi dárejedegi wazıypa esaplanadı.
Beton islep atirǵanda portlandsementdan paydalanıw qanshellilik maqsetke muvofik
ekenligi talap qılınıp atırǵan bekkemlikke, qatıw sharayatları hám betondıń isletiliw
xarakterine baylanıslı boladı.
Qurılısbop qarıwmalarda portlandsement isletiw ushın (eń kóp
isletiletuǵın markalarında ) ádetde hák, gidravlik yamasa inert qosılma xamda
organiq plastiklashtirgichlar solinadi. Jıynama beton xamda temir-beton
konstruksiyalar islep shıǵarıw ushın qanday portlandsement tańlaw talap etilse,
Principial sonday talaplar kuyiladi. Issik-ızǵar menen ishlov beriletuǵın beton islep
shıǵarıw ushın portlandsement tańlanayotganda ishlov sharayatları klinkerning
mineralogik rejimine qaray belgilenedi
|
