5
UZLUKSIZ MUSIQIY TA’LIM TIZIMI ILMIY VA PEDAGOGIK MUAMMO
SIFATIDA
Shukurova Nilufar Gʻayratovna
Toshkent davlat pedagogika universiteti
“Musiqa madaniyati” fakulteti oʻqituvchisi
Annotatsiya
. Maqolada uzluksiz musiqa ta’limi tizimini takomillashtirish
masalalari koʻrib chiqiladi, uning muammolari va qarama-qarshiliklari taxlil qilinadi.
Maqolada mavjud boʻlgan ilmiy-nazariy va uslubiy materiallar va xulosalar ushbu
tizimning samaradorligini oshirishga imkom beradi.
Kalit soʻzlar
. Uzluksiz musiqiy ta’lim tizimi, takomillashtirish, maqsadlar,
muammolar, qarama-qarshiliklar, tamoyillar, insonparvarlashtirish.
Jamiyatni rivojlantirish jarayoni toʻplangan bilimlarni olish, uzatib borish va
saqlashni talab etadi. Oʻzbekiston ta’lim tizimi iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, va madaniy
hayotda shakllanganlarni aks ettiradi va jamiyat rivojidagi strategik yoʻnalishlardan biri
boʻlgan xolda istiqbolini belgilaydi. Jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy oʻzgarishlar butun
ta’lim tizimini, shu bilan birga uning elementlaridan biri boʻlgan yangi bilimlarni
izlash, yangi maqsadlar, qadriyatlar, va professional pedagogik faoliyatni shakllantirish
kabi fan funksiyalaridan birini oʻziga olgan uzluksiz musiqiy ta’lim tizimini ham qayta
koʻrib chiqilishiga olib keldi.
Ijtimoiy hayotni axborotlashtirish, yangi iqtisodiy mexanizmlarning shakllanishi,
zamonaviy pedagogik texnologiyalarni joriy etish, yangi ta’lim tizimining yuksalishi
uchun gʻoya va konsepsiyalarni amalga oshirishdagi imkoniyatlarni belgilab berdi.
Insoniyat sivilizatsiyasining rivojidagi umumiy tendensiyalar, davlat va jamiyat
taraqqiyotidagi ehtiyojlar bilan shartlangan uzluksizlik Oʻzbekiston ta’lim tizimining
muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Biroq ushbu tizim rivojidagi sezilarli yutuqlar
zamonaviy dunyodagi ta’lim sohasi xolatini toʻliq aks ettirmaydi.
Dunyo pedagogikasida uzluksiz ta’lim tushunchasi “davomiy ta’lim”
(continuing education, continuous education), “umrbod ta’lim” (lifelong education),
“umrbod oʻqitish” (lifelong learning), “doimiy ta’lim” (permanent education,
'education permanente) kabi bir qancha atamalar bilan ifodalanadi. [1]. Uzluksizlik
zamonaviy ta’limning asosiy tamoyili sifatida jamiyat manfaatlarini qondirish va
odamlarning hayot sifatini yaxshilashga yordam berishga asoslanishi kerak. Uzluksiz
ta’lim modellarida odatda inson hayotining barcha bosqichlarida ta’lim olishni davom
6
ettirish imkoniyatiga urgʻu beriladi. Uzluksiz ta’lim tizimidagi ta’lim jarayonining har
bir bosqichi oʻz maznum mohiyati, metodlari va ta’lim jarayonini tashkil etish shakllari
bilan ajralib turadi. Uning ta’lim darajalaridan oʻziga xos farqi uzluksiz ta’lim tizimida
pedagogik bazani rivojlantirishning asosiy nuqtasi boʻlgan insonning bir bosqichni
oʻzlashtirmasdan turib ikkinchi bosqichga oʻta olmasligi hisoblanadi. Har bir bosqich
yaxlit tugallangan ta’limdir va oʻz ichida gorizontal va vertikal aloqalarni oladi.
Uzluksiz ta’lim tizimining asosiy afzalliklari quyidagilardan iborat: - ta’lim
oluvchining shaxsiga qaratilganlikdan, yaxlitlikdan va fundamentallikdan iborat
ta’limning yangi paradigmasini amalga oshirish; - sezilarli diversifikatsiya va
intellektual mehnat bozori konyukturasiga javob berish; - bitiruvchilarning bilim
darajasini oshirish; - “ta’lim yoʻli”ni tanlash erkinligi; - o‘rta umumiy ta’lim va o‘rta
maxsus ta’lim muassasalari bilan samarali integratsiya qilish imkoniyati; - diplomga
ega boʻlgandan keyingi keng imkoniyatlar; - jahon ta’lim tizimiga integratsiyalashuv
imkoniyati va x.z.
Ko’pgina tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, uzluksiz ta’lim tizimi quyidagilarga
imkon beradi: turli ta’limiy va kasbiy dasturlarni tanlash va shu orqali shaxsning ijodiy
salohiyatini yanada to‘liqroq ro‘yobga chiqarishga hissa qo‘shish; - ta’limni ijtimoiy
jarayonlarga javob bera oladigan, moslashuvchan, oʻzgaruvchan qilish; - −
mutaxassislar tayyorlashning mahalliy tizimini xalqaro standartlarga imkon qadar
yaqinlashtirish, diplomlarning ekvivalentligini ta’minlash. Yuqoridagi afzalliklar
zamonaviy sharoitda musiqa ta’limi tizimida ham uzluksiz ta’lim tuzilmasidan
foydalanish mumkin degan fikrga asos beradi. Musiqa pedagogikasi umumiy
pedagogikaning bir qismi hisoblanadi, shuning uchun ham umumiy ta’limdagi barcha
salbiy tendentsiyalar uzluksiz musiqa ta’limi tizimini ishlab chiqish nazariyasiga ham,
amaliyotiga ham ta’sir ko‘rsatdi. Uzluksiz musiqiy ta’lim tizimining samaradorligi ko‘p
jihatdan iste’molchilarning ehtiyojlarini modellashtirishga bog‘liq, chunki shaxsning
umumiy madaniy va kasbiy o‘sishi bilan yetarlicha bog‘liq bo‘lmagan ma’lumotlar
unchalik muhim boʻlmaganligi sababli samarasiz bo‘lib chiqadi. Ushbu yondashuv
bizga umrbod musiqa ta’limini rejalashtirish va tashkil etish tamoyilini zamonaviy
amaliyot manfaatlarini, inson faoliyatining ayrim sohalarini rivojlantirish va
takomillashtirish istiqbollarini hisobga olish printsipi sifatida belgilashga imkon beradi.
Tizimning har bir darajasi boshqalaridan ajratilgan holda koʻrib chiqilishi mumkin
emas. Uzluksiz musiqiy ta’lim tizimining elementlari umumiy va o‘ziga xos
xususiyatlarga ega. Ularning barchasi namunaviy o‘quv dasturlari asosida
o‘quvchilarni mehnat va ijtimoiy faoliyatga tayyorlashning yagona muammosini hal
7
qiladi, shu bilan birga o‘quv materialini tuzish va tanlash bilan bog‘liq muammolarni
hal qiladi.
Uzluksiz musiqiy ta’lim tizimi mutaxassisi – keng umumiy va maxsus bilimlarga
ega bo‘lgan, muqarrar joriy etiladigan yangi texnologiyalar talablariga javob beradigan
texnika va fan o‘zgarishlariga tez javob bera oladigan shaxs; unga asosiy bilim,
muammoli, analitik fikrlash, ijtimoiy-psixologik kompetentsiya, intellektual madaniyat
kerak.
Uzluksiz musiqiy ta’lim tizimining vazifalari moslashuvchan va ko‘p qirrali
ilmiy tafakkurni, voqelikni idrok etishning turli usullarini tarbiyalash uchun maqbul
shart-sharoitlarni ta’minlash, insonning butun hayoti davomida o‘zini o‘zi rivojlantirish
va o‘z-o‘zini tarbiyalashga bo‘lgan ichki ehtiyojni yaratishdir. [3].
Uzluksiz musiqiy ta’limning maqsadi shaxsni rivojlantirish boʻlib, uzluksiz
musiqiy ta’limning oʻzi esa ma’naviy dunyoni kengaytirish, oʻz oʻzini anglash,
ma’naviy ehtiyoj va talablarni qondirish, musiqiy moyillik va qobiliyatlarni ochish
hamda rivojlantirish jarayonlarining yaxlit majmuasi mexanizmi sifatida namoyon
boʻladi. Uzluksiz musiqiy ta’lim tizimi faoliyatining tahlili shuni ko‘rsatdiki, o‘ziga xos
ijobiy tomonlariga qaramay, u mukammal emas va bu tizimning tuzilishi va mazmunida
bir qator muammolarni ochib beradi. Zamonaviy sharoitda uzluksiz musiqa ta’limining
hozirgi faoliyat yuritayotgan tizimining ilmiy-nazariy va amaliy tahlili shuni
ko‘rsatdiki, u umumlashtiruvchi xususiyatga ega boʻlib, uning uchun yagona faoliyat
maqsadi mavjud emas. Bu muammolarning uyg‘unligi uning nomukammalligini
ko‘rsatadi va bu pedagogik tizimni yuqori sifat darajasiga o‘tishni talab qiladi. Shunday
qilib, umuman uzluksiz ta’lim tizimini va xususan, uzluksiz musiqa ta’limi tizimini
tahlil qilish bu tizim uchun barcha murakkab tizimning xususiyatlari xos ekanligini
koʻrsatadi. Bu yigʻindiviy tizim boʻlib, quyi tizimlarning har biri uzviy bogʻliq boʻlib,
kasbiy faoliyatga tayyorlikni shakllantirishga bo‘ysunadigan maqsadli aloqalardir.
Bizningcha ushbu tizim faoliyatining samaradorligini oshirish madaniy va madaniy
yondashuvlar, uzluksiz musiqiy ta’lim kontseptsiyasi, fan ta’limi bosqichlarining
uzluksizligi muammolarini hal qilish kabi istiqbolli pedagogik tendensiyalar
kontekstida ko‘rib chiqilishi kerak, deb hisoblaymiz. Ushbu yondashuv uzluksiz
musiqiy ta’lim tizimini takomillashtirish yo‘llarini aniqlash imkonini beradi, bu tizim
faoliyatining samaradorligiga hissa qo‘shadi va quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 1)
axborot jamiyatiga qo‘shilish uchun zarur bo‘lgan ko‘nikmalarga ega bo‘lish va
yangilash uchun ta’limdan umumiy uzluksiz foydalanishni kafolatlaydigan barcha
uchun asosiy bilim va ko‘nikmalar; 2) uzluksiz musiqa ta’limi tizimining ustuvorligini
oshirish va o‘rganish motivatsiyasini oshirish uchun kadrlar resurslariga
8
investitsiyalarni ko‘paytirish; 3) uzluksiz musiqiy ta’lim tizimida shaxsiy motivatsiya,
tanqidiy fikrlash va bilim olish qobiliyati ustuvorligini shakllantirish uchun innovatsion
o‘qitish usullarini ishlab chiqish; 4) uzluksiz musiqiy ta’lim tizimida ta’lim faoliyati va
ularning natijalarini tushunish va tan olishga yondashuvlarni o‘zgartirish uchun olingan
ta’limni baholashning yangi tizimini ishlab chiqish; 5) ta’lim imkoniyatlari
to‘g‘risidagi ma’lumotlardan, zarur maslahatlar va tavsiyalardan erkin foydalanishni
ta’minlash uchun ustoz shogird tizimi va maslahatlar berishni rivojlantirish.
| 