1
XORIJIY INVESTITSIYALAR
FANIDAN
Qisqacha konspekt
1-mavzu. Xorijiy investitsiyalar haqida tushuncha va uning mohiyati (4
soat)
1.1. Investitsiya haqida tushuncha
1.2. Investitsiya munosabatlarining davlat tomonidan tartibga solinishi
1.3.Xorijiy investitsiyalar va ularni
jalb qilinish sabablari
1.4. O’zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarning roli
1.5. Investitsiya faoliyatini
moliyalashtirish manbalari
O’zbekiston Respublikasida investitsiya xususida qonuniy hujjatlar 1991 yildan
boshlab qabul qilingan bo’lib, ular o’tgan vaqt ichida ancha takomillashtirildi.
O’zbekiston Respublikasining “Investitsiya to’g’risida”gi qonunida ko’rsatilishicha,
“investitsiya bu - iqtisodiy samara (foyda, daromad) olish yoki ijobiy ijtimoiy
natijaga erishish uchun sarflanadigan pul mablag’lari, banklarga qo’yilgan omonatlar,
paylar, qimmatli qog’ozlar (aktsiya, obligatsiyalar), texnologiyalar, mashinalar
asmavzu-uskunalar, litsenziyalar va samara beradigan boshqa har qanday
boyliklardir”
1
.Bu iqtisodiy ta’rif investitsiyaning bozor iqtisodiyoti
sharoitiga mos
kelishini to’laligicha tasdiqlaydi. Jumladan, unda, birinchidan, investitsiyaning
o’ziga va investitsiya faoliyatining ob’ektlariga keng ta’rif berilgan.
Ikkinchidan,
investitsiyaning bevosita iqtisodiy va ijtimoiy samara olishga muqarrar bog’liqligi
ta’kidlab o’tilgan.
«Investitsiya» atamasi lotin tilidagi «invest» so’zidan kelib chiqqan bo’lib
«qo’yish», «mablag’ni safarbar etish», «kapital qo’yilmasi» ma’nosini beradi. Keng
ma’noda investitsiya mablag’ni ko’paytirib va qaytarib olish maqsadida kapitalni
1
Ўзбекистон Республикасининг «Чет эл инвестициялари тўғрисида»ги Қонуни, 30.04.1998 й.
2
safarbar etishni bildiradi. Ko’pgina hollarda «investitsiya» tushunchasi iqtisodiy va
boshqa faoliyat ob’ektlariga kiritiladigan moddiy va nomoddiy ne’matlar hamda
ularga doir huquqlar tarzida ta’riflanadi. Investitsiya deyilganda
barcha turdagi milliy
va intelektual boyliklar tushunilib, ular tadbirkorlik faoliyati ob’ektlariga yo’naltirilib
daromad keltirishi yoki biror-bir ijobiy samaraga erishishi zarur. Investitsiya
kiritishdan asosiy maqsad daromad olish va ijobiy ijtimoiy samaraga erishishdir.
Investitsiyalashda aylanma kapitalga ustuvorlik berilishini faqat kapitalning
tarkibiy tuzilishi bilan tushuntirish yetarli emas. Gap shundaki, dastlabki
kapital
jamg’arish davrida pulni tez to’plash uchun uni kapital aylanishi tez sohalarga
joylashtirilishi
yuz beradi, chunki bunda yuqori foyda me’yori yuzaga keladi. Foyda
me’yori yuqori joyda esa, uni kapitallashtirish imkoni katta bo’ladi. Bu
omil ham
xususiy sektorda pulni aylanma kapitaliga aylantirish uchun rag’bat yaratadi. Bozor
talablariga binoan tejamli xo’jalik yurita bilmaslik tannarxning
ortishiga olib keladi,
bu narx o’zgarmagan sharoitda ham zararga olib keladi. Bu albatta, investitsiyalarni
o’z mablag’i hisobidan ta’minlash imkonini cheklab ko’yadi.
