|
1-mavzu. Mbbt qurishning asosiy tamoyillari. Mbbtdagi ma’lumotlar modellari
|
| bet | 1/3 | | Sana | 10.07.2024 | | Hajmi | 294,61 Kb. | | #267277 |
Bog'liq 1-mavzu (2)
1-MAVZU. MBBT QURISHNING ASOSIY TAMOYILLARI. MBBTDAGI MA’LUMOTLAR MODELLARI
1.1. Ma’lumotlar bazasi tushunchasi. Ma’lumotlar bazasi obyektlari
MBBT — bu ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi. Birinchi MBBT 1970-yillarda paydo bo‘lgan va bugungi kunda ular har bir ikkinchi kompaniyada qo‘llaniladi: kichik onlayn-do‘konlardan Facebook, Google va Amazongacha. Ma’lumotlar bazalarini boshqarish va kerakli ma’lumotlarni topish uchun ularga so‘rovlar maxsus tillarda yoziladi. Ulardan eng mashhurlari SQL (ingl. Structured Query Language tuzilgan so‘rovlar tili).
Shunday qilib, MBBT amalda qo‘llaniladi: foydalanuvchilar ular orqali ma’lumotlar bazalariga SQL so‘rovlarini yuborishadi va bunga javoban kerakli ma’lumotlarni olishadi
Ma’lumotlar bazasisiz ma’lumotlar bazasi — bu shunchaki kabinasiz Kamaz kabi hech narsa qila olmaydigan ma’lumotlar to‘plami. Texnik jihatdan, bu mashina: siz benzin va moyni to‘ldirishingiz, qismlarni o‘zgartirishingiz mumkin. Ammo bunday kamaz bilan haydovchi hech narsa qila olmaydi. Siz faqat idishni, ya’ni boshqaruv tizimini qo‘shishingiz kerak va hamma narsa o‘zgaradi: haydash, boshqarish va aylantirish mumkin. Shunday qilib, MBBT ma’lumotlarni boshqarish va ulardan foydalanish imkonini beradi.
MBBT yordamida siz ma’lumotlar bazalaridagi ma’lumotlarni yaratishingiz, birlashtirishingiz, o‘chirishingiz, ularga ma’lum foydalanuvchilarga kirish huquqini berishingiz va xakerlardan himoya qilishingiz mumkin.
MBBT ning asosiy funksiyalari:
Ma’lumotlar bazalarini yaratish, ularni o‘zgartirish, o‘chirish va ma’lum belgilar bo‘yicha birlashtirish.
Ma’lumotlarni, shu jumladan katta massivlarni tuzilgan va kerakli formatda saqlash.
Tarqatilgan kirish orqali ma’lumotlarni xakerlik va kiruvchi o‘zgarishlardan himoya qilish: turli foydalanuvchilar guruhlari uchun turli xil ma’lumotlar hajmi va segmentlari mavjud.
SQL so‘rovlari yordamida ma’lumotlarni belgilangan filtrlar bo‘yicha yuklash va saralash.
Ma’lumotlar bazasining yaxlitligini qo‘llab-quvvatlash, zahira nusxasini yaratish va nosozliklarni tiklash.
Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari ITda ma’lumotlar bilan ishlaydigan mutaxassislarga kerak:
Ilova va sayt ishlab chiquvchilariga foydalanuvchilar, tranzaktsiyalar va katalog tarkibi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni saqlash va qayta ishlash.
Masalan, fitness klubi dasturini ishlab chiqishda foydalanuvchi ma’lumotlari Excel kabi ulkan jadvalga qo‘shiladi, unda ism, tug‘ilgan sana, obuna ma’lumotlari, mashg‘ulotlar yozuvlari va bekor qilinishi va boshqalar ko‘rsatilgan. Agar ma’lumotlar bazasi to‘g‘ri tashkil etilgan bo‘lsa, unda fitness-klubning yangi filialini ochishda dasturni “almashish” yoki — agar dastur bloklangan bo‘lsa — mijozlar ma’lumotlarini yo‘qotmasdan yangisini yaratish va shuning uchun biznes uchun pul yo‘qotmasdan ancha oson bo‘ladi.
Ma’lumotlar tahlilchilari va Data Science mutaxassislari tadqiqot uchun kerakli ma’lumotlarni olish, hisobotlarni tuzish va bashorat qilish uchun. Har qanday smartfonda tizim fotosuratlardagi odamlarning yuzlarini taniy oladi va rasmlarni guruhlaydi. Bu ma’lumotlar MBBT-da saqlanadigan millionlab tasvirlarda kompyuterlarni o‘qitish orqali amalga oshiriladi.
DevOps muhandislariga ma’lumotlar va hisobotlar asosida mahsulotni ishlab chiqish va amalga oshirish jarayonini avtomatlashtirish. Foydalanuvchi hisobotlarini qo‘lda yig‘ish va tahlil qilish deyarli mumkin emas va MBBT, masalan, dasturiy ta’minotning yangi versiyasini ishlab chiqishni avtomatlashtirishga yoki yangi dasturni ishlab chiqishda xato ma’lumotlarini to‘plashga imkon beradi.
Ma’lumotlar bazalari qanday tuzilganligini va ular nima ekanligini “ma’lumotlar va tahlillar bilan ishlash uchun SQL” kursida bilib olishingiz mumkin. Amaliyotchilar sizga eng oddiy so‘rovlarni tuzishni va biznes va tahlil uchun mashhur ma’lumotlar bazalaridan foydalanishni o‘rgatadilar.
Bu yerda har bir MBBTda mavjud bo‘lgan asosiy elementlar va ularning vazifalari:
Yadro. Bu ma’lumotlar bazalarini saqlash va qayta ishlash uchun mas’ul bo‘lgan butun tizimning asosidir. Barcha o‘zgarishlar yadroda qayd etiladi: butun bazalar va alohida hujayralarni qo‘shish, o‘chirish yoki tuzatish.
Protsessor yoki kompilyator. Ma’lumotlar bazalari so‘rovlarini ichki tillarda va SQL-da qayta ishlaydi, ularni kerakli buyruqlarga aylantiradi va natijalarni uzatadi.
Dasturiy ta’minot yoki yordamchi dasturlar. Ularning yordami bilan foydalanuvchilar so‘rovlarni kiritadilar va ma’lumotlar bazasi ma’murlari kirish va boshqa parametrlarni sozlaydilar.
Ma’lumotlar bazalari. Maxsus tarzda tashkil etilgan ma’lumotlar saqlanadigan joy ba’zan shifrlangan shaklda bo‘ladi. Agar bu relyatsion bazalar bo‘lsa, unda ma’lumotlar bir-biri bilan bog‘liq jadvallar shaklida taqdim etiladi. Agar ob’ekt ob’ektlar shaklida bo‘lsa: ma’lum xususiyatlar va parametrlarga ega bo‘lgan ma’lumot bloklari.
Masalan, o‘zingizning qahvaxonangizning menyusini tuzish uchun avval siz raqobatchilar nimani sotayotganini va mahsulotlarni qayerdan buyurtma qilishlarini o‘rganishingiz kerak, so‘ngra barcha ma’lumotlarni bir joyda to‘plashingiz kerak. Chiqishda ma’lumotlar bazalari olinadi:
Ichimliklar va ularning tarkibiy qismlari bilan: masalan, bodom kapuchino qahva, sut va bodom siropidan iborat.
Mahsulot va materiallarni yetkazib beradigan yetkazib beruvchilar bilan: stakan, naycha, peçete.
Agar ushbu bazalar to‘g‘ri tuzilgan bo‘lsa, Hindiston yong‘og‘i Latte qancha turadi, xom ashyo va materiallarni kimdan olish foydaliroq va tayyor qahvani qanday narxda sotish kerakligini hisoblash oson bo‘ladi. Ma’lumotlar bazalari qanday ishlaydi va ular biznesda qayerda ishlatiladi, maqolada aniq va misollar bilan tushuntirilgan.
Ma’lumotlar bazasi obyekti - ma’lumotlar bazasidagi har qanday belgilangan obyekt bo‘lib, u ma’lumotlarni saqlash yoki ularga havola qilish uchun ishlatiladi. Biz yaratish buyrug‘i orqali yaratadigan har qanday narsa ma’lumotlar bazasi obyekti deb nomlanadi. U ma’lumotlarni saqlash va boshqarish uchun ishlatilishi mumkin.
Ma’lumotlar bazasi obyektlarida kichik, ammo quyidagi ikkita muhim farqlar bo‘lishi kerak:
Obyekt turi – obyektning asosiy tushunchasi yoki g‘oyasi. Masalan, jadval yoki indeks tushunchasi.
Obyekt namunasi obyekt turiga misoldir. Misol uchun, CUSTOMER_MASTER deb nomlangan jadval TABLE obyekt turining namunasidir.
Ko‘pgina asosiy ma’lumotlar bazasi muhandisligi bir xil asosiy ma’lumotlar bazasi obyektlarini o‘rnatishni taklif qiladi:
Jadvallar – foydalanuvchilarga ma’lumotlarni mavzular bo‘yicha tartibga solishga yordam beradigan ma’lumotlar bazasi obyekti. Bu fayl kabinetidagi papkaga o‘xshaydi. Jadvalda foydalanuvchi birgalikda saqlanadigan yoki o‘xshash xususiyatlarga ega bo‘lgan ma’lumotlar mavjud. Ko‘p odamlar mavzu bo‘yicha ma’lumotlarni tartibga solish uchun dasturlarda jadvallardan foydalanganlar. Misol uchun, olim har xil turdagi qushlarni solishtirish uchun, talaba maktab tushliklarini solishtirish uchun, maktab loyihasini yaratish uchun jadvaldan foydalanishi mumkin
Indekslar – aniq hujjatlar kabinetidagi harflar tizimiga o‘xshaydi. U foydalanuvchiga ma’lumotlar bazasining qaysi sohalarida qanday fayllar saqlanganligini aytadi. Indeks jadvaldagi ustunlar yoki satrlarga murojaat qilishi mumkin. Indekslar juda muhim, chunki ular foydalanuvchiga ma’lumotlar qayerda saqlanishini tushunishga yordam beradi, shuning uchun undan samaraliroq foydalanish mumkin.
Ketma-ketliklar – tasodifiy sonlar yoki raqamlar ketma-ketligini yaratishi mumkin. Obyektlar ma’lumotlar bazasida ketma-ketlik yaratilganda, ma’lumotlar bazasi bir xil yaratilgan raqamni qayta ishlatishga ruxsat bermaydi, agar unga aytilmasa. Bu xususiyat kimgadir takrorlanmaydigan tasodifiy raqamlar kerak bo‘lganda foydali bo‘lishi mumkin, chunki ketma-ketlik generatori bir xil raqamni ikki marta kiritish kabi inson xatosidan himoyalangan. Ketma-ketlik usulidan foydalanishning bir usuli - bankda hisob ochadigan mijozlar uchun bank raqamlarini yaratish.
Ko‘rinishlar – jadvalga o‘xshaydi, lekin u kiritilgan o‘z ma’lumotlariga ega emas. Buning o‘rniga, dasturchi ma’lum bir jadvaldan qanday xususiyatlarni ko‘rishni xohlashini chaqirishi mumkin. Masalan, o‘tgan yil davomida xizmat ko‘rsatgan mijozlar ro‘yxatiga kiruvchi shaxs ma’lum parametrlarni kiritishi va ro‘yxatni shu parametrlar ichida ko‘rishi mumkin.
Saqlanganlarni qidiruv – bu qidiruv juda muhim, chunki u foydalanuvchiga kompyuterda tez-tez qidiradigan fayllarga xususiyatlarni qo‘shish imkonini beradi. Ta’lim sohasida ishlaydigan kishi “matematik strategiyalar” va “eng yaxshi matematik o‘yinlar” uchun qidiruvlarni amalga oshirishni xohlashi mumkin. Saqlangan qidiruv bu odamga kerak bo‘lganda qidiruvga qaytish imkonini beradi.
Ma’lumotlar bazasi obyektlari foydalanuvchiga ma’lumotlarga kirish va undan foydalanishni osonlashtirish uchun birgalikda ishlaydi. Jadval qatorlar va ustunlardan iborat bo‘lib, asosiy ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi. Misol uchun, stol kiyim do‘koni uchun zahira ma’lumotlarini saqlashi mumkin. Biror kishi do‘kondagi ko‘ylak va shimlar sonini va ularning narxlarini ko‘rish uchun ko‘rish obyektidan foydalanishi mumkin. Ko‘rinish jadvalning bir qismiga o‘xshaydi, lekin foydalanuvchi ma’lumotlarni boshqara olmadi. Ular har bir kiyim uchun noyob seriya raqamlarini yaratish uchun ketma-ketlikdan foydalanishlari mumkin edi. Ketma-ketliklar ketma-ketlikka muhtoj bo‘lgan shaxs tomonidan yaratilgan maxsus parametrlarga o‘xshaydi. Saqlangan qidiruv obyekti, agar ular har hafta inventarizatsiyani to‘ldirish uchun kerak bo‘lsa, ma’lumotlarni eslab qolishni osonlashtiradi. Ushbu ma’lumotlar bazasi indeksi foydalanuvchiga kompyuterda qanday turdagi ma’lumotlarga ega ekanligini tushunishga yordam beradi. Ushbu misolda ular do‘konda sotilgan barcha mahsulotlardan foydalanishlari mumkin. Foydalanuvchi ma’lumotlarni qanday tashkil qilishiga qarab, ushbu inventarizatsiyaga narx yoki tur bo‘yicha kirish mumkin.
Ushbu asosiy ma’lumotlar bazasi obyekt turlarini yaratish uchun ishlatiladigan xatti-harakatlar va sintaksisda ozgina farqlar mavjud bo‘lsa-da, ular tushunchasi va nimani anglatishida deyarli bir xil. Oracledagi jadval deyarli SQL serverdagi jadval kabi ishlaydi. Bu ma’lumotlar bazasi administratorining ishini ancha osonlashtiradi. Bu boshqa ishlab chiqaruvchi tomonidan ishlab chiqarilgan bir mashinadan boshqasiga o‘tishga o‘xshaydi: faralarni yoqish uchun kalitlar turli joylarda bo‘lishi mumkin, lekin umumiy ko‘rinish deyarli bir xil.
Obyekt namunasini yaratishda, tushunarli nomlash qoidalariga rioya qilish yaxshidir. Bu, ayniqsa, mahsulotlari bir necha kishi tomonidan ishlatilishi mo‘ljallangan ma’lumotlar bazasi dizaynerlari uchun juda muhimdir. Bundan tashqari, keyinchalik yaratuvchiga so‘rovlar sonini kamaytirish orqali ichki ma’lumotlar bazasi ma’murlari uchun ishni iloji boricha soddalashtirish foydali bo‘ladi. Oddiy ko‘rsatma qo‘shimchalarni qo‘shishdir. Mana ikkita misol:
Barcha asosiy jadvallariga _MASTER qo‘shimchasini qo‘shish orqali: CUSTOMER_MASTER, ACCOUNTS_MASTER, LOANS_MASTER.
Barcha tranzaksiya jadvallariga _TRANS qo‘shimchasini qo‘shish orqali: DAILY_TRANS, LOANS_TRANS, INTERBANK_TRANS.
|
| |
