Boshlang’ich sinf oquvchilannmg axborot savodxonligini shakllantirishni tushuntirish

Download 44.75 Kb.
bet	1/4
Sana	16.03.2024
Hajmi	44.75 Kb.
	#174460

Bog'liq
Boshlang’ich sinf oquvchilannmg axborot savodxonligini shakllant
22, 9 sinf informatika 13 14 Algoritm tushunchasi va uning xossalari , 13-amaliyot ad7ef1f7feecb194b522650895719954, 2-topshiriq (1), 4 - ЛаТЕХ мус.иш мав., Keyingi avlod konvergent tarmoqlariLabaratoriya 1,2,3 , 13, TBC Onlyan Kredit Yashirin komissiyalarsiz(1), Informatika.Glossariy2008, O’ZBEKISTONDA IJTIMOIY PEDAGOGIKA FANINING RIVOJLANISH TARIXI., lotinga o\'girish 2, lotinga o\'girish, elektronika (l)№3, olimpiada, Ekologiya faniga kirish

Boshlang’ich sinf oquvchilannmg axborot savodxonligini shakllantirishni tushuntirish Reja. 1.Boshlang’ich sinf o’quvchilarining axborot savodxonligini shakllantirish 2. Kompyuter qurilmalari 3. Klaviatura mishka monitor protsessor Kompyuter qunlmalan haqida tushuncha bensh Kompyuter shinasi — kompyuter quyi tizimi, kompyuter funktsional birliklari oʻrtasida maʼlumotlarni uzatish uchun xizmat qiladi. Shinalarni odatda oʻtkazgichlarda bir necha qurilmalar ulanishi nuqtasidan, mexanik (jismoniy) elektr va mantiqiy (nazorat)ga ajratish mumkin. Har bir shina, bir aloqa, karta va kabel uchun ulagichga ulanadi, uning majmuyini belgilaydi. Kompyuter shinalari ilk kompyuterlarda (kabellarining toʻplamlar — signal va kuch-quvvat, Ixcham va birga bogʻlangan texnik qulaylik uchun) bir necha ulanishlar bilan parallel elektr tokini oʻtkazish qurilmasi edi.. Zamonaviy kompyuter tizimlarida, bir muddat parallel shinalar kompyuter bir xil mantiq funksiyalarini taʼminlash va har qanday mexanizmlari uchun ishlatiladi.Zamonaviy kompyuterda shina parallel yoki ketma-ket ulanish sifatida ishlatiladi va parallel (Eng. Multidrop) va zanjir (Eng. Daisy zanjir) topologiyasiga boʻlish mumkin. USB va boshqa shinalarda konsentratorlar (xablardan) foydalanish mumkin.Uzatish signallari uchun tezyurar shinalari ayrim turlarida (Fibrin Channel, InfiniBand, tezyurar Ethernet, SDH) elektr ulanishlardan foydalanilmaydi, optik ulanishlar ishlatiladi. Transmission nazorat shina signali orqali (Multipleksorler, demultiplexers, tamponlar, registrlar, shina haydovchisi) amalga oshiriladi va operatsion tizimining yadrosi tomonidan maxsus drayver kerak boʻladi. Shinalar tipologiyasi Parallel shinalar[tahrir | manbasini tahrirlash] • Proprietar ASUS Media shina, Socket 7 bilan baʼzi ASUS diskdan ishlatiladigan va ulagichi shina PCI line joylashtirilgan, muayyan Iso shina ulagichi vakili. • Tizimlar uchun CAMAC • Iso yoki EISA • Standard Arxitektura yoki Iso • Kam Pin Count yoki LPC • mikrokanal yoki MCA • MBusSanoat tizimlar uchun • Multibus • NuBus yoki IEEE 1196Intel 80486 • Optik mahalliy shina, • Periferik Component Interconnect yoki PCI. • S-100 yoki IEEE 696 shina, Altair va shunga oʻxshash mikrokompyuterda ishlatiladi • SBus yoki 1496 IEEE • 80486, protsessor uchun asosan diskda ishlatiladi va terminallari bilan toʻgʻridan-toʻgʻri bogʻliq. VLB[tahrir | manbasini tahrirlash] • VMEbus, VERSAmodule Eurocard shina8- va 16-bit mikrosxema tizimlari uchun • STD shina • Unibus • Q-shinaSerial • 1-Wire• HyperTransport • I²C• PCI Express yoki PCIe • Serial Periferik Interface shina yoki SPI shina • USB, Universal Serial Bus • FireWire, i.Link, IEEE 1394 koʻproq tashqi shina sifatida ishlatiladi • Direct Media interfeysi (DMI) • Intel QuickPath Interconnect yoki faqat QuickPath (QPI) • SATA / SAStashqi kompyuter shinalar misollar • Advanced Technology Attachment yoki (shuningdek PATA, edi, Eyd ATAPI sifatida tanilgan) ATA — disk va lenta ulash uchun. • SATA, Serial ATA • USB, Universal Serial Bus, tashqi qurilmalar uchun ishlatiladi, • IEEE-488, GPIB (General-maqsadi Asbobsozlik shina), HPIB, (Hewlett-Packard • Futurebus • InfiniBand • QuickRing PCI Express[tahrir | manbasini tahrirlash] PCI Express, yoki PCI , yoki (shuningdek, 3-Generation I / O uchun 3GIO sifatida tanilgan; PCI-X va PXI bilan adashtirmaslik kerak) PCI-Edan foydalanuvchi ketma-ket signal uzatishga asoslangan yuqori chastotali shina. PCI Express standartini rivojlantirish InfiniBand tomonidan radqilingandan soʻng Intel tomonidan boshlangan edi. Rasman, birinchi tayanch PCI Express spetsifikatsiyasi iyul 2002 yilda paydo boʻldi. PCI Maxsus Guruhi PCI standart imkoniyatini rivojlantirish uchun tashkil qilinadi. Razyomlari[tahrir | manbasini tahrirlash] • ExpressCard — omili PCMCIA. Shina olingan x1 PCIe va USB 2.0 ExpressCard uyasi, ExpressCardni ulab qoʻllab-quvvatlaydi. • AdvancedTCA — telekommunikatsiya uskunalari uchun. • mobil PCI Express moduli (MXM) -, NVIDIA tomonidan Noutbuklar uchun moʻljallangan. Bu grafik tezlatkichlardan ulash uchun ishlatiladi. • Simli PCI Express xususiyatlari imkon kompyuterlar bir muhim masofada joylashgan, periferik qurilmalar yaratish qiladi metr oʻnlab bitta ulanish, uzunligini olib imkonini beradi. • StackPC — kompyuter tizimlarini qurish uchun spetsifikatsiyasi. Ushbu belgilari kengaytirish StackPC, FPE va ularning oʻzaro tartibni ifodalaydi. Kompyuterda fovdalanuvchiga mos muhitni tashkil etish. texnik xavfsizlikni mshuntmsh Kompyuterdan foydalanuvchi uning resurs va imkoniyatlarini yaxshi bilish kerak. Kompyuterning asosiy tashkil etuvchilari – markaziy protsessor, qattiq disk (vinchester), xotira va boshqalar uning ishlashi jarayonida katta yuklanma (nagruzka) oladi. Buni quyidagicha o‘xshatish bilan tushuntirish mumkin. Har bir avtomobil haydovchisi o‘z mashinasidagi yurish uchun unga doimiy ravishda benzin quyib turishi, yuvishi, texnik xizmatlari ko‘rsatilishi va shu kabi ishlarni o‘z vaqtida bajarib turishi lozim. Agar bu ishlar o‘z vaqtida bajarilmasa, uning natijasi juda achinarli bo‘ladi. Xuddi shuningdek, kompyuterdan foydalanuvchilar ham uni faqat o‘z vaqtida yechishga yoki turli xil kompyuter o‘yinlarni tashkil etishda foydalanmasdan, xotiradagi keraksiz fayllarni o‘chirishi, turli o‘zgarishlarni to‘g‘rilashi, fayllar tizimining butunligini saqlash kabi amallarni bajarib turishi kerak. Kompyuter axborotlarni qayta ishlovchi qurilma sifatida xizmat qilar ekan, undan foydalanish inson uchun qulay va sodda bo‘lishi kerak. Bunday imkoniyatlarni esa har bir foydalanuvchi o‘ziga moslab «yaratib oladi». Bunday muhitga nimalar kiradi? Birinchidan, kompyuter siz mo‘ljallagan ishlarni bajara olishi uchun u yetarlicha xotiraga ega bo‘lishi yetarlicha tezlikda ishlay olishi, zarur qurilmalarni ishlata oladigan dastur ta’minotiga ega bo‘lishi lozim. Bular kompyuterning texnik jihatdan talabga javob berishini taqozo qiladi. Foydalanuvchi ulardan o‘ziga mosini tanlashi maqsadga muvofiq. Ikkinchidan, foydalanuvchi har kuni amalga oshiradigan ishlarini bajarish uchun interfeysni qulay holatga keltirib qo‘yish lozim. Masalan, birgina matn muharririga kuniga bir necha marta murojaat qilinishi mumkin. Bunday dasturni ishga tushirish uchun bir necha katalog ichiga kirish talab qilinmasligi, balki bosh katalogda (Windows muhitida «Rabochiy stol» da) joylashish lozim. Bu dasturlardan foydalanish masalasi. Uchinchidan, qurilmalardan foydalanishni qulay holatga keltirish lozim. Masalan, o‘ng qo‘l bilan ishlaydiganlar uchun «sichqonchaning» chap tugmachasi, chap qo‘l bilan ishlaydiganlar uchun o‘ng tugmachasi foydalanish uchun qulay bo‘ladi. Ularni operatsion tizimdagi mos parametrlarni o‘zgartirish bilan sozlab qo‘yish kerak. Hozirgi kunda dasturiy ta’minot bo‘yicha Microsoft firmasining mahsulotlari keng tarqalgan. Bu firma o‘zi yaratayotgan dasturiy ta’minotdan tajribali foydalanuchilar bilan birga bog‘lovchilarning ham qulay ishlash imkoniyatini yaratish borasida tinimsiz izlanishlar olib bormoqda. Axborotlarni kodlash ma’lumotlarni uzatish va saqlash qulay bo’lgan ko’rinishda ifodalashdir. Tor ma’noda aytganda “kodlash” atamasi, ma’lum bir ma’lumotning bir ko’rinishidan saqlash, uzatish, qayta ishlash oson bo’lgan boshqa ko’rinishga o’tkazishdir. Odatda kodlashda har bir shakl alohida belgi bilan taqdim etiladi. Kompyuter faqat raqamli ko’rinishda aks ettirilgan axborotni qayta ishlashi mumkin. Boshqa barcha ma’lumotlar (masalan, tovush, tasvir, priborlarning ko’rsatkichlari va boshqalar) kompyuterda qayta ishlanishi uchun raqamli formada tavsiflanishi kerak. Masalan, musiqiy tovushni raqamli formaga o’tkazish uchun, ma’lum chastotadagi tovush intensivligini katta bo’lmagan vaqt oralig’ida o’lchab, har bir o’lchash natijalarini raqamli shaklda tasvirlash mumkin. Kompyuter dasturlari yordamida qabul qilingan ma’lumotlarni o’zgartirish mumkin, masalan turli xil tovushlarni bir-biriga bog’lash.Analog usulda kompyuter matnli axborotni qayta ishlashi mumkin. Kompyuterga kirishda har bir harf ma’lum son bilan kodlanadi, chiqishda tashqi qurilmalar(ekran yoki printer) inson idrok etishi uchun bu sonlardan harflarning tasvirini hosil qiladi. Harflar to’plami va sonlarning mos kelishi belgilarni kodlash deyiladi. Qoidaga ko’ra kompyuterda barcha sonlar nol va bir yordamida ifodalanadi(insonlar qanchalik o’rganib qolishgan bo’lsa ham , o’nlik sanoq sistemasidan emas). Boshqacha aytganda, kompyuterlar bu qurilmalarda qayta ishlash sezilarli darajada oson kechganligi uchun odatda ikkilik hisoblash tizimida ishlaydi. Kompyuterga sonlarni kiritish va ularni o’qish uchun chiqarishda inson o’nlik formada amalga oshishiga o’rganib qolgan bo’lsa ham, barcha zarur o’zgartirishlarni kompyuterdagi dasturlar bajaradi. Axborotlarni kodlash usullari.Har bir axborot bir necha xil usulda kodlanishi mumkin. Kompyuterlarning vujudga kelishi bilan alohida inson va butun nsoniyat ishlatadigan barcha ko’rinishdagi axborotlarni kodlash zaruriyati paydo bo’ldi. Ammo axborotlarni kodlash muammosini yechishni insoniyat kompyuterlar paydo bo’lishidan ancha oldin boshlagandi. Insoniyatning olamshumul kashfiyoti –yozuv va arifmetika-nutq va raqamli axborotni kodlash sistemasidan boshqa narsa emasdi. Axborot hech qachon sof holatda bo’lmagan, u har doim qandaydir kodlangan ko’rinishda bo’lgan. Ikkili kodlash-axborotni ifodalashning keng tarqalgan usullaridan biridir. Hisoblash mashinalarida, robotlarda, raqamli dastur boshqaruvidagi stanoklarda umumiy qonundagidek, hamma informatsiya , apparat bajaradigan barcha ishlar, ikkilik alfavit so’zlari ko’rinishida kodlanadi.Belgili axborotni kodlash.Asosiy operatsiya, matnning alohida belgisida bajariladi-belgilarni taqqoslash. Simvollarni taqqoslashda eng muhim jihat har bir belgi uchun takrorlanmaslik va bu kodning uzunligi, bevosita kodlash prinsipini tanlash amaliy jihatdan ahamiyatga ega emas. Matnlarni kodlashda turli kod jadvallarida foydalaniladi. Muhimi, bir yoki bir nechta matnni kodlash va dekodlashda bir jadvaldan foydalanlsa bo’lganiMatnli axborotlarni kodlash.Hozirgi vaqtda foydalanuvchilarning katta qismi kompyuter yordamida harflar, sonlar, tinish belgilari va boshqa belgilardan iborat matnli ma’lumotlarni qayta ishlaydi. Hisoblab ko’ramiz, hamma belgilar nechta va bizga qancha miqdordagi bitlar kerak. 10ta son, 12 ta tinish belgi, 15 ta arifmetik amal, lotin va rus alfaviti harflari: jami 8 bitga to’g’ri keladigan 155ta belgilar. Axborot o’lchovi birliklari: 1 bayt = 8 bit 1 Kbayt = 1024 bayt 1 Mbayt = 1024 Kbayt 1 Gbayt = 1024 Mbayt 1 Tbayt = 1024 Gbayt Kodlashning mohiyati shundan iboratki, har bir belgiga ikkilik koddagi 00000000 dan 11111111gacha bo’lgan sonlardan biri yoki o’nlik koddagi 0dan 255 gacha bo’lgan sonlardan biri mos qilib belgilangan. Hozirgi vaqtda rus harflarini kodlash uchun 5 turlicha kodlash jadvallaridan(КОИ - 8, СР1251, СР866, Мас, ISO) foydalaniladi. Bir jadval yordamida kodlangan matn boshqa jadvalda to’g’ri ko’rinmaydi.Asosiy belgilarni kodlashning usuli ASCII(American Standard Code for Information Interchange-ma’lumotlarni almasish uchun Amerika standarti)-kodi deb nomlanib, 16 lik sanoq tizimida kodlangan 16 ga 16 jadvaldan iborat.Tovushli axborotlarni kodlash.Fizika kursidan ma’lumki tovush bu havoning tebranishidir. O’zining tabiatiga ko’ra tovush uzluksiz to’lqindir. Agar tovushni elektr signalga o’zgartirsak(masalan, mikrofon yordamida), biz vaqt o’tishi bilan o’zgaruvchi bir tekis kuchlanishni ko’rishimiz mumkin. Kompyuter analog signalni qayta ishlashi uchun uni qandaydir ikkilik ko’rinishdagi sonlar ketma-ketligi ko’rinishiga o’zgartirishimiz kerak. Buning uchun esa diskretizatsiya va raqamlash kerak. Bu ish bunday shaklda ham bo’lishi mumkin: ma’lum bir vaqt oralig’idagi signal amplitudalarini aniqlash va olingan raqamli ma’lumotlarni kompyuter xotirasiga yozish. Axborot kommunikatsion texnologiyalarining rivojlanish bosqichlari  Axborotlashtirish faoliyatining rivojlanishida ularni yig’ish, saklash, qayta  ishlash va jamiyatda ilmiy axborotlarni tarqalishi natijasida yangi ilmiy yo’nalish  — informatika vujudga keldi. XX asrning 50- yillarida yangi fan – informatikaga  asos solindi. Informatika termini fransuz so’zlari information (axborot)  va automatique (avtomatika) negizida hosil bo’lgan. Informatika kompyuter  texnikasini qo’llashga asoslanib inson faoliyatining turli sohalarida axborotlarni  izlash, to’plash, saqlash, qayta ishlash va undan foydalanish masalalari bilan  shug’ullanuvchi fandir.Qisqa qilib aytganda, informatika kompyuter texnikasi  asosida axborotlar ustida bajariladigan amallar va ularni qo’llash usullarini  o’rganadigan fandir.emak, informatika uchun asosiy ashyo – axborot. U informatika  fanida asos tushuncha sifatida qabul qilingan.  Informatika tavsifi. Informastiya iste’molchisi – axborotni kaerda va kaysi  anik masala uchun ishlatilishi, foydalanish turi va vazifasiga karab unga baxo beradi.  Shunga ko’ra informatikani progmatik, semantik va sintaktik jabxalarga ajratish  mumkin. Informatika urganadigan va uzaro boglangan uchta asosiy tushuncha bor.  Bular  axborot, algoritm va EXM dir.  Axborot tushunchasi  Informatika sohasining asosiy resursi bu – axborotdir.  Axborot – olamdagi butun borliq, undagi ro’y beradigan xodisalar va jarayonlar  xaqidagi xabar va ma’lumotlardir. Axborot inson nutqida, kitobdagi matnlarda,  musavvir tasvirida va boshqalarda mavjuddir.  Axborot va uning turlari  Axborot manbalari va iste’molchilarning har xilligi axborot shaklining turli  ko’rinishda bo’lishiga olib keladi:  Belgili – turli ishoraviy belgilardan iborat axborotlar.  Matnli – xarf, raqam va belgilar to’plamidan tarkib topgan axborot.  Grafik – tasvirlardan iborat bo’lgan tasavvur ko’rinishidagi axborot.  Informatikasohasining asosiy resursi bu – axborotdir.  Download 44.75 Kb.

Download 44.75 Kb.