ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ
ТАЪЛИМ,ФАН ВА ИННОВАЦИЯЛАР ВАЗИРЛИГИ
ТОШКЕНТ МОЛИЯ ИНСТИТУТИ
MHBA йўналишининг 60/23 - гуруҳ талабаси
Azimov Sanjarbekning
Иқтисодиётда ахборот-коммуникацион технологиялар ва тизимлар фанидан тайёрлаган
МУСТАҚИЛ ИШИ
МАВЗУ: Iqtisоdiy ахbоrоt tizimlаridа mоbil plаtfоrmlаr tехnоlоgiyasining o’rni vа аhаmiyati
Бажарди: Azimov S
Қабул қилди: Srimbetova D
Тошкент-2023/2024
Iqtisоdiy ахbоrоt tizimlаridа mоbil plаtfоrmlаr tехnоlоgiyasining o’rni vа аhаmiyati
Reja:
1.Axborot texnologiyalari iqtisodiy sohada.
2.Elektron platformadagi mobil platformaning ro’li qanday?
3. Axborot texnologiyalari
1. Ma’lumki, XXI asr - axborot texnologiyalari asri deb ta’kidlandi. Buning mazmuni shundaki, jamiyat hayoti va rivojlanishida iixborot-kommunikatsiya texnologiyalari asosiy omillardan biri boiib xizmat qilmoqda. Jamiyatimiz taraqqiyotining hozirgi bosqichida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari muhim o£rin tutmoqda. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorida quyidagi vazifalar belgilangan: “...yangi avlod o‘quV adabiyotlarini yaratish va ulami oliy ta’lim muassasalarining ta’lim jarayoniga keng tatbiq etish, oliy ta’lim muassasalarini zamonaviy o‘quv, o‘quv-metodik va ilmiy adabiyotlar bilan ta’mini ash, shu jumladan, eng yangi xorijiy adabiyotlar sotib olish va tarjima qilish, axborot-resurs markazlari fondlarini muntazam yangilab borish”2. Ushbu vazifalami muvafFaqiyatli bajarish uchun oliy ta’lim tizimida axborot madaniyati yuqori darajada shakllangan malakali mutaxassislami tayyorlashda ularda iqtisodiyotda axborot texnologiyalariga oid bilim, malaka va ko‘nikmalarni rivojlantirish imkoniyatlarini yaratadigan yangi avlod o‘quv adabiyotlari yaratish dolzarb masalalardan hisoblanadi. Hozirgi kunda mutaxassislar, korxona yoki muassasalarining faoliyati ko‘p jihatdan ulaming zaruriy ma’lumot va axborotlar bilan to‘la ta’minlanganligiga hamda ushbu ma’lumotlardan samarali foydalana olayotganliklariga bog‘liq bo‘lib qolmoqda. Bunda iqtisodiyotda axborot texnologiyalarining o‘rni beqiyosdir. Iqtisodiyot axborot texnologiyalaridan foydalangan holda katta hajmdagi axborot resurslariga murojaat qilib, ulardagi nafaqat matnli, balki multimediali ma’lumotlardan foydalanish, masofada joylashgan foydalanuvchilarning birgalikda ishlashlari amalga oshiriladi. Jamiyatni axborotlashtirish barcha fuqarolarga axborotni erkin olish va tarqatishga doir konstitutsiyaviy huquqlarini amalga oshirish, axborot resurslaridan erkin foydalanilishini ta’minlash uchun sharoitlar yaratilishini taqozo etadi. Bunday sharoitlar iqtisodiyot axborot texnologiyalari orqali taqdim etilayotgan turli xizmatlar asosida yaratiladi. Ayniqsa, elektron hukumat modeli bo‘yicha davlat organlari tomonidan Respublikamiz fuqarolariga taqdim etilayotgan axborot xizmatlari ilg‘or tarmoq texnologiyalariga asoslangandir. Mazkur qo‘llanrna iqtisodiyot axborot texnologiyalari, ulami tashkil etish, iqtisodiy axborotlami to‘plash, saqlash va qayta ishlash, ulaming xususiyatlari va imkoniyatlarining amaliy jihatlarini o‘rpanish uchun zamin yaratadi. Qo‘llanmaning I bobi "Axborotlashtirilgan jamiyatning shakllanib borish tendensiyalari. Milliy iqtisodiyotdagi axborot jarayonlari” deb nomlangan bo‘lib, unda axborotlashtirilgan jamiyat rivojlanish tendensiyalari, axborot jarayonlari, iqtisodiy axborotning tasniflanishi va xususiyatlari, tashkilotning axborot resurslari, axborotlami o‘lchash masalalari yoritilgan. II bobda iqtisodiyot axborot texnologiyalarining texnik asoslari, kompyuterlar, ulaming tasniflanishi va tuzilishi, qurilmalari, kompyuter konfiguratsiya parametrlarini aniqlash masalalari va mashqlari yoritilgan. III bobda dasturiy ta’minot va uning tasnifi masalalari yoritilib, kalkulator dasturi va Total Commander dasturiy qobig‘idan amalda foydalanish mashqlari keltirilgan. IV bob Windows 7 operatsion tizimi va uning imkoniyatlarini o£rganish masalalariga bag'ishlangan. V bob axborot texnologiyalarining tasnifi, matnli hujjatlami tayyorlash texnologiyalari masalalariga bag‘ishlanib, ushbu texnologiyalami o'rganishga doir amaliy mashqlar keltirilgan. VI bobda iqtisodiy masalalami jadval protsessorida yechish texnologiyalarini o‘rganishga doir qisqacha nazariy ma’Iumotlar bilan birga amaliy mashqlar keltirilgan. Har bir bobda test va nazorat savollari berilgan bo‘lib, test savollarining javoblari qoMlanmaning oxirgi bo‘limida keltirilgan.
2. Hammasi tobora raqamli bo'lib borayotgan asrda, iste'molchilar har doim o'zlarining kundalik ehtiyojlariga echim izlaydilar. Taksini chaqirishdan tortib soliqlaringizni to'lashgacha, mobil echimlar haddan tashqari tezlikda o'sdi Va, albatta, eng tez rivojlanayotgan mobil texnologiyalar segmentlaridan biri bu elektron tijoratdir. Va miqdori tufayli telefonlar va planshetlar uchun mavjud bo'lgan tijorat dasturlari, uning mashhurligi juda muhim va muhim bo'lib qoldi. O'tgan yili Amerika bozorlarida mobil tijorat savdosi 75 dan 104 trillion azobga o'sdi va 38.7 foizga o'sganligini aytish kifoya.
Ushbu ko'rsatkich o'sishda davom etishi kutilmoqda, chunki ushbu 350 yil davomida savdo hajmi 2016 milliard dollarga yetishi mumkin. AQShda esa bu ko'rsatkich mavjud kuchli va faol elektron tijorat senariysi, mobil elektron tijorat bitta do'konga qaraganda ancha katta. Tomonidan o'tkazilgan tadqiqot ma'lumotlariga ko'ra Internet Chakana sotuvchisi, foydalanuvchilarning mutlaq soni Qo'shma Shtatlarnikidan kamroq bo'lishiga qaramay, O'tgan yil davomida Osiyo bozorlari o'zlarining mobil elektron tijorat sohasida sezilarli darajada 240% o'sishga erishdilar. Bu Qo'shma Shtatlardagi o'sish sur'atlaridan olti baravar ko'p edi. Boshqa tomondan, Evropa bozorlarida o'sish kuzatildi O'tgan yilga nisbatan 71%, Lotin Amerikasida esa 60% o'sish sur'ati kuzatildi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, mobil tijoratning o'sishi mehmonlarning o'zlarining mobil qurilmalaridan foydalanishlari va xaridlari natijasida yuzaga keladi.Aslida, mobil savdogarlar 3 milliard oylik tashriflar haqida xabar berishdi ularning saytlariga, bu deyarli 70% ni tashkil qiladi. Ushbu tashriflarning 965 millioni noyob tashrif buyuruvchilar bo'lib, bu ko'rsatkich o'tgan yilga nisbatan 44 foizga oshgan.
3. Axborot texnologiyalari u kompyuter tizimlari, dasturiy taʼminot, dasturlash tillari, maʼlumotlar, maʼlumotlarni qayta ishlash va saqlashni oʻz ichiga olgan tegishli sohalar toʻplami. Axborot texnologiyalari axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT)ning bir qismini tashkil qiladi. Axborot texnologiyalari tizimi (IT tizimi) — odatda, axborot tizimi, aloqa tizimi yoki aniqrogʻi, kompyuter tizimi, jumladan, barcha apparat, dasturiy taʼminot va periferik jihozlar — cheklangan AT foydalanuvchilari guruhi va IT loyihasi tomonidan boshqariladigan tizim va odatda IT tizimini ishga tushirish va joriy etishni nazarda tutadi.
Garchi odamlar eng qadimgi yozuv tizimlari yaratilganidan beri maʼlumotlarni saqlash, olish, manipulyatsiya qilish va muloqot qilish bilan shugʻullangan boʻlsalar-da, zamonaviy maʼnoda axborot texnologiyasi atamasi birinchi marta 1958-yilda Garvard Business Review jurnalida chop etilgan maqolada paydo boʻlgan; mualliflar Garold J. Leavitt va Tomas L. Uisler “yangi texnologiyaning hali bitta aniq nomi yoʻq. Biz uni axborot texnologiyalari (IT) deb ataymiz”, deb sharhladilar. Ularning taʼrifi uchta toifadan iborat: ishlov berish texnikasi, qaror qabul qilishda statistik va matematik usullarni qoʻllash va kompyuter dasturlari orqali yuqori darajadagi fikrlashni simulyatsiya qilish.
Axborot texnologiyalari atamasi odatda, kompyuterlar va kompyuter tarmoqlarining sinonimi sifatida ishlatiladi, lekin u televizor va telefon kabi boshqa axborot tarqatish texnologiyalarini ham qamrab oladi. Iqtisodiyot doirasidagi bir qancha mahsulot yoki xizmatlar axborot texnologiyalari, jumladan, kompyuter texnikasi, dasturiy taʼminot, elektronika, yarimoʻtkazgichlar, internet, telekommunikatsiya uskunalari va elektron tijorat bilan bogʻliq.
Amaldagi saqlash va qayta ishlash texnologiyalariga asoslanib, IT rivojlanishining toʻrtta fazasini ajratish mumkin: mexanikgacha (miloddan avvalgi 3000-yildan miloddan avvalgi 1450-yilgacha), mexanik (milodiy 1450-yildan milodiy 1840-yilgacha), elektromexanik (milodiy 1840-yildan milodiy 1940-yilgacha) va elektron (1940-yildan hozirgi kungacha).
Axborot texnologiyalari, shuningdek, informatikaning bir tarmogʻi boʻlib, uni protsedura, tuzilma va har xil turdagi maʼlumotlarni qayta ishlashni umumiy oʻrganish sifatida aniqlash mumkin. Ushbu soha butun dunyo boʻylab rivojlanishda davom etar ekan, uning umumiy ustuvorligi va ahamiyati ham oshib bordi, bu davrda biz K-12 taʼlimida kompyuter fanlari bilan bogʻliq kurslarni joriy qilishni boshlaymiz. Kompyuter fanlari gʻoyalari birinchi marta 1950-yillardan oldin Massachusets Texnologiya Instituti (MIT) va Garvard universitetida tilga olingan, ular kompyuter sxemalari va raqamli hisoblarni muhokama qilishgan va oʻylashni boshlaganlar. Vaqt oʻtishi bilan axborot texnologiyalari va informatika sohasi murakkablashdi va koʻproq maʼlumotlarni qayta ishlashga qodir boʻldi. Turli tashkilotlardan ilmiy maqolalar chop etila boshlandi.
Dastlabki kompyuterlarga nazar tashlaydigan boʻlsak, Alan Turing, J. Presper Ekkert va Jon Mauchli 1900-yillarning oʻrtalarida kompyuter texnologiyalarining asosiy kashshoflari hisoblangan. Ularga oʻzlarining ishlanmalari uchun bunday kredit berish, ularning harakatlarining aksariyati birinchi raqamli kompyuterni loyihalashga qaratilgan edi. Shu bilan birga, sunʼiy intellekt kabi mavzular koʻtarila boshlandi, chunki Tyuring oʻsha davr texnologiyasini shubha ostiga qoʻya boshladi.
Qurilmalar ming yillar davomida hisoblashda yordam berish uchun ishlatilgan, ehtimol dastlab hisoblagich shaklida. Miloddan avvalgi I asrning boshlarida paydo boʻlgan Antikythera mexanizmi odatda eng qadimgi mexanik analog kompyuter va eng qadimgi maʼlum boʻlgan tishli mexanizm hisoblanadi. Taqqoslanadigan tishli qurilmalar Yevropada 16-asrgacha paydo boʻlmadi va faqat 1645-yilga qadar toʻrtta asosiy arifmetik amalni bajarishga qodir boʻlgan birinchi mexanik kalkulyator ishlab chiqildi.
Klapanli elektron kompyuterlar 1940-yillarning boshida paydo boʻla boshladi. 1941-yilda tugallangan elektromexanik Zuse Z3 dunyodagi birinchi dasturlashtiriladigan kompyuter edi va zamonaviy standartlarga koʻra toʻliq hisoblash mashinasi hisoblanishi mumkin boʻlgan birinchi mashinalardan biri edi. Ikkinchi jahon urushi paytida Colossus nemis xabarlarini shifrlash uchun birinchi elektron raqamli kompyuterni ishlab chiqdi. Garchi dasturlashtirilsa ham, u umumiy maqsadli emas edi, faqat bitta vazifani bajarish uchun moʻljallangan edi. Shuningdek, u oʻz dasturini xotirada saqlash qobiliyatiga ega emas edi; dasturlash ichki simlarni oʻzgartirish uchun vilkalar va kalitlar yordamida amalga oshirildi. Birinchi taniqli zamonaviy elektron raqamli saqlangan dastur kompyuteri 1948-yil 21-iyunda oʻzining birinchi dasturini ishga tushirgan Manchester Baby edi.
1940-yillarning oxirida Bell Laboratoriesda tranzistorlarning rivojlanishi energiya sarfini sezilarli darajada kamaytiradigan yangi avlod kompyuterlarini ishlab chiqishga imkon berdi. Savdoda mavjud boʻlgan birinchi saqlangan dasturli kompyuter Ferranti Mark I 4050 klapanni oʻz ichiga olgan va 25 kilovatt quvvat sarflagan. Taqqoslash uchun, birinchi tranzistorli kompyuter Manchester universitetida ishlab chiqilgan va 1953-yilning noyabrida ishga tushirilgan boʻlib, uning yakuniy versiyasida atigi 150 vatt quvvat sarflagan.
Xulosa qilib shuni aytiz boizki: O'zbekistonda axborotlashtirish sohasidagi muhim qadam-harakatlar va innovatsiyalar, Virtual aqlliy tizimlarni o'quv jarayonini mustahkamlashda va ta'sirli bo'lishda ishtirok etmoqda. Bu jarayonlarning o'z-o'zini o'zi aniqlik bilan ijaraga olganligi, aqlli mulkni rivojlantirishda xususiy ahamiyatga ega. Bu erda O'zbekistonda axborotlashtirish jamiyatning xususiyatlarini va virtual o'quv jarayonlarini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun hukumat va axborotlashtirish tizimlarining hamkorligi jamiyatning rivojlanishini kuchaytirishda muhim ahamiyatga ega.
Foydalanilgan manbalar:
E.library.namdu.uz. Bu saytda, Axborotlashtirilgan jamiyatning shakllanib borish tendensiyalari va hokazolari to’g’risida berilgan.
https://www.actualidadecommerce.com/uz/roli-mobil-elektron-tijorat-platformasi/ mobil elektron tijorat haqida berilgan.
3. https://uz.wikipedia.org/wiki/Axborot_texnologiyalari. Jahondagi axborot texnologiyalari haqida batafsil ma’lumot berilgan.
|
