|
Adı: Alı Soyad: Abdullayev Fakültə: Energetika və Avtomatika
|
| bet | 1/2 | | Sana | 24.05.2022 | | Hajmi | 0.95 Mb. | | #21750 | | Turi | Yazı |
Bog'liq Alı Abdullayev fizika
Adı:Alı Soyad:Abdullayev Fakültə: Energetika və Avtomatika
İxtisas: Proseslərin avtomatlaşdırılması mühəndisliyi Qrup:271A3 Fənn:Fizikanın əsasları Müəllim: Əmiraslanov Xaliq
Dəyişən cərəyan
Sənayenin və gündəlik həyatımızın əsas hissəsi elektrik enerjisidir. Böyük güclərdəki elektrik enerjisini uzaq məsafələrə iqtisadi daşıya bilmək, dəyişən cərəyan sistemi ilə mümkündür. Bu yazımızda dəyişən cərəyanın əsas təriflərini araşdıracağıq.
Dəyişən cərəyan və Sabit cərəyanın Müqayisə Edilməsi
Sabit cərəyan, zamana görə elektrik istiqaməti və şiddəti dəyişməyən cərəyandır. Batareya, akumlyator, termocüt, sabit cərəyan generatorları (dinamo), günəş batareyaları kimi mənbələrdən hasil edilir. Adətən aşağı gərginlik ilə işləyən elektron cihazlarda istifadə edilirlər. Sabit cərəyanın istifadə edildiyi yerlər aşağıdakılardır:
-Kommunikasiya avadanlıqları (telekommunikasiya)
-Radio, iş, televiziya, kimi elektron cihazlar
-Düzləndiricili qaynaq maşınları
-Metal əritmə (elektroliz)
-Elektrikli vasitələr (qatar, tramvay, metro)
-Elektromaqnitlər
-Sabit cərəyan Mühərrikləri
Uzun məsafəli elektrik enerjisinin ötürülməsinin sxematik təsviri. Soldan sağa: G = generator, U = gücləndirici transformator, V = ötürmə xəttinin başlanğıcındakı gərginlik, Pt = ötürmə xəttinə daxil olan güc, I = naqillərdə cərəyan, R = naqillərdə ümumi müqavimət, Pw = ötürücüdə itən güc xətt, Pe=ötürücü xəttinin sonuna çatan güc, D=aşağı transformator, C=istehlakçılar.
Elektrik enerjisini yüksək güclərdə uzaq məsafələrə daşımaq,
sabit cərəyan sistemləri ilə mümkün olmur. HVDC
(High Voltage DC) ötürücü sistemləri buna istisnadır.
HVDC sistemləri ilə yüksək gərginlik DC ötürməsinə
baxmayaraq, adəyişən cərəyan sistemi qədər geniş deyil
və xüsusi yerlərdə istifadə edilir. AC ysistemdən daha
bahalı olmasına baxmayaraq 800-1000 km-lik məsafələrdə
iki sistemin eyni qiymətdə olduğu görülür. Bu səbəbdən çox uzaq məsafələr üçün HVDC daha iqtisadi olaraq qəbul edilə bilər. Nümunə olaraq 900 km, 400 kvluk Sakit Okean kəməri, 1.360 km, 600 kvluq Cabora-Bassa xətti nümunə verilə bilər. HVDC ötürücü sistemlərinin adətən, ölkələr arası dəniz keçidləri və ya ölkə sərhədləri çox geniş olan ölkələrdə istifadə edildiyi görülməkdədir. Elektrik ötürücü xətlərində gərginlik səviyyəsi yüksəldikcə çatdırılan güc artır. Dəyişən cərəyan, transformatorlar ilə müxtəlif gərginlik səviyyələrinə endirilib yüksəldilə bilər. Sabit cərəyanın gərginlik səviyyəsini dəyişdirmək üçün güc elektronika elementləri lazımdır ki, bu da maya dəyəri artırır.
AC generatorların faydalı iş əmsalları, DC generatorlara görə daha yüksək olub daha böyük istehsal sahələri yaradılır. AC generatorlarda yüksək dövr saylarında FİƏ artdığı üçün türbin-generatör sisteminin FİƏ- də böyüyür. Üç fazalı dəyişən cərəyan asinxron mühərriklərinin hazırlanması, sabit cərəyan mühərriklərinə nisbətən daha asan və daha ucuzdur. Bundan başqa, AC mühərriklər daha az qulluq tələb edirlər. DC mühərriklərdə yer alan fırça və kollektor mexanizmləri qayğıya ehtiyac duyduqları üçün daha bahalıdır. Dəyişən Cərəyanın Tərifi Bildiyimiz kimi elektrik stansiyalarında fırlanan elektrik qurğuları dəyişən cərəyan, yəni sinusoidal cərəyan istehsal edirlər. Bu cərəyanın istehsal edilməsi Faradey Qanununa əsaslanır. Faradey Qanununa görə bir maqnetik sahə içərisində hərəkət edən bir keçiricidə bir gərginlik induksiyalanır. Buna görə maqnetik sahə və keçiricilərdən ibarət olan bir sistemdə bu böyüklükdən birinin sabit, digərinin hərəkətli olması lazımdır.
Gördüyümüz kimi maqnetik sahə hərəkətli, keçirici (induktivlik) isə sabitdir. Fırladılan cüt qütblü maqnit, induktiv üzərindəki ümumi seli dəyişərək bir gərginlik induksiyalanmasına səbəb olur. Gördüyümüz kimi maqnetik sahə hərəkətli, keçirici (induktivlik) isə sabitdir. Fırladılan cüt qütblü maqnit, induktiv üzərindəki ümumi seli dəyişərək bir gərginlik induksiyalanmasına səbəb olur.
Sinusoidal Funksiya və Dalğa Şəkli Generatordakı keçirici bir tam qayıdışını tamamlaması, yəni 3600-lıq bir fırlanma etməsi nəticəsində EHQ-nin bir periodu meydana gəlir. Gərginliyin sıfırdan başlayaraq müsbət maksimum qiymətə çıxması, buradan təkrar düşərək sıfıra enməsi, sonra mənfi maksimum qiymətə çatması və artaraq yeni sıfıra çıxması sonunda keçən zamana period deyilir. Period, T hərfi ilə göstərilir. Vahidi saniyədir.
Bir saniyədə yaranan period sayına tezlik deyilir. Tezlik, f ilə göstərilir. Tezlik ilə period arasındakı əlaqə aşağıdakı kimi ifadə etmək olar:
Tezliyin vahidi Hers (Hz) dir. Şəbəkələrimizdə istifadə etdiyimizi dəyişən cərəyanın tezliyi 50 Hz-dir. Yəni dəyişən gərginlik 1 saniyədə 50 period tamamlayır. Generatordakı keçirici nə qədər sürətli fırlanarsa, yəni vahid zamanda devir sayı nə qədər yüksəkdirsə əldə edilən gərginliyin tezliyi də o qədər yüksək olar. Tezliyə təsir edən digər bir amil də generatordakı maqnetik qütblərin saydır.
|
| |
