Brokerlik idoralari, ulgurji va chakana savdo tuzilmalari

Kichik biznes va xususiy 
tadbirkorlik fanidan 
Bajardi : Ollaberganov Imomaddin Qadamboy o’g’li 
215-gurux Iqtisodiyot sirtqi

 
 
Brokerlik idoralari, ulgurji va chakana savdo tuzilmalari. 
 
 
 
R E J A: 
 
1. Kirish…………………………………………………………………….. 
2. Brokerlik idoralarini ta’sis etish .………………………………………. 
3. Ulgurji va chakana savdo tuzilmalari.………………………………….. 

Brokerlik idorasini ta'sis etish.
Birja savdosining o'ziga xosligi shundaki, u sotuvchi yoki xaridorlarning o'zi 
tomonidan emas, balki ularning vakillari – birja vositachilari tomonidan amalga 
oshiriladi. Birjaning ajralmas bir uzviy qismi deb brokerlik idorasini hisoblash 
mumkin. U birja strukturasiga kirmaydi. Biroq brokerlik firmalarisiz birja 
savdosini tashkil qilib bo'lmaydi. Brokerlik faoliyati birja vositachiligiga mansub 
bo'lib, birja bitimlarini mijoz nomidan va uning hisobidan, birja vositachisi 
nomidan va mijoz hisobidan, mijozning nomidan va birja vositachisi hisobidan 
amalga oshirishdar iborat. Brokerlik firmasi bu - xususiy, shirkat, aktsiyadorlik 
yoki boshqa korxona bo'lib, uning asosiy funktsiyasi birja va mijozlar (mahsulot 
ishlab 
chiqaruvchilar, xaridorlar, 
savdo 
vositachilari) 
o'rtasida 
aloqani 
ta'minlashdan iborat. Muayyan birjaning brokerlik firmasi birja aktsiyalar(pay)ini 
sotib olish asosida tashkil etilishi mumkin. Aktsiya egasi birjada o'z brokerlik 
firmasini tashkil qilish yoki birja savdolarida ishtirok etish huquqini boshqa 
tashkilotlarga ijaraga berish va ijara to'lovi shaklida mos keluvchi daromad olish 
huquqiga ega. Yuqorida aytib o'tilganidek, birjada brokerlik firmasi sifatida 
ro'yxatga olinadigan tashkilot amaldagi qonunchilikka muvofiq istalgan tashkiliy-
huquqiy shaklga ega bo'lishi mumkin. Brokerlik firmasini tashkil qilishning eng 
tarqalgan va qulay turi – mas'uliyati cheklangan o'rtoqchilik (MTO') hisoblanadi. 
Brokerlik firmasi mustaqil yuridik maqomga ega bo'lmasdan, biron-bir korxona 
yoki tashkiotning tarkibiy qismi bo'lishi ham mumkin Agar birja aktsiyalarining 
egasi vositachilik tashkiloti hisoblansa, u mazkur birjaning brokerlik firmasi 
sifatida ro'yxatga olinadi, xolos Vositachilik firmasi birja uchun aktsiyador 
hisoblanmagan hollarda esa u o'zining brokerlik firmasisini tashkil qiladi. 
Brokerlik firmasi mijozlarning birja tovarlarini sotish va sotib olishga 
arizalarini to'playdi, ularni ro'yxatga oladi va tezkorlik bilan birjadagi brokerlariga 
etkazadi. Brokerlar olingan topshiriqlarni bajaradi va bu haqida xabar brokerdan 
kompaniyaga va undan mijozga yetkaziladi. Brokerlik firmlari butun mamlakat 
bo'ylab joylashishi mumkin va bu mijozlarni jalb etish imkoniyatlarini 
kengaytiradi. Bunday firmalar chet elliklar tomonidan ham tashkil qilinishi 
mumkin. 
Brokerlik firmasi ta'sischilari va personali ular faoliyatida ishtirok etishni 
mo'ljalalyotgan muayyan birjaning huquq va majburiyatlarini, qonunchilik 
me'yorlarini bilishi zarur (nizom, brokerlik firmalari faoliyati haqidagi Qoidalar, 
Birja qo'mitasining qarorlari, shuningdek, birja savdosi Qoidalari va b.). Birjaning 
buyruq beruvchi va ijrochi boshqaruv organlari birja savdosi Qoidalari, talablar va 
boshqa birja me'yoriy hujjatlarini yaratuvchi hamda qonunchilik asosida faoliyat 
ko'rsatayotgan brokerlar va brokerlik firmalari faoliyatiga aralashish huquqiga ega 

emas. 
Brokerlik firmasini birjada ro'yxatga olishda ro'yxatga olish xizmati 
tomonidan unga birja bilan aloqa qilish uchun tijorat kodi va raqam beriladi. 
Brokerlik firmasini ro'yxatga olish uchun quyidagilarni taqdim etish zarur: 
brokerlik firmasini ta'sis qilgan aktsiyadorning arizasi; ta'sis hujjatlarining notarius 
tasdiqlagan nusxalari; mos keluvchi hukumat organlarining brokerlik firmasini 
yuridik shaxs sifatida ro'yxatga olish haqidagi qarorining tasdiqlangan nusxasi. 
Brokerlik firmalari brokerlik firmalari maxsus Reestrida ro'yxatga kiritiladi. 
Ro'yxatga olingandan so'nga brokerlik firmasi mos keluvchi guvohnoma oladi. 
Brokerlik idoralari birja boshqaruvini amalga oshirmaydi.