O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM
VAZIRLIGI ISLOM KARIMOV NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT
TEXNIKA UNIVERSITETI ENERGETIKA FAKULTETI ELEKTR
STANSIYALARI YO’NALISHI MAGISTRANTI DAVIROV
ALISHERNING ELEKTR ENERGIYANI ISHLAB CHIQARISH VA
TAQSIMLASH YANGI TEXNOLOGIYALARI FANIDAN
TAYYORLAGAN TAQDIMOTI
MAVZU: ATOM ELEKTR STANSIYALARI
(AES)
TAYYORLADI: DAVIROV A.Q.
TOSHKENT – 2017
Reja:
1. Kirish
2. Yadro reaksiyasi mohiyati
3. Atom elektr stansiyalari tuzilishi
4. Atom elektr stansiyalari va atrof – muhit
Xulosa
Kirish.
Atom
elektrostansiyalari
(AES)
atom
(yadro) energiyasini elektr energiyasiga aylantirib
beradi. Atom reaktori energiya generatori hisoblanadi.
AES yadro yoqilg’isi (uran, plutoniy va boshqalar) da
ishlaydi.
Yadro
yoqilg’isining zaxiralari organik
yoqilg’ilar zahiralaridan katta miqdorda ko’pdir.
• Atom energiyasi — bu, atomlardan olinadigan energiya.
Har bir atom energiya zarrachalaridan iborat. Bu
energiya
esa
atomdagi
barcha
zarrachalarni
bir
butunlikka aylantiradi. Shu sababli atom energiyasida
atom yadrosi energiya manbai hisoblanadi. Bu energiya
atomning parchalanishi paytida ajralib chiqadi.
Amalda atomdan energiya olishning ikki usuli mavjud.
Birinchisi
— sintez reaksiyasi, ikkinchisi — bo’linish
reaksiyasidir. Sintez reaksiyasi paytida ikki atom birlashib,
yagona atomni vujudga keltiradi. Atomlarning qo’shilishi
jarayonida issiqlik tarzida kuchli energiya hosil bo’ladi.
Quyosh energiyasining katta qismi Quyoshda sodir bo’ladigan
sintez
reaksiyasi
natijasida
yuzaga
keladi.
Bu
atom
energiyasining bir turidir.
• Ikkinchi
usul
—
bo’linish
reaksiyasi
yoki-
parchalanishdir. Parchalanish bir atomning ikkiga
bo’linishidir. Bu hol atomlarning boshqa atomlar,
masalan,
neytronlar
(u
atom
tarkibiga
kiradi)
tomonidan «bombardimon» qilinishi jarayonida ro’y
beradi.
• Atomning har qanday «bombardimon» qilinishi ham uning
parchalanishiga
olib
kelmaydi.
Aksariyat
atomlarni
parchalab
bo’lmaydi. Biroq uran va plutoniy atomlari qulay sharoitlarda
parchalanadi.
• Uranning bir turi — uran-238 (u «uran izotopi» deb ataladi)
neytronlar tomonidan bombardimonga uchraganida ikki qismga
parchalanadi.
• Uran-238 ning bir kichik ushoq bo’lagidan bir necha kilogramm
ko’mir yonganida ajralib chiqadigan energiyaga nisbatan million
marta ko’p energiya hosil bo’ladi. Uranning kichik bir bo’lagi
ummondagi butun boshli bir kemani, tayyorani yoki generatorni ish
bilan ta'minlay oladi.
• Atom elektr stansiyalari ham ishlash prinsipi bo’yicha Issiqlik elektr
stansiyalaridan farq qilmaydi, faqatgina atom elektr stansiyalarida
reactor qurilmasi mavjud bo’lib, unda yadroviy element hisoblangan
moddalar Uran va Plutoniy atomlaridan birlamchi yonilg’I sifatida
foydalanamiz.
• Yadro reaktorida ishlab chiqariladigan issiqlik maxsus quvurlardan
yurgiziladigan suvga o’tkaziladi. Suv qaynaydigan darajada isitiladi
va issiqlikka almashtiruvchi bo’linmaga o’tkaziladi, u yerda tashqi
tomondan keladigan suv bug’lantiriladi. Issiq bug’ quvur tomonga
yo’naltirilgach, generatorni aylantiradi, generator esa elektr energiya
ishlab chiqaradi. Quvurlardan chiqadigan issiq suv isitiga uchun
ishlatiladi.
•
Reaktor qurilmasi ancha sodda: ichi uran yoki
plutoniy kukuni bilan to’ldirilgan metall trubkalar
tashqariga neytronlarning uchib chiqib ketishiga yo’l
qo’ymaydigan moddalardan yasalgan korpus ichiga
tushiriladi. Neytronlar — hech qanday elektr zaryadiga
ega
bo’lmagan
alohida
elementar
zarralardir.
Neytronlar uran atomiga tushib, ularni
parchalab
yuboradi,
buning
natijasida
ulkan
miqdordagi issiqliq ajralib chiqadi. Uran plutoniyga
aylanadi, issiqlikdan esa elektr energiyasi ishlab
chiqarish uchun foydalaniladi.
AES larning bir konturli, ikki konturli va
uch konturli turlari mavjud
•
| 