|
Amaliy ish-4 mavzu: yo‘l poyining mavsumiy namlik-issiqlik rejimini tahlil qilish va sxemasini chizish ishdan maqsad
|
| Sana | 28.03.2024 | | Hajmi | 189.04 Kb. | | #179809 |
Bog'liq AMALIY ISH-4 AMALIY ISH-3, AMALIY ISH-5, AMALIY ISH-7, AMALIY ISH-8
AMALIY ISH-4
MAVZU: YO‘L POYINING MAVSUMIY NAMLIK-ISSIQLIK REJIMINI TAHLIL QILISH VA SXEMASINI CHIZISH
Ishdan maqsad: Yo‘l poyining mavsumiy namlik-issiqlik rejimini o‘zgarishini tahlil qilishni o‘rganish va sxemasini chizish.
Nazariy qism:
Yo‘l poyining mustahkamligi va turg‘unligi, asosan undagi suv issiqlik rejimiga bog‘liq. Suv issiqlik holati deb, yo‘l poyini turli nuqtalarida temperatura va namlikni davriy o‘zgarishlariga aytiladi.
Suv issiqlik rejimi yo‘l iqlim zonalari xususiyatlariga qarab farqlanibgina qolmay Avtomobil yo‘llarining joylashuvi, ya’ni yo‘l poyi konstruksiyalari ko‘tarma yoki o‘ymadan o‘tishga, atmosfera yog‘inlariga, muzlash chuqurligiga va boshqa faktorlarga bog‘liq, agar bu ko‘rsatkichlarning o‘zgarishi chegaradan o‘tsa, yo‘l poyi o‘z mustahkamligini va turg‘unligini yo‘qotadi, u holda keskin havo temperaturaning o‘zgarishi va namlikni ortishi sun’iy inshootlarni qurish zarurligini ko‘rsatadi.
4.1-rasm. Yo‘l poyining suv-issiqlik holati oylar bo‘yicha o‘zgarish grafigi:
1 — qishdan oldingi davr; 2 va 3 — muzlash va qishki davrdagi bir xil tegishli holati; 4 va 5 — bahorgi yer ish vaqti va gruntni qurish davri; 6 —yozgi teng taqsimlangan holati; I—V, XI, XII — yil oylari; E —Yo‘l konstruksiyasining elastiklik moduli ; / — muzlashdan ko‘tarilish; W — gruntning nisbiy namligi; z — muzlash chuqurligi
Yo‘l konstruksiyasining suv-issiqlik rejimi yo‘l iqlim zonasi va mahalliy gidrogeologik xususiyatlariga qarab yo‘l bo‘yidagi havo qatlamida, yo‘l qoplamasi qatlamlarida muntazam o‘zgarishlarini tushunamiz. Bu yo‘l strukturasining mustahkamligi va sovuqqa chidamliligiga, pirovardida qoplamaning tekislik darajasiga sezilarli darajada ta’sir qiladi.
Namlik va haroratning eng muhim mavsumiy o‘zgarishlari pastki qatlamda sodir bo‘ladi.
Suv issiqlik rejimining yillik sikli 4 ta asosiy davrni o‘z ichiga oladi:
-qishgacha bo‘lgan davr – kuzda namlikning dastlabki to‘planishi;
-sovuq davr – qishda qatlamlardagi muzlash, qayta taqsimlash va namlikning to‘planishi;
-bahor davri – yer osti qatlamining erishi va bahorda tuproqning ortiqcha namlanishi;
-yozgi davr – yozda pastki qavatning qurishi.
Pastki qatlamning yuqori qismida muzlashi yer osti qatlamining muzlagan, hali erimagan tuproqlari ustida to‘planib, tuproq teshiklari bo‘sh suv bilan to‘ldiriladi. Natijada paydo bo‘lgan ho‘l chuqur ma’lum vaqt davomida namlikning maksimal miqdorini W = (0,85 ... 1,0) WT, gruntning minimal zichligi va mustahkamligini saqlab qoladi. Isitish havosi va o‘tayotgan transport vositalarining ta’siri ostida suvning bir qismi drenaj qatlamiga, bir qismi esa eritib yuborilganda pastki qatlamlarning gruntiga siqib chiqariladi.
Yo‘l strukturasining mustahkamligi minimaldir. Tuproqning eng noqulay dizayn holatining davomiyligi bahorda (yoki qishki yer ishi davrida), bu davrda gruntning minimal mavsumiy kuchliligi kuzatiladi.
(4.1)
Bu yerda: hkp - erishning muhim chuqurligi, taxminan I-III toifadagi yo‘llar uchun hkp<50 sm va III-IV toifadagi hkp<70 sm; vott – nam gruntning o‘rtacha erish darajasi, vott = kuniga 2...5sm.
Namlik va zichlik gruntning mustahkamligini aniqlaydi. Shunday qilib, gruntning elastiklik moduli, MPa, quyidagicha hisoblanishi mumkin
(4.2)
Bu yerda: C0 - tuproq turiga qarab olingan koeffitsient, C0 = 8 ... 12;
Wn - siqilish koeffitsientiga qarab tayinlangan koeffitsient, n = 2,5 ... 3,0.
Yo‘l to‘shamasida to‘liq eritgandan so‘ng, tuproqning asta-sekin qurishi, namlikning eng past mavsumiy qiymatiga Wmin≈0,5Wt gacha pasayishi va yer osti qatlamining zichligi va kuchining asta-sekin o‘sishi kuzatiladi.
Yo‘l poyi gruntlari mavsumiy muzlaydigan xududlarda noqulay gruntlar va gidrologik sharoitlarda, talab qilinadigan mustahkamlik va chidamlilik bilan bir qatorda yo‘l to‘shamalarining yetarlicha sovuqqa chidamliligi ta’minlanishi lozim.
Shu munosabat bilan quyidagi maxsus chora tadbirlar qo‘llaniladi:
- muzlash qalinligida joylashgan yo‘l poyining yuqori qismini barpo qilish uchun ko‘pchimaydigan va kam ko‘pchiydigan gruntlardan foydalanish;
- Yo‘l poyining ishchi qatlamini quritish, shu jumladan, yer to‘shamasi pastidan yer osti suvlarining darajasigacha masofani uzaytirish uchun zax qochirishni barpo etish;
- yo‘l poyi ishchi qatlami namlanishining kamaytirish uchun gidroizolyatsiya qiluvchi yoki kapillyarlarni (tomchilashni) to‘suvchi oraliq qatlamlarni barpo etish;
- ko‘pchimaydigan mineral materiallar, jumladan kam miqdordagi mineral yoki organik bog‘lovchilar bilan mustahkamlangan sovuqqa chidamli qatlamni barpo qilish;
- Yo‘l to‘shamasi ostida gruntning chuqurlikni pasaytiradigan yoki to‘la muzlashini mustasno etadigan issiqlikni izolyatsiya qiluvchi qatlamlarni barpo etish;
- Yo‘l to‘shamasi asosini yaxlit materiallardan (yupqa beton yoki mineralli yoki organik bog‘lovchilar bilan ishlov berilgan boshqa donador materiallar).
Topshiriq. Talabalar yo‘l poyining mavsumiy namlik-issiqlik rejimini o‘zgarishini tahlil qiladi va sxemasini chizishadi.
|
| |
