Dala ekin maxsulotlarini saqlashning nazariy asoslari

1. 
   O’simlikshunoslik qishloq hujaligining asosiy tarmogi.
   
2. 
   Dala ekinlarini etishtirish biologiyasi fanining ahamiyati, rivojlanish tarihi, fanning maksadi va vazifalari.
   
3. 
   O’simlik turlarining shakllanish sharoiti va biologiyasi.
   
4. 
   Dala ekinlarining guruhlarga bulinishi.
   
5. 
   O`zbekistonda (usimlikshunoslik) - Dala ekinlarini etishtirish biologiyasi fanining hozirgi ahvoli.
   

1. Rivojlanaetgan har bir mamlakatda kishlok hujaligiga katta e`tibor beriladi. Prezidentimiz I.Karimov 1998 yil dekabr oyidagi kishlok hujaligi masalalariga bagishlangan yigilishida shunday dedi: "Kishlok hujaligi, bugungi kunda erni biladigan va ardoklaydigan, bu sohada ishlovchilarning boshini kovushtira oladigan, bilimdon boshkaruvchilar, yukori malakali mutahassis va rahbarlarga ehtiej sezmokda". Respublikamizda kupchilik sohalarda olib borilaetgan islohotlar fan sohasida ham ayrim uzgartirishlar kilishga olib keldi. Fanlarni ukitish uslublarining o`zgarishi, yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanish kabi sabablar ba`zi fanlarning shu juamladan usimlkshunoslik fanining nomini ham «dala ekinlarini etishtirish biologiyasi» deb uzgartirgan ma`kul deb topildi.

1. 
   Xitoy YAponiya markazi - soya, yumshok bugdoy, marjumak.
   
2. 
   Indoneziya – Jan.Xitoy - suli, shakar kamish, meva sabzavot ekinlari.
   
3. 
   Avstraliya markazi - sholi, guza, sebarga, tamaki.
   
4. 
   Hindiston markazi - sholi, hind bugdoyi, guza turlari, meva va sabzavot ekinlari.
   
5. 
   Urta Osie markazi - kuk nuhat, mosh, yasmik, nuhat, guza, turlari, kovun, kup yillik usimliklar.
   
6. 
   Old Osie markazi - bugdoy turlari, arpa, suli, javdar, kuk nuhat, bda, zigir, sabzavot va meva ekinlari.
   
7. 
   Urta er Dengizi markazi - suli, apra, bugdoy turlari, zigir, karam, lavlagi, sabzi, sholgom, piez, sarmisok, kuknori, ok hantal.
   
8. 
   Afrika markazi - juhori turlari, tarik, kanakunjut, sholi, bugdoy turlari, dukkakli ekinlar, kunjut, guza turlari.
   
9. 
   Evropa-Sibir markazi - tolali zigir, duragay, sebarga, beda turlari, meva va sabzavot ekinlari.
   
10. 
    Markaziy Afrika - makkajuhori, loviya, kovok, shirin kartoshka, mahorka, kalampir, ko`p yillik o`simliklar.
    
11. 
    Jan.Amerika - madaniy kartoshka, tamaki, pomidor, makkajuhori turlari.
    
12. 
    SHim.Amerika - apra turlari, lopin, kungaboqar, sabzavot va rezavor usimliklar.
    

1. 
   Qishlok xo’jalik mahsulotlarini saqlash va dastlabki ishlov berish mahsulotlarni saqlash va qayta ishlashni o’rganadigan fandir. Ushbu fan barcha iqtisod mutaxassislari uchun 2-kursda o’qilishi avvalgi dasturda o’tilgan fanlarga asoslangandir. Qishloq xo’jalik mahsulotlarini saqlash va dastlabki ishlov berish fanining asosiy vazifasi xom-ashyoning isrofgarchiligini ogohlantirish va to’xtatish hamda ulardan ko’p miqdorda sifatli mahsulot olish hisoblanadi. Texnologiya xom-ashyodan unumli foydalanishni, shuningdek uni qayta ishlagandan keyin chiqqan chiqitlardan o’simlikshunoslik va chorvachilikni rivojlantirishda foydalanishni o’rgatadi. Qishloq xo’jalik mutaxassislari o’zi etishtirgan mahsulotni qanday maqsadda ishlatilishini bilishi shart. Bu fanni bilish barcha mutaxassis uchun yuqori va sifatli hosil olishda xizmat qiladi. Tashkiliy-iqtisodiy tadbirlarni qo’llaganda agrosanoat majmui bir yaxlit tashkilot singari boshqarilishi, rejalashtirilishi va iqtisodiy ta’minlanishi kerak. Majmuining barcha bo’g’inlarida agrar ishlab chiqarish birlashmalariga o’rnini oshirish hamda aholini oziq-ovqat bilan muntazam ta’minlashda ma’suliyatni chuqur his qildirish. Agrosanoat tarkibida barcha sohalar bilan qishloq xo’jaligi fani o’rtasida aloqalarni kuchaytirish xo’jaliklarning qayta ishlash korxonalari, savdo va jamoat ovqatlanish tizimlari bilan to’g’ridan-to’g’ri aloqalarni rivojlantirish. Tayyorlov idoralari va xo’jaliklar o’rtasida tuzilgan shartnomalarni bajarishda o’zaro ma’suliyatni oshirish. Ishlab chiqarish jarayonida va realizasiya paytida mahsulot sifatini yaxshilash hamda isrofgarchilikka yo’l qo’ymaslik. Qayta ishlash korxonalarini joylashtirishni takomillashtirish hamda xom-ashyo bazasiga yaqinlashtirish. Yuqori sur’at bilan yangi sovutgichlar texnikasini qo’llash va rivojlantirish. Mahsulotlarni tashish va saqlash uchun agrosanoat majmuini refrijerator transporti va konteynerlar bilan to’liq ta’minlash. Xo’jaliklarda keng ko’lamda nonvoyxonalar, sabzavotlarni tuzlash punktlari, turli xil konservalar tayyorlaydigan kichik va o’rta korxonalar, meva va uzumlarni quritish maydonchalari tashkil etilayapti. Don va boshqa qishloq xo’jalik mahsulotlarini qayta ishlash uni saqlash bilan uzviy chambarchas bog’langandir. Кorxonalarni muntazam ishlashi uchun xom-ashyo, yarim fabrikatlar va tayyor mahsulotlar saqlanadigan omborlar bo’lishi shart.
   
2. 
   Inson qishloq xo’jalik mahsulotlarini iste’mol qila boshlagandan buyon uni saqlash va qayta ishlash bilan shug’ullanib keladi. Etishtirilgan mahsulotni nes-nobud qilmasdan va sifatini pasaytirmasdan saqlash, undan unumli foydalanish qadimdan inson ehtiyojlarining asosiylaridan biri bo’lgan. Кo’chmanchi halqlar yig’ilgan meva urug’larni saqlash uchun maxsus erto’lalar ko’rishgan. Qabilalar o’troq bo’lib yashay boshlagan paytda ortiqcha mahsulotlarni saqlash, shuningdek zararkunandalardan asrashni o’rgana boshlashgan. Mamlakatimizni turli hududlarida olib borilgan arxeologik qazilmalar qishloq xo’jalik mahsulotlarini saqlash quldorlik tuzumi davridayoq amalga oshirilganligidan dalolat beradi. Bu erlardan maxsulotlar saqlanadigan ko’za va boshqa idishlar topilgan. Markaziy Osiyo jumladan O’zbekiston sharoitida ham qadimdan qishloq xo’jalik mahsulotlarini saqlash va qayta ishlashga katta e’tibor berib kelingan. Mintaqamizda ob-havo bir kecha-kunduz davomida ham o’zgarishi mumkin. Go’sht, yog’, sut, baliq, tuxum kabi mahsulotlar issiqda tez buziladi, juda qattiq sovuqda esa sabzavot va mevalar muzlab qoladi.
   

3. 
   Qishloq xo’jalik mahsulotlarini saqlash va qayta ishlash bo’yicha Markaziy Osiyoda IX-XI asrlarda bir qator asarlar yaratildi. Ularda dehqonchilik mahsulotlarini qayta ishlash tilga olingan. Ular bu mahsulotlarning foydaliligini va ularni qishin-yozin iste’mol qilish zarurligini bayon etganlar. Donni saqlash va qayta ishlash korxonalari hozirgi holga kelguncha uzoq rivojlanish yo’lini bosib o’tdi. Don tegirmoni tarixi mashina sistemasini asta rivojlanishi va ishlab chiqarish usullarini o’zgarishini o’z ichiga oladi. Suv tegirmonidan foydalanish birinchi marta eramizdan avvalgi X-asr boshlarida quldor Ueartu davlatida suv g’ildiraklari o’rnatilgan tegirmonlarda qo’llanilgan. Inson qachondan boshlab donni oziq-ovqat sifatida iste’mol qilayotganini aniq aytish qiyin.
   

1. 
   Кeyingi yillarda qishloq xo’jalik mahsulotlarini etishtirish, ularni saqlash va qayta ishlash bo’yicha Vazirlar Mahkamasining qarorlari va O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qonunlari qabul qilindi. Bular “Dehqon xo’jaligi to’g’risida”, “Fermer xo’jaligi to’g’risida”, “Qishloq xo’jaligini isloh qilish to’g’risida”, “Qishloq xo’jaligi mahsulotlari, jumladan meva-sabzavotlarning hosilini to’la-to’kis yig’ib olish va saqlash” kabi boshqa qaror va qonunlar shular jumlasidandir. Ularda xo’jaliklarda ishlab chiqariladigan mahsulot yuqori sifatli bo’lib, ya’ni ko’yiladigan barcha talablarga javob berishi kerak.
   

• 
  mahsulotlarni va urug’lik fondini imkoniyati boricha isrof qilmasdan hamda sifatini tushirmasdan saqlash;
  
• 
  mahsulotlarni saqlayotgan paytda tegishli texnologik usul va rejimlar qo’llab ularning sifatini yanada oshirish;
  
• 
  oz mehnat sarf-harajat qilib, mahsulotlarni rentabel holda saqlash.
  

Adabiyotlar:

1. 
   
   
   Download 78.31 Kb.