7-MA’RUZA
Magnit usulda nazorat qilish.
Reja:
7.1. Magnit defektoskopiyasining fizik asoslari.
7.2. Magnit kukunli usuli.
7.3. Magnitografik usul.
7.4. Uyurma tokli defektoskopiya.
Tayanch so‘zlar va iboralar: magnit defektoskopiya, magnit kukunli usul,
magnitografik usul, uyurma tokli defektoskopiya.
Magnit defektoskopiyasining fizik asoslari
Magnit yordamida nazorat qilish usullari turli nuqsonlar mavjud bo‘lganda
ferromagnit materiallardan tayyorlangan magnitlangan
buyumlarda yuzaga
keluvchi sochilish magnit oqimini aniqlashga asoslangan. Bir jinsli
magnit
maydonidagi magnit chiziqlariga perpendikulyar joylashgan maydoncha
S orqali
o‘tuvchi magnit oqimi
F magnit induksiyasi
V ning maydoncha S ga
ko‘paytmasiga teng (
F =
VS).
Magnit oqimi veber (Vb) da ifodalanadi. Magnit induksiyasi tesla (Tl) da
ifodalanadi.
Detallar
materialining
magnitlanish
qobiliyati
mutlaq
magnit
o‘tkazuvchanlik
m
bilan
tavsiflanadi.
Material
mutlaq
magnit
o‘tkazuvchanligining vakuumning magnit o‘tkazuvchanligi
0
ga nisbati nisbiy
magnit o‘tkazuvchanlik deb ataladi:
m
0
. Son jihatidan, magnit
o‘tkazuvchanlik
magnitlangan muhitdagi natijalovchi maydon ana shu tokning
o‘zi vakuumda hosil qiladigan maydondan necha barobar kuchliligini ko‘rsatadi.
Magnit o‘tkazuvchanlik
o‘lchamsiz kattalikdir. Uning qiymatiga qarab hamma
materiallar uch guruhga ajratiladi: diamagnit materiallar,
ularda
birdan bir necha
million yoki ming ulushida kichik bo‘ladi (mis, ruh, kumush va boshqalar);
paramagnit materiallar, ularda
birdan bir necha million yohud ming ulushida
katta bo‘ladi (marganets, platina, alyuminiy); ferromagnit materiallar, ularda
bir
necha minggacha etadi. Bunday materiallarga faqat to‘rtta element (temir, nikel,
kobalt, gadoloniy) va ayrim metallar qotishmalari kiradi.
Faqat ferromagnit materiallardan tayyorlangan detallar magnitli usullar bilan
tekshirilishi mumkin. Metallarning ferromagnit xossalari ichki molekulyar toklar
bilan, asosan elektronlarning o‘z o‘qi atrofida aylanishi bilan bog‘liq.
Domenlar
deb ataluvchi elementar sohalarning kichik (tahminan 10
-8
– 10
-3
sm
3
)
kichik hajmlari doirasida molekulyar toklarning magnit oqimlarini domenning
natijalalovchi maydoni hosil qiladi.
Tashqi magnit maydoni bo‘lmaganda domenlar maydonlari ihtiyoriy
yo‘nalgan bo‘ladi va bir birini kompensatsiyalaydi.
Bu holda domenlarning
yig‘indi maydoni nolga teng bo‘ladi, detal magnitsizlanib qoladi (7.1-rasm, a).
Agar detalga tashqi maydon ta’sir qilsa, u holda uning ta’sirida ayrim domenlar
maydonlari tashqi maydon yo‘nalishida joylashadi va ayni paytda domenlar
orasidagi chegaralar o‘zgaradi. Natijada domenlarning
umumiy maydoni hosil
bo‘ladi, detal magnitlanib qoladi (7.1-rasm, v). Detal magnitlanganda
domenlarning magnit maydoni nazorat qilinayotgan detaldagi tashqi magnit
maydoni ustiga tushadi.
