2-Mavzu: CHIZMALARNI TAXT QILISH. STANDART. FORMAT. MASSHTAB
I.Darsning maqsadi va vazifasi:
Talimiy maqsad.1.Mavzu boyicha oquvchilarga togri tushuncha berish.
II.Rivojlantiruvchi maqsad.
Oquvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish.
III.Tarbiyaviy maqsad.
Tarbiyali, etiborli, xushmuomalali, intizomli bolishga tarbiyalash.
Chizmachilikda qollaniladigan termin va tushunchalarni bilish hamda qollay olish
kompetensiyasi
Grafik tasvirlar, jihozlar, standart shriftlar, oddiy geometrik yasashlar, tutashmalar, egri
chiziqlar, korinishlar, geometrik figuralarning proeksiyalari, kopyoqliklarning yoyilmalarini
bir-biridan ajrata oladi;
Ish qurollaridan togri foydalanish va chizmani ketma-ketlikda togri bajarish kompetensiyasi
Chizmalarni taxt qilish, chizma shriftlarini qoidalar asosida chizish, geometrik yasashlarni
bajarish, proeksion chizmalarni chizish, aksonometrik proeksiyalarni yasash hamda detalning
eskizi va texnik chizmani bajarish jarayonlarida ish qurollaridan togri foydalana oladi.
IV.Darsning turi.
Oquvchilarning bilim, konikma va malakalarini rivojlantirish.
V.Darsda foydalaniladigan turli xil metodlar: Amaliy.
VI.Darsda foydalaniladigan jihozlar: Korgazmali qurollar va plakatlar.
VII.Darsning rejasi:
1.Tashkiliy qism -2 m. 2.Kirish sozi- 2 m 3.Uy vazifasini tekshirish- 11 m 4.Yangi
mavzu bayoni -20 m. 8.Mustaxkamlash -4 m. 6.Darsning xulosasi 4 m. 7.Uyga vazifa 2 m
VIII.Darsning borishi.
1.Tashkiliy qism.
A)Oquvchilar bilan salomlashish.B)Navbatchining axboroti.V)Davomatni aniqlash.
IX.Uy vazifasini va otilgan darsni umumlashtirish.
X.Yangi dars bayoni: Chizma chizishning birinchi bosqichi cliiziqlarni qalam bilan ingichka qilib
chizib chiqishdan iboratdir. Qalam bilan chizma chizishda asosiy qoidalar. Oʻlchamlar
chizmaga olchash chizgichi yoki rejalash sirkuli yordamida olchab qoyiladi. Agar cliiziladigan
shakl simmetrik bolsa, u vaqtda awal simmetriya oqi chiziladi. Berilgan olchamning yarmi
simmetriya oqining ikki tomoniga olchab qoyiladi. Yordamclii cliiziqlami chizishda grafit
steijeni ingiclika bolgan sanga qalamdan foydalaniladi.Chizma chizishning ikkinchi bosqichida
chizilgan chizmaning ustidan bostirib chiziladi. Chizmani bostirib chizishda qalam qogozning
sifatiga qarab tanlanadi. Qogoz sathi gadir-budur bolsa, qattiqroq qalam, silliq bolsa,
yumshoqroq qalam tanlanadi.Cliizmani eng avval markaz, simmetriya oq chiziqlari va
ingichka cliiziqlami chizishdan boshlash kerak. Songra aylanalar, radiusli yoylar, keyin togri
chiziqlar ustidan bostirib chizish tavsiya etiladi. Asosiy kontur, yani cliizmadagi barcha yogon
chiziqlar yordamclii ingichka chiziqlar ustidan chizmada korsatilgandek, ortada qoldirib
chiziladi. Shuni unutmaslik kerakki, yogon kontur, yani yogon cliiziqlar ingichka chiziqlar
ichidan chizilsa, detal konturi kichiklashib,
tashqarisidan chizilsa, kattalashib
ketadi.Sirkulga ornatish uchun togri chiziqlarning ustidan bostirib cliiziladigan qalamga
nisbatan biroz yumshoqroq qalam olish lozim. Shunda cliiziqlar aniq chiziladi va qogozdagi
aylanalar markazlari joylashgan nuqta haddan ortiq kengayib ketmaydi. Markazlarni saqlab
qolish uchun sirkul oyogidagi ignani chizma tekisligiga perpendikular bolishiga katta etibor
beriladi. Aylana radiusining kattaligiga qarab ignani kerakli vaziyatga ozgartirib turish lozim.
Bitta markazli konsentrik aylanalami chizishda sentrik degan moslamadan
foydalaniladi.Chizma tayyor bolgandan keyin ortiqcha chiziqlar ochiriladi, xatolari bolsa
togrilanadi. Ortiqcha yoki xato chizilgan cliiziqlami ochirishda shablonlardan foydalanish
tavsiya etiladi.
Standartlar, format (bichim) lar va asosiy yozuv.
Standart O‘zbekiston Respublikasining konstruktorlik hujjatlari yagona tizimi (O‘z KHYT)
17.11.2003-yilda qabul qilingan va O‘z DSt 2.001:2003 deb belgilanadi.
O‘z KHYT standartining belgilanishiga misol
O‘z KHYT standartlarining barchasi standartlashtirish tarmoqlararo tizimining 2-klassiga
kiradi.
Format (bichim) lotincha so‘z bo‘lib, shakllantirish degan ma’noni anglatadi. O‘z DSt
2.301:2003 ko‘rsatmasiga muvofiq, hamma chizmalar ma’lum bichimdagi standartda joriy
etilgan o‘lchamdagi qog‘ozga chiziladi. Standartda asosiy beshta – A4, A3, A2, A1 va A0
bichim tasdiqlangan. Barcha bichimlar uchun o‘lcham birligi sifatida o‘lchamlari 210x297 mm
bo‘lgan A4 bichim qabul qilingan. Qolgan bichimlar A4 ning bir tomonini ikkiga, ikkala
tomonini ham ikkiga va hokazo ko‘paytirishdan hosil qilinadi.
Chizma bichimi hoshiyasi va asosiy yozuvi. O‘z DSt 2.401:2003 ko‘rsatmasiga muvofiq,
mashinasozlik ishlab chiqarish chizmalarida asosiy yozuvlar chizma qog‘oz hoshiyasining
pastki o‘ng tomoni burchagida joylashtiriladi. Asosiy yozuvga chizmada tasvirlangan jismning
nomi, chizma kim tomonidan va qachon chizilganligi, kim tomonidan tekshirilgani va qabul
qilingani, chizilgan jismning materiali, masshtabi kabilar
yoziladi.
Chizmani albom yoki kitob qilib tikish maqsadida uning hoshiyasi chizma qog‘ozlarning chap
tomonidan 20 mm, qolgan uchala tomonidan 5 mm dan joy qoldirilib chiziladi o‘quv
chizmasining asosiy yozuvining o‘lchamlari va shaklida esa uning grafalarini to‘ldirish tartibi
ko‘rsatilgan.
Chizma masshtablari. Texnikada juda mayda detallar yoki juda katta, masalan, paxta
terish kombaynining bunkeri, uylar, koprik kabilardan foydalaniladi. Ular juda katta
olchamlarga ega. Lekin ularni chizmada haqiqiy kattaligida chizib bolmaydi. Chizma qogoziga
sigdirish maqsadida katta narsalarni kichraytirib, kichik narsalarni esa kattalashtirib chizishga
to‘g‘ri keladi. Buning uchun cliizma masshtablaridan foydalaniladi. Chizmaning uzunlik о
‘Ichamlari bilan buyumning mos uzunlik o‘Ichamlari о ‘rtasidagi nisbat chizma masshtabi deb
aytiladi.Kopincha narsalarning chizmalarini ozining haqiqiy olchami, yani haqiqiy korinishida
1:1 (birga bir) masshtabda chizishga harakat qilinadi.Masshtabda yozilgan sonlarga qarab
chizma qanday chizilgani bilinadi. Detal ikki marta kichiklashtirib chizilgan boIsa, 1:2 (birga
ikki) deb belgilanadi. Detal ikki marta kattalashtirilib chizilgan bolsa, 2:1 (ikkiga bir) deb
yoziladi. Shunday qilib, masshtabda kichik son birinchi bolib, masalan: 1:2, 1:5, 1:10
korinishlarda yozilsa, kichraytirish masshtabi, katta son birinchi bolib, masalan: 2:1, 5:1, 10:1
korinishlarda yoziladi. Kichraytirish masshtablari: 1:2, 1:2,5, 1:4, 1:5, 1:10, 1:15, 1:20, 1:25,
1:40, 1:50, 1:75, 1:100, 1:200, 1:400, 1:500, 1:800, 1:1000.
Haqiqiy kattalik masshtabi: 1:1.
Kattalashtirish masshtablari: 2:1, 2,5:1, 4:1, 5:1, 10:1, 20:1, 40:1, 50:1, 100:1 va hokazo.
Asosiy yozuvda masshtab uchun alohida ajratilgan grafaga M belgi qoyilmay 1:1 yoki 1:2,
yoki 2:1 va hokazo korinishida yoziladi. Boshqa joylarga M harfi qoshib yoziladi. Masalan,
M1:1 yoki M2:1, yoki M1:2 va hokazo korinishida yoziladi.
chizmada qistirma har xil masshtablarda chizilgan. 0rtada haqiqiy kattaligida, yani M1:1 da,
chap tomonda ikki marta kichik, yani M1:2 da, ong tomonda ikki marta katta, yani M2:1
masshtablarda korsatilgan. Qanday masshtabda chizilishiga qaramay, chizmada uning
haqiqiy kattalikdagi olchamlari qoyilgan.
XI.Darsning xulosasi.
Otilgan mavzu boyicha oquvchilar bilan savol-javob otkazish.
XII.Uyga vazifa.
A)Mavzuni oqib kelish. B)Konspekt qilish.V)Keyingi darsga tayyorgarlik korish.
Tasdiqlayman:______________
|
