1-MAVZU: KIRISH. MEXANIKA BO’LIMLARI.
I-MASHG’ULOTNING MAQSADI:
Talabalarga fizika fanining boshqa fanlar bilan aloqasi fizikaning xozirgi
zamon taraqqiyotidagi o’rni va inson hayotidagi amaliy ahamiyati,
fizikaning
mexanika bo’limi haqida asosiy tushunchalar va bilimlarni berishdan iborat.
II. Mavzu mazmunining yoritilishidagi asosiy tushunchalari va
yoritilish tartibi:
1. Kirish: Fizika fanining predmeti.Fizika fanining boshqa fanlar bilan aloqasi:
jamiyat va hayotidagi o’rni va ahamiyati:
2. Fizikaning mexanika bo’limi haqida:
3. Moddiy nuqtaning harakati.
III. Mashg’ulot uchun zaruriy jihoizlar va namoyishlar:
a.jihozlar:spidometr,bolalarning burama mashina o’yinchog’i, zaruriy jihozlari
bo’lgan aylanuvchi doira, plakatlar va hakozolar.
b.namoyishlar: to’g’ri chiziqli
va egri chiziqli harakat, tekis va notekis harakat,
to’g’ri chiziqi tekis o’zgaruvchan harakat.
IV.Mavzuning qisqacha mazmuni (ma’ruza matni)
Tabiatni hech kim yaratmagan, tabiat har doim mavjud bo’lgan va har doim
mavjud bo’ladi. Tabiat uzluksiz o’zgarib turadi yoki harakatda bo’ladi:
planetalar
va yulduzlar harakatlanadi, daryolar o’zanlarini o’zgartiradi, bahorda qor eriydi ,
o’simliklar va hayvonlar o’sadi va rivojlanadi.
Inson o’z aqli va mehnati tufayli tabiatga o’zgarish kiritadi. Inson shahar va
qishloqlar yaratdi,
fabrika va zavodlar qurdi, yerni ekinzorlarga aylantirdi, turli
mashinalar ixtiro qildi. Inson tabiatni bilishi natijasida fanlar bo’ldi.
Fizika predmeti deb, tabiat hodisalarini, modda va
maydon xossalari hamda
qonuniyatlarini o’rgatuvchi fanga aytiladi.Boshqacha qilib aytganda “Fizika” fani
deb materiya harakatning mexanika va fizik shakllarini o’rgatuvchi fanga aytiladi.
Materiya harakatning quyidagi fizik turlari mavjud: mexanik, malekulyar,
issiqlik, elektr, elektromagnit, atom va yadrolar ichidagi materiyalar harakatlari.
Shunday qilib, zamonaviy fizik materiya harakatining turli fizik shakllarini,
ularning o’zaro bir-biriga aylanishi shuningdek, modda va maydon xossalarini
o’rgatadi.
Fizika
yunoncha
“phusis”-tabiat
degan
so’zdan
olingan
bo’lib,tabiatshunoslik degan ma’noni bildiradi.Fizika fanini (kitobini) birinchi
bo’lib qadimda yunon mutafakkiri Aristotil (eramizdan avvalgi 384-322 yil)
o’zining 8 tomli kitobida bayon etgan.
Texnika va tabiatdagi yangi-yangi hodisalarning
kashf qilinishi va ularning
amalda qo’llanilishi natijasida fizikadan fizik-ximya, astrofizika, geofizika,
biofizika va hakozalar shu kabi mustaqil fanlar ajralib chiqadi.
Asrimiz fizikasining katta yutuqlaridan biri-kosmosni o’rganish natijasida
yuzaga kelgan kosmofizika fanidir.
Fizika - asosiy tabiiy fanlarning biri bo’lib, u jonsiz tabiatning qonunlarini
o’rganadi. Tabiatda sodir bo’ladigan hodisa va jarayonlar ma’lum qonunlar asosida
ro’y beradi. Bu qodisalar va ularning qonuniyatlari orasidagi bog’lanishni
o’rganish qar bir fanning asosiy vazifasidir. Fizika sohasiga asosan jismlarning
o’zaro ta’siri va ularning harakat qonunlari qamda elektromagnit va yorug’lik bilan
bog’langan
hodisalar, atom va uning yadrosini o’rganish kiradi. Ammo fizika
fanining aniq chegarasini hozirgi vaqtda ko’rsatish qiyin. CHunki har bir yangi
ochilgan va ochilayotgan kashfiyotlar – fizikaning qo’llanish chegaralarini yanada
kengaytirmokda deb aytish mumkin. Fizikaning asosiy qonunlarini bayon etishdan
avval ba’zi fizik tushunchalar bilan tanishamiz.
