ARXITEKTURA, MUHANDISLIK VA ZAMONAVIY
TEXNOLOGIYALAR JURNALI
ISSN: 2181-3469 Jild:02 Nashr:02 2023yil
39
AVTOELEKTRON EMISSIYA
Normurodova Aqida Yigitali qizi
Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti, “Aniq va tabiiy fanlar” fakulteti, “Matematika va fizika”
kafedrasi 3-kurs talabasi
Annotasiya: Bu maqolada avtoelektron emissiya haqida so`z boradi. Avtoelektron emissiya
hodisasini kuzatish, emissiya turlari, fizikada tutgan o`rni begiyosdir, bu barchamizga ilm-fanning
yuksak cho`qqilariga erishish uchun yordam beradi. Kimyoviy element yoki kimyoviy birikmaning
emissiya spektri - bu yuqori energiya holatidan pastroq energiya holatiga o`tishni amalga oshiruvchi
elektron tufayli chiqariladigan elektromagnit nurlanish chastotalari spektridir. Chiqarilgan fotonning
foton energiyasi ikki holat orasidagi energiya farqiga teng. Har bir atom uchun ko`plab elektron
o`tishlari mavjud va har bir o`tish o`ziga xos energiya farqiga ega. Turli xil radiatsiya to`lqin
uzunliklariga olib keladigan turli xil o`tishlarning ushbu to`plami emissiya spektrini tashkil qiladi.
Kalit so`zlar: Avtoelektron emissiya, Elektron emissiya, Dala emissiya, Yarim o`tkazgichlar,
Radiatsiya to`lqini, Emissiya spektri, Tunnel, Avtoelektron proyektor, Sovuq emissiya, Kuchli tok
kommutatori.
Kirish: Avtoelektron emissiya (tunnel, sovuq emissiya)–metallar va yarim o`tkazgichlarda kuchli
elektr maydoni ta`siridagi elektron emissiya. Avtoelektron emissiya elektronlarning metall vakuum
(yoki boshqa muhit) chegarasidagi potensial to`siqdan tunnel orqali o`tishi natijasidir. Kuchli elektr
maydoni bu to`siqning balandligi va qalinligini kamaytiradi. Metallarda
avtoelektron emissiya tok
zichligi J. Fauler–Nordxeym qonuni bilan aniqlanadi. Katta avtoelektron emissiya toki olish uchun
katod sirtida ko`plab ignasimon uchlar hosil qilinadi. Odatda, kuchlanganligi E>10 V/sm bo`lgan
maydon hosil qilish ancha qiyinligi sababli, Avtoelektron emissiyani kuzatish uchun sirt egriligi katta
bo`lgan kichik o`lchamli (mikronning bir necha ulushida) ignasimon katoddan (masalan,
avtoelektron
proyektordan) foydalaniladi. Avtoelektron emissiya sovuq katodli har xil asbob va qurilmalarda
qo`llaniladi. Masalan, simobli o`zgaruvchan tok (bir necha o`n I=kA) to`g`rilagichlarida, kuchli tok
kommutatori (ingitron)da, intensiv impulali rentgen va yuqori chastotali nurlanishlar olish va hokazoda.
Energiya saqlanishi kerakligi sababli, ikki holat o`rtasidagi energiya farqi foton tomonidan olib ketilgan
energiyaga teng. O`tishlarning energiya holatlari juda katta chastota diapazonida emissiyaga olib kelishi
mumkin. Masalan, ko`rinadigan yorug`lik atomlar va molekulalardagi elektron holatlarining birlashishi
natijasida chiqariladi (keyin bu hodisa floresans yoki fosforessensiya deb ataladi). Boshqa tomondan,
yadro qobig`ining o`tishlari yuqori energiyali gamma
nurlarini chiqarishi mumkin, yadro spinli o`tishlari
esa past energiyali radio to`lqinlarni chiqaradi.
