Yuqori temperaturali o‘ta o‘tkazuvchanlik

Yuqori temperaturali o‘ta o‘tkazuvchanlik

Yuqorida ko‘rib o‘tganimizdek, metallarning elektr qarshiligi temperatura pasayganda bir tekis kamayib boradi Lekin ba’zi metallarda (Kelvin shkalasi bo‘yicha juda past temperaturalarda qarshilik birdaniga eng kamida o‘nlarcha milliard marta keskin kamayib ketadi,hatto amalda nolga teng bo‘lib qoladi.Bu hodisani 1911- yili golland fizigi Kamerling-Onnes kashf qilgan va u o‘ta o‘tkazuvchanlik hodisasi deb ataladi. Kamerling Onnes suyuq geliyda simobni sovitganida simob sovishi bilan qarshiligi kamayib borishini va temperatura 4,2 K ga yetganda sakrab nolgacha tushganini payqagan.

O‘ta o‘tkazuvchanlik xossasiga ega har bir modda uchun o‘ziga xos bo‘lgan o‘ta o‘tkazuvchanlik holatiga o‘tish temperaturasi mavjud bo‘lib, bu temperatura o‘ta o‘tkazgichga aylanish nuqtasi (yoki kritik temperatura) deb ataladi. O‘ta o‘tkazgichga aylanish nuqtasi Kelvin shkalasi bo‘yicha kelvinning bir necha

Hozirgi paytda AQSh va Rossiya fanlar akademiyasida keramik material-lardan tayyorlangan yangi o'tao'tkazuvchan moddalar hosil qilingan bo'lib, ularda o’ta o’tkazuvchanlik hodisasi T=250K dan boshlab (-230) kuzatiladi. Lekin bu holat turg’un bo'lmay, ba'zan o'zining xossasini yo’qotadi. Hozirgi paytda bunday moddalarning o’ta o’tkazuvchanlik holatiga o'tishlarining tabiatini o'rganish va yangi o'ta o'tkazuvchan moddalarni aniqlash sohasida katta ilmiy tadqiqot ishlari davom etmoqda. Tajribada o'ta o'tkazuvchanlik holatini ikki usulda kuzatish mumkin:

1. Tok o'tayotgan umumiy elektr zanjirga o'ta o'tkazgichdan iborat qismni qo’shish (ulash) yo'li bilan, bunda o'ta o'tkazuvchanlik holatga o'tayotganda qismning uchlaridagi potentsiallar ayrimasi (U= 2- 1=0) nolga aylanadi.

2. O'ta o'tkazuvchan moddadan yasalgan halqani unga perpendikulyar bo'lgan magnit maydoniga joylashtirgandan so'ng, halqa Tk dan past temperaturaga soviganda magnit maydonni uzishyo’li bilan unda magnit maydon induksiyalagan tok halqada chekiz uzoq aylanib turaveradi. Xuddi shunday tajribani 1911 yilda golland fizigi G.Kamerling - Onnes amalga oshirib o’ta o’tkazuvchanlik hodisasini kashf etdi. 1959 yilda Kollinz 2,5 yil davomida ham halqadagi tokning kamaymaganligini aniqladi.