|
Zahiriddin muhammad bobur nomli andijon davlat universiteti
|
| bet | 5/13 | | Sana | 01.02.2024 | | Hajmi | 50,21 Kb. | | #149993 |
Bog'liq metodika Demografiya
2018-yilgi McKinsey tadqiqoti shuni koʻrsatdiki, Yevropa va Qoʻshma Shtatlarda 162 milliongacha odam frilanserlik bilan shugʻullanadi. Bu butun mehnatga layoqatli aholining 20-30 foizini tashkil qiladi.
AQShdagi frilanserlarning umumiy soni aniq emas, 2013-yil holatiga koʻra, frilanserlar haqidagi eng soʻnggi hukumat hisoboti 2005-yilda AQSh Mehnat Departamenti Mehnat statistikasi byurosi tomonidan nashr etilgan. Oʻsha paytda Amerika Qoʻshma Shtatlarida taxminan 10,3 million ishchi (ish kuchining 7,4%) barcha turdagi frilanserlar sifatida ishlagan.[12] 2011-yilda George Mason universiteti iqtisodchisi Jeffrey Eisenach frilanserlar soni bir millionga oshganini taxmin qildi. 2012-yilda xususiy tadqiqot kompaniyasi boʻlgan Aberdeen Group, Amerika Qoʻshma Shtatlari aholisining 26% (taxminan 81 million) shartli ishchi kuchining bir qismi, deb hisoblagan boʻlsa-da, tasodifiy mehnat toifasiga frilanser kiradi.
2013-yilda Frilanserlar uyushmasi hisob-kitoblariga koʻra, Qoʻshma Shtatlardagi har 3 ishchidan 1 nafari oʻz-oʻzini ish bilan taʼminlaydi (taxminan 42 million), ularning toʻrt milliondan ortigʻi (43%) oʻz-oʻzini ish bilan band boʻlgan ishchilar ijodiy sinf, qatlam aʼzolaridir. bilim xodimlari, texnologlar, professional yozuvchilar, rassomlar, koʻngilochar va ommaviy axborot vositalari xodimlari kabi mustaqil sohalar bilan bogʻliq boʻlgan ishlar.
2016-yilda Frilanserlar uyushmasi hisob-kitoblariga koʻra, Qoʻshma Shtatlardagi ishchi kuchining 35 foizi mustaqil ish bilan band (taxminan 55 million). Bu ishchi kuchi 2016-yilda frilanserlikdan taxminan 1 trillion dollar ishlab oldi, bu AQSh iqtisodiyotining muhim qismidir.[15] 2017-yilda MBO Partners tomonidan oʻtkazilgan tadqiqotga koʻra, 21 va undan katta yoshdagi oʻz-oʻzini ish bilan taʼminlovchi amerikaliklarning umumiy soni 40,9 millionni tashkil etadi.
Buyuk Britaniyadagi frilanserlarning umumiy soni ham noaniq; ammo, Milliy statistika boshqarmasi maʼlumotlari shuni koʻrsatadiki, masofaviy ishchilar ulushi 2001-yildagi 9,2% dan 2011-yilda 10,7% gacha koʻtarilgan Biroq, Buyuk Britaniyada taxminan 1,7 million frilanser borligi taxmin qilingan.
Freelancing - bu jinsga bogʻliq ish shakli. Freelance Industry 2012 hisobotiga koʻra, frilanserlarning 71% dan ortigʻi 30 yoshdan 50 yoshgacha boʻlgan ayollardir. Frilanserning boshqa oʻziga xos yoʻnalishlari boʻyicha soʻrovlar shunga oʻxshash tendentsiyalarga ega. Amazon Mechanical Turk boʻyicha demografik tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, Shimoliy Amerika Mexanik Turk ishchilarining aksariyati ayollardir.[19] Ketrin Makkercherning jurnalistika kasbi boʻyicha olib borgan tadqiqoti shuni koʻrsatdiki, ommaviy axborot vositalarida hali ham erkaklar hukmronlik qilayotgan boʻlsa-da, buning aksi mustaqil jurnalistlar va muharrirlar uchun amal qiladi, ularning safi asosan ayollardir.
Afzalliklari: Vaqt taqsimoti. Frilans vaqti juda moslashuvchan. Koʻpincha tanlagan loyihalarda toʻliq yoki qisman ishlash mumkin.
Mustaqil qaror qabul qilish. Garchi mijozlar istagan ish uchun texnik vazifalarni belgilasa ham, odatda frilanser ischi xodim emas, balki mustaqil pudratchi hisoblanadi. Mijoz ishni qanday yakunlanganini nazorat qilishi mumkin.
Narxlarni belgilash. Frilanser boʻlib ishlash oʻz xizmati uchun oʻzi istagan narxni belgilashga imkon beradi. Yaʼni narxni tashqaridan hech kim frilanser uchun belgilab bermaydi.
Talab bor. Erkin bozorda raqobat boʻlishiga qaramasdan, sifatli va ishonchli frilanserlarga boʻlgan talab ortib bormoqda. Koʻplab korxonalarda ishlaydigan xodimlar yoʻq. Buning oʻrniga frilanserlarning bir guruhiga tayanadilar.
Mijozlarni tanlash. Ehtimol, boshlovchilar uni yollagan har qanday mijozni qabul qilishni xohlaydi, lekin u, sohaviy oʻsishni his etgandan keyin, mijozlarni soni koʻpayganidan soʻng, oʻziga maʼqul keladigan, bu narx, muddat, muomala jihatdan boʻlishi mumkin va uni istaganiga qarab tanlay oladi.
Soliqlar toʻlashingiz mumkin. IRS xodimlari va mustaqil pudratchilarga nisbatan boshqacha munosabatda. Oxirgi soliq qonunchiligining oʻzgarishi tufayli xodimlar ish bilan bogʻliq xarajatlarni qoplamasliklari mumkin, biroq mustaqil pudratchilar ham boʻlishi mumkin.
Kamchiliklari: Daromad stabil emas. Bunga sabablardan biri, frilanser oʻz xohishiga koʻra ishlaydi, uni ishlash uchun hech kim majbur qilmaydi. Shunday ekan, biror ishga majbur boʻlmagan kishi, hech bir ishni qilmasa, uning qoʻliga pul kelib tushmaydi.
Frilanserlikni doimiy ishdan tashqari, qoʻshimcha ish sifatida ishlash tavsiya etiladi.
Vaqtinchalik xoʻjayinlar. Bular mijozlar hisoblanadi. Ular ish bitguniga qadar, frilanserning vaqtinchalik xoʻjayinlari boʻladi. Uning talablarini bajaradi. Ofis ishidan farqi koʻp holatlarda, ishni uyida turib bajaradi va mijoz bilan yuzma-yuz bir ofisda ishlamaydi.
Yana bir kamchiligi, har mijoz almashganda, mijozning talablari, mutaxassis bilan gaplashish tempi va u mijoz bilan kirishib ketish qiyin boʻlishi mumkin. Ayniqsa, asabiy mijozlarga roʻbaro kelsa.
Aldanib qolish. Bir qaraganda frilanserlik xuddi orzudagi hayotdek koʻrinishi mumkin. Ammo, uning bir yomon tomonlaridan biri, mijozlarning aldab ketishlari. Yaʼni frilanser tayyorlagan ish uchun toʻlov qilmasdan, yoʻq boʻlib qolish.
Ushbu muammo, frilans birjalarda biroz boʻlasada hal etilgan. Yaʼni birjalar mijozdan, oldindan toʻlovni olib qoʻyadi va frilanser ishni tugatib, mijozga yuborgandan soʻng, ish mijozga maʼqul kelsa, frilans birja, frilanserga pulni oʻtkazib beradi
Sogʻliq bilan boʻlishi mumkin boʻlgan muammolar. Frilanserlik qilish mumkin boʻlgan kasblarning koʻp turlari, kompyuter sohasi bilan bogʻliq boʻlgani sabab, ular kam xarakat qilishlari sabab, qon aylanish sustlashadi. Soʻng esa, bel ogʻrigi, oyoq uvishi, bosh ogʻrigʻi va boshqa harakat bilan bogʻliq muammolar yuzaga keladi.
Doimiy badantarbiya qilish, koʻproq yurish, frilanserlar uchun tavsiya etiladi.
Muomala yoʻqolishi. Bu siptompning nomini intravetlik deb ataladi. Yaʼni tashqi olamdagi yoki oilasi, doʻstlari, qarindoshlari bilan aloqalari keskin sustlashadi. Sababi, frilanser koʻchada yuradigan odam emas, bir xonaga qamalib olib, oʻz ishi bilan shugʻullanadi. Shu sababli, frilanserlarning koʻpi intravert insonlar hisoblanadi.
Internet va onlayn bozorlar: Internet koʻplab frilanser imkoniyatlarini ochib berdi, mavjud bozorlarni kengaytirdi va koʻplab iqtisodiyotlarda xizmat koʻrsatish sohasining oʻsishiga hissa qoʻshdi.[23] Offshore autsorsing, onlayn autsorsing va kraudsorsing masofaviy ishchilarga iqtisodiy kirishni taʼminlash uchun Internetga juda bogʻliq va tez-tez ish beruvchiga va ish beruvchidan ish oqimini boshqarish uchun texnologiyadan foydalanadi. Koʻpgina mustaqil kompyuter ishlari Amerika Qoʻshma Shtatlari va Yevropadan tashqari rivojlanayotgan mamlakatlarga topshirilmoqda.
Freelance bozorlari frilanserlar va xaridorlar uchun bozor maydonini taqdim etadi. Xizmat koʻrsatuvchi provayderlar yoki sotuvchilar oʻzlari taklif qilayotgan xizmatlar tavsifi, oʻz ishlariga misollar va baʼzi hollarda ularning tariflari haqidagi maʼlumotlarni oʻz ichiga olgan profil yaratadilar. Xaridorlar roʻyxatdan oʻtadilar va asosiy profilni toʻldiradilar, soʻngra ularning talablarini koʻrsatadigan loyihalarni joylashtiradilar. Keyin xaridorlar ushbu loyihalar uchun belgilangan narx yoki soatlik asosda taklif qiladilar. Ushbu veb-saytlarning aksariyatida foydalanuvchilarni koʻrib chiqish boʻlimlari mavjud boʻlib, ular u erda roʻyxatga olingan frilanserlarning obroʻsiga taʼsir qiladi va ular manipulyatsiya qilinishi mumkin.
Freelance bozorlar baʼzi ish oʻrinlari uchun global raqobatni keltirib chiqardi, bu esa yuqori va past daromadli mamlakatlardagi ishchilarga bir-biri bilan raqobatlashishga imkon beradi. McKinsey Global Institute tomonidan 2016-yilda oʻtkazilgan tadqiqotga koʻra, mustaqil ishchilarning 15 foizi ish topish uchun onlayn bozorlardan foydalangan.
Ushbu bozorlar, jumladan Fiverr va Lyft, ishchilarni ekspluatatsiya qilish sifatida tanqid qilindi.
Huquqiy jihatlar: Koʻpgina davriy nashrlar va gazetalar, agar mustaqil yozuvchi muharrir bilan imzo cheksa, lekin ularning nomi maqola(lar)ning sarlavhasida koʻrsatilmaganida, arvoh imzolash variantini taklif qiladi. Bu yozuvchiga har qanday tashkilotdan mustaqil va frilanser sifatida tasniflangan holda foyda olish imkonini beradi. Baʼzi mamlakatlarda bu soliqqa tortish muammolariga olib kelishi mumkin (masalan, Buyuk Britaniyada IR35 buzilishi). Arvoh imzosi yozuvchining AQShda frilanser yoki xodim ekanligiga unchalik taʼsir qilmaydi.
Frilanserlar koʻpincha shartnomalar, huquqiy masalalar, buxgalteriya hisobi, marketing va boshqa biznes funksiyalarini oʻzlari hal qilishlari kerak. Agar ular professional xizmatlar uchun pul toʻlashni tanlasalar, ular baʼzan choʻntakdan sezilarli xarajatlarga aylanishi mumkin. Ish vaqti standart ish kuni va ish haftasidan tashqariga choʻzilishi mumkin.
Evropa Komissiyasi hech qanday qonunchilik matnida "frilanserlar" ni belgilamaydi. Biroq, Yevropa Komissiyasi oʻz-oʻzini ish bilan taʼminlaydigan shaxsni "milliy qonunchilikda belgilangan shartlar ostida oʻz hisobidan daromad keltiradigan faoliyat bilan shugʻullanadigan" deb belgilaydi. Bunday faoliyatni amalga oshirishda shaxsiy element alohida ahamiyatga ega va bunday mashq har doim kasbiy faoliyatni amalga oshirishda katta mustaqillikni oʻz ichiga oladi. Ushbu taʼrif oʻz-oʻzini ish bilan taʼminlaydigan faoliyat bilan shugʻullanadigan erkaklar va ayollar oʻrtasida teng muomala tamoyilini qoʻllash toʻgʻrisidagi (2010/41/EU) Direktividan olingan.
Mustaqil mutaxassislarning Yevropa forumi frilanserlarni: "Intellektual va bilimga asoslangan ixtisoslashtirilgan xizmatlarni taklif qiluvchi, ish beruvchilar va xodimlarsiz oʻz-oʻzini ish bilan taʻminlaydigan yuqori malakali ishchilar toʻplami" deb taʻriflaydi. Mustaqil mutaxassislar bir qator ijodiy, boshqaruv, ilmiy va texnik kasblarda moslashuvchan asosda ishlaydi; ular bir hil guruh emas va shuning uchun ularni bir butun sifatida koʻrib chiqish yoki tekshirish mumkin emas. Ular odatda avtonomiyaning katta qismi, yuqori mehnat unumdorligi, bilimni talab qiladigan koʻrsatkichlar, ijtimoiy majburiyat va katta miqdordagi tadbirkorlik va mutaxassislik bilan tavsiflanadi.
2009-yilda AQShda federal va shtat idoralari frilanserlar va ish beruvchilar mustaqil pudratchilar deb tasniflaydigan boshqa ishchilar ustidan nazoratni kuchaytira boshladilar. AQSh Hukumatining Masʼuliyati boʻyicha idorasi (GAO) Mehnat vaziriga ish haqi va soatlar boʻlimiga "maqsadli tekshiruvlar davomida xodimlarni mustaqil pudratchilar sifatida notoʻgʻri tasniflashga eʻtibor qaratishni" tavsiya qildi. Kengaytirilgan tartibga solish ishchilarga adolatli munosabatda boʻlishini taʼminlash va kompaniyalar tegishli bandlik soliqlari va ishchilarning kompensatsiyasi va ishsizlik kompensatsiyasiga badallarni toʻlamaslik uchun ishchilarni mustaqil pudratchilar sifatida notoʻgʻri tasniflamasliklarini taʼminlash uchun moʻljallangan.
Shu bilan birga, ushbu kuchaygan majburiyat biznes modellari ishchi boʻlmagan ishchilardan foydalanishga asoslangan kompaniyalarga, shuningdek, mustaqil pudratchi sifatida ishlashni tanlagan mustaqil mutaxassislarga taʼsir koʻrsatmoqda. Misol uchun, kitob nashriyot kompaniyalari anʼanaviy ravishda mustaqil pudratchi sifatida ishlaydigan shaxslarga indeksatsiya va tekshirish kabi muayyan vazifalarni autsorsing qildilar.
Yakka tartibdagi buxgalterlar va advokatlar anʼanaviy ravishda yordamga muhtoj buxgalteriya va advokatlik firmalariga oʻz xizmatlarini yollaydilar. AQSh Ichki daromad xizmati oʻz-oʻzini ish bilan taʼminlash nima boʻlishi haqida baʼzi yoʻl-yoʻriqlarni taklif qiladi, ammo shtatlar mustaqil pudratchilar qanday belgilanishi kerakligini hal qilish uchun qattiqroq qonunlarni qabul qildilar. Masalan, Massachusets qonuni[33] kompaniyalar mustaqil pudratchilarni faqat "ish beruvchining odatdagi faoliyati doirasidan tashqari" ishlarni bajarish uchun yollashi mumkinligi, yaʼni kompaniyaning asosiy biznesida ishlaydigan ishchilar xodimlar sifatida tasniflanishi kerak.
Ushbu nizomga koʻra, dasturiy taʼminot injiniring kompaniyasi maslahatchini xodim sifatida yollamay turib, dasturiy taʼminot boʻyicha maslahatchiga ishni autsorsing qila olmaydi. Biroq, firma elektrchi, ichki bezatishchi yoki rassom sifatida ishlaydigan mustaqil pudratchini yollashi mumkin. Bu konsaltingning keng tarqalgan amaliyoti haqida savollar tugʻdiradi, chunki kompaniya odatda "ish beruvchining odatdagi biznes yoʻnalishidan tashqarida" boʻlmagan biznes ehtiyojlarini qondirish uchun boshqaruv konsalting firmasini yoki oʻzini oʻzi ish bilan taʼminlovchi maslahatchini yollaydi.
Etimologiya: Garchi frilanser atamasi odatda Ivanxoda (1820) ser Valter Skottga (1771-1832) "oʻrta asrlardagi yollanma jangchi" yoki "erkin ishchi" ni taʼriflash uchun berilgan boʻlsa-da (bu nayza hech qanday lord xizmatiga qasam ichmaganligini koʻrsatadi. nayza bepul mavjud),[35] oldingi koʻrinish Tomas N. Braunning " The Life and Times of Hugh Miller" (1809) asarida uchraydi, p. 185. U taxminan 1860-yillarda majoziy otga oʻzgardi va 1903-yilda Oksford inglizcha lugʻati kabi etimologiya boʻyicha rasmiylar tomonidan feʼl sifatida tan olingan. Faqat hozirgi zamonda bu atama otdan (erkin xodim) sifatdoshga (mustaqil jurnalist), feʼlga (mustaqil jurnalist) va qoʻshimchaga (ular freelance ishlagan), shuningdek, "freelancer" otiga oʻtgan.
|
| |
