Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi berdaq atindaǵi Qaraqalpaq Mámleketlik Universiteti

Download 38.33 Kb.
bet	5/7
Sana	04.12.2023
Hajmi	38.33 Kb.
	#110810

Bog'liq
Insan
axborotnoma 2001, dMEquQ9dV40enQkqKXokI02g7FQQfNCj102sK9Qr, MAVZU, Жаҳлотга қарши маърифат билан 2023 йил 24 январ куни мактабимизга туман хокимлигидан ишчи гуруҳи ташриф буюрди, навоий 2023 сйенарий, Практика, Mukofatli oylik test , Document (13), 60 test, 2-mustaqil ish E, Топширик Сиртки СИ, ABRAXMATOVA SHOXSANAM KURS ISHI, 1, Malumotlar ba\'zasi

Tásir kórsetiw orınlawshını belsendilik penen birge islesiwge iytermelewdiń eki forması bar: isendiriw hám qatnasıw. Isendiriw – óziniń kóz-qarasların nátiyjeli túrde jektkerip beriw. Ol aqılǵa muwapıq isenim sıyaqlı, eksperttiń mısalı hám húkim etiwine tiykarlanǵan. Bunda parıq sonnan ibarat, orınlawshı ne islew hám ne ushın isleniw kerekligin tolıqsezinedi. Isendiriw jolı menen tásir kórsetiwshi basshı orınlawshıǵa ne islew kerek ekenligin aytpaydı. Orınlawshınıń razılıǵına erisken túrde, basshı orınlawshıǵa, húrmet hám abıroy arqalı kúshli tásir kórsetedi, demek, tásirdiń kúshi joqarılaydı. Bunda sonday process iske asırıladı, basshı orınlawshınıń juwapkershiligin moyınlaydı, orınlawshı bolsa basshınıń húkiminiń bir bóleginiń ózine ótip atırǵanlıǵın túsinedi. Adamlarǵa tásir kórsetiwdiń bunday usılı, egerde basshıda basqalardıń ústinen rásmiy túrdegi húkim etiw huqıqı joq yamasa júdá az bolsa yamasa olarǵa ılayıq bolǵan sıylıqlardı usınıs ete almasa nátiyjeli boladı. Bunda tásir kórsetiw uqıplılıǵı bir qatar faktorlarǵa baylanıslı. Dáslep basshı isenimge erisiwi kerek. Onıń ushın orınlawshılardıń sanalıq dárejesin esapqa alıw kerek. Basshınıń qoyıp atırǵan talabı, orınlawshılardıń qádir-qımbat sistemasına qarsı bolmawı tiyis. Isendiriw arqalı tásir kórsetiwdiń abzallıǵı sonnan ibarat, tásir kórsetilip atırǵan adam jumıstı, talap etilgennen de jaksıraq hám kóbirek muǵdarda orınlaydı, sebebi bul háreketleri menen ol óziniń jeke talapların qanaatlandıradı. Isendiriw arqalı tásir kórsetiwdiń ázzi tárepi, ásten tásir etiwi hám anıqsızlıǵınan ibarat. Sonı da esten shıǵarmaw kerek, isendiriw jolı menen tásir kórsetkende, húkim etiwdiń basqa formalarınan waz keshiw shárt emes. Máselen, xarizma tek ǵana isendiriwge járdem beredi, tıńlawshı ózin basshı menen teńlestiriwge háreket etedi. Dástúrler hám sıylıqlawlar arqalı tásir kórsetiw, isenimdi kúsheytedi hám basshıǵa bolǵan isenimdi bekkemleydi. Eger orınlawshı, basshı onı májbúrlewge haqılı, biraq onnan qashıwǵaa háreket etkenligin bilse, isendiriwdiń tásiri jánede joqarılaydı. Xızmetkerlerdi, basqarıwda qatnastırıw (tartıw) arqalı basshı orınlawshılarǵa óziniń tilegi yamasa pikirin zorlap ótkermewi ushın hech qanday háreket islemeydi. Orınlawshılar anıqlanǵan maqsetti qabıl etiwleri ushın basshı, olardıń háreketin baǵdarlawǵa hám informaciyalardıń erkin almasıwına kómeklesedi. Bunda tásir etiw tabıslı boladı, adamlar olardıń qatnasıwında belgilengen maqset ushın jaqsı islewge háreket etedi. Bunday qatnastan húkim etiw, tabısqa erisiw hám ózin-ózi kórsetiw sıyaqlı zárúrlikler, belsendi xoshametlewshi faktorlardan, orınlawshı óziniń tańlaǵan maqsetleri ushın jumıs islew jaǵdaylarınan paydalanıwı múmkin. Izertlewlerdiń kórsetiwinshe, eger jumısshılar usınıs etilip atırǵan ózgerislerdi dodalawda qatnassa, onda olar bunday ózgerislerge onshama qarsılıq kórsetpeydi. Bul hám jumıstan qanaatlanıw hám miynet ónimdarlıǵına unamlı tásirin tiygizedi. Biraq, sonı da esten shıǵarmaw kerek, ayırım islewshiler qattı qadaǵalanatuǵın avtoritar usıllardı qáleydi. Xızmetkerlerdiń kárxanalardı basqarıwda qatnasıwınıń formaları hár qıylı boladı. Bunı Batıstıń rawajlanǵan mámleketleriniń tájriybesinen kóriwge boladı. Hár qıylı formalarǵa qaramastan olardı eki variantqa ajıratıw múmkin. Nızamshılıq boyınsha áhmiyetli hám kóbirek Germaniyaǵa tán bolǵan basqarıwda qatnasıw sisteması hám Ullı Britaniya ushın tán bolǵan, xızmetkerlerdiń jámáátlik shártnamalardı dúziw hám birgeliktegi másláhátlesiw tiykarındaǵı qatnasıw sisteması. Xızmetkerlerdiń basqarıwda qatnasıw sisteması wákilliktiń dúzilisi boyınsha da parıqlanadı. Bul jallanba xızmetkerlerdiń «taza» wákilligi bolıwı múmkin, bunda tiyisli mekemeler tek ǵana olardıń wákillerinen quraladı. Bul mekemeler, shólkemniń barlıq xızmetkerleri tárepinen ashıq hám jasırın saylaw jolı menen saylanadı. Qatnasıwdıń bunday túri, máselen, Germaniya, Ispaniya, Portugaliya hám Greciya da keń tarqalǵan. Qatnasıwdıń basqa bir túri jallanba xızmetkerler hám jumıs beriwshilerdiń, qaǵıyda boyınsha, teń huqıqlılıq tiykarındaǵı aralas wákillikke tiykarlanǵanlıǵı. Úshinshi túri – kásiplik awqamlı wákillik. Bunday jaǵdayda kásiplik awqam shólkemleri tek ǵana ózleriniń aǵzaları emes, al shólkemde islewshi barlıq xızmetkerlerdiń máplerin sáwlelendiredi. Ulıwmalıq tán alınıwı boyınsha, Germaniyada óndiristi basqarıwda xızmetkerlerdiń qatnasıw sisteması jaqsı rawajlanǵan, ol ózine tán áyyemgi dástúrlerge iye. Shólkemler dárejesindegi qatnasıw sistemasında óndirislik keńeslerge ayrıqsha rol' ajıratıladı, olardı jallanba miynettiń barlıq xızmetkerlerin olar kásiplik awqamǵa aǵza bolmasada saylaydı. Olar islewshilerdiń sanı bes adamnan az bolmaǵan barlıq shólkemlerde dúziledi. Óndirislik keńes shólkemde miynet nızamshılıǵı, jámáátlik shártnamalar hám pitimlerge baǵınıw ústinen qadaǵalaw júrgiziwdi iske asıradı. Xızmetkerlerdi jumısqa qabıllaw, basqa lawazımǵa ótkeriw hám bosatıw menen baylanıslı barlıq qararlar olar menen muwapıqlastırılıwı kerek. Óndiris keńesi jumıs waqtınıń tártibi, dem alıslardı tártiplestiriw, napaqa menen támiyinlewdiń ishki sisteması, medicinalıq xızmet kórsetiw, texnika qáwipsizligi boyınsha ilajlar ótkeriwde qatnasadı hám basqalarǵa tiyisli bolǵan qararlardı da qabıllaydı. Bunnan basqa, iri kompaniyalarda baqlaw keńesleri de bar bolıp, olarǵa jallanba xızmetkerlerdiń wákilleri de aǵza boladı. Bul keńes basqarıwshını saylaydı, onıń jumısın muwapıqlastıradı hám tiykarǵı, máselen, ayırım óndirislerdi saplastırıw yamasa, investiciyaǵa tiyisli máselelerdi sheshedi. Bunda jallanba xızmetkerdiń wákilleri akcionerlerdiń wákilleri menen teńdey huqıq hám minnetlemelerge iye. Keńesler kárxananıń ishki mashqalaları menen shuǵıllanadı, olar isbilermenler menen kelisimge keledi. Kásiplik awqam shólkemlerine bolsa tarawlıq pitimlerdi dúziw wákilligi berilgen. Hátteki basqarıwda qatnasıwdıń bir neshe formaları bolǵanda da wákilliklerdiń anıq bólistiriliwi unamlı nátiyjege alıp keledi. Demek, basqarıwda qatnasıwdıń formaları hár qıylı bolıwı múmkin, biraq múlik iyeleri hám jumısshılardıń mápleri ortasında bir-birine muwapıq bolǵan qatnasıq engiziliwi kerek. Usı máseleler boyınsha elimizde nızamshılıq islep shıǵılmaqta, miynet jámáátleriniń shólkemdi basqarıwda qatnasıw huqıqı biraz sheklengen. Usıǵan qaramastan Miynet Kodeksining 52 – hám 53 – stat'yaları xızmetkerlerdiń shólkemdi basqarıwda (tikkeley yamasa ózleriniń wákillikke iye organları arqalı) qatnasıwın támiyinleydi. Bularǵa muwapıq xızmetkerlerdi shólkemdi basqarıwda qatnasıwınıń tiykarǵı formaları tómendegilerden ibarat: 1) usı Kodeks, jámáátlik shártnamada belgilengen túrde xızmetkerlerdiń wákillikke iye organlarınıń pikirin esapqa alıw; 2) Xızmetkerlerdiń wákillikke iye organları, jumıs beriwshi menen miynet islew huqıqlarınıń normalarına iye bolǵan jergilikli normativlik hújjetlerdi qabıllaw máseleleri boyınsha másláhátlerdi ótkeriw; 3) Jumıs beriwshiden, usı shólkem xızmetkerleriniń máplernine tikkeley tiyisli bolǵan máseleler boyınsha informaciyalardı alıw; 4) Jumıs beriwshi menen shólkemniń jumısı haqqında máselelerdi dodalaw, onı jetilistiriw boyınsha usınıs kirgiziw; 5) Jámáátlik shártnamalardı dúziw hám qabıllawda qatnasıw. Bunnan basqa, xızmetkerlerdiń wákilleri jumıs beriwshiden tómendegi máseleler boyınsha informaciyalardı alıw huqıqına iye: 1) Shólkemdi qaytadan shólkemlestiriw hám saplastırıw; 2) Ózi tárepinen xızmetkerlerdiń miynet islew jaǵdaylarınıń ózgeriwine tásir ettiwshi texnologiyalıq ózgerislerdi kirgiziw; 3) Xızmetkerlerdi kásipke tayarlaw, qayta tayarlaw hám mamanlıǵın asırıw; 4) Usı Kodeks, respublikanıń basqa da Nızamları, shólkemlestiriwshilik hújjetleri hám jámáátlik shártnamada belgilengen basqada máseleler. Download 38.33 Kb.

Download 38.33 Kb.