|
Feyk yangiliklar fenomeni. Feyklar tarixi
|
| bet | 1/2 | | Sana | 13.03.2024 | | Hajmi | 16.44 Kb. | | #170930 |
Bog'liq FEYK YANGILIKLAR FENOMENI. FEYKLAR TARIXI 半稿 王婷 3, Muvaffaqiyat qozonish sirlari yoxud Deyl Karnegi ijodiga nazar, ABDUSAMIYEVA GULBODOM SANOAT EKALOGIYASI, Operatsion tizimlar yakuniy test (3), Elektronikada Komp.Mod, 8-mavzu, Buhgalteriya xisobot, Shoxrux, 119114, 88888888888, 777777777777777, 3 (1), ismoilov, elektronika-x-2 (1), Ehtimollik Statistika Sharipov D 711 21
FEYK YANGILIKLAR FENOMENI. FEYKLAR TARIXI
Surdotarjimon yo’nalishi 101-guruh talabasi Nishonova Sadoqatxon Raximjon qizi
ANNOTATSIYA
Internet va ijtimoiy medianing rivojlanib borishi natijasida har bir axborot iste’molchisi ayni vaqtda axborot tarqatuvchi, xalq jurnalisti rolini ham bajarmoqda. Inson birgina barmoq harakati bilan kelib chiqishi shubhali xabarni minglab odamlarga etkazishi mumkin. Shunday sharoitda har bir fuqaro o`zi bilmagan holda halokatli dezinformasiya zanjirining bir хalqasiga aylanib qolishi mumkin. Feyk informatsiyalar kecha yo bugun paydo bo`lmagani tarixiy tendeniyalarning o`zi ko`rsatib turibdi. Tadqiqotchi ushbu ishida uning kelib chiqishi va OAVda paydo bo`lish tarixi haqida fikr yuritgan.
Kalit so‘zlar: Axborot resursi, axborot maqsadi, virtual makon, tekshirilgan axborot, antik davr
ABSTRACT
As the result of Internet and social media developing, every consumer, at the same time, disseminator of information acts a role as a people's journalist. With an only finger movement can convey a dubious message to thousands of people. Under such conditions, every citizen can unknowingly become a link in a destructive chain of misinformation. Historical trends show that fake information did not appear yesterday or today. In this work, the researcher reflected on its origin and the history of its appearance in the media.
Keywords: Information resource, information goal, virtual space, verified information, ancient period.
Internet barchaning so`nggi ma’lumotlardan xabardor bo`lishi uchun ulkan qulayliklar taqdim etib qolmay, uning auditoriyasi uchun ham axborot yaratish va tarqatish imkonini bermoqda. Biroq yangi axborot ekotizimida yolg`on xabarlar ko`payayotgani jiddiy xatarga aylanib, faktlar bilan ishlashda jurnalistikaning professionallik darajasi masalasining dolzarb ahamiyatini keltirib chiqardi va faktlarni tekshirish ko`nikmasini takomillashtirishni taqozo etmoqda. Soxta yangiliklar tushunchasining kelib chiqishi haqida gap ketganda, ularning ildizlari antik davrlarga borib taqalishini ta’kidlash joiz. Masalan, miloddan avvalgi birinchi asrda Oktavian o'zining raqibi Mark Antonga qarshi yolg'on axborot kampaniyasini olib bordi. U Markning ichish odatlari va Misr qirolichasi Kleopatra VII bilan munosabatlari haqida mish-mishlarni tarqatadi, go'yo uning qo'g'irchog'iga aylanadi. Keyin Oktavian "Mark Antonning vasiyatnomasi" deb nomlangan hujjatni nashr etadi. Hujjatda qayd etilishicha, Mark o‘limidan keyin fir’avnlar qabriga dafn etilishini vasiyat qilgan. O'sha kunlarda bu xabar Rim aholisini g'azablantirdi. Ammo keyin bu xabar yolg‘on, uydirma ekani ma’lum bo‘ldi.1 Umuman olganda, bugungi kunda “soxta xabarlar” deb ataladigan va axborot olamida o‘rganish va tahlil qilishni talab qiladigan narsa jurnalistika paydo bo‘lishidan ancha avval mish-mish va g‘iybat tarzida keng qo‘llanilgan. Ko‘rib turganimizdek, bunday xabarlar tarqalishining oldi olinmasa, jiddiy salbiy oqibatlar yuzaga kelishi mumkinligi haqidagi bahs-munozaralar hamon davom etmoqda. Og'zaki muloqotni rivojlantirishda bunday ma'lumotlar turli qarama-qarshilik va manfaatlarda ishlatilgan. Kundalik hayotda yolg'on, o'ylab topilgan ma'lumotlarning ko'rinishi hali ham saqlanib qolmoqda, ularning ta'siri zamonaviy soxta yangiliklardan kam emas. Og'zaki xalq amaliy san'atining rivojlanishi tufayli badiiy ma'lumotlarning bir qismi ertak va dostonlarga o'tdi. Xalqning nomoddiy boyligi hisoblangan ertak, doston, rivoyatlarda ezguliklar fitna, firibgarlik, aldov tarzida yomonlikka duch kelgan. Kitoblarni chop etish va tarqatishda ham mish-mishlardan axborot manbai sifatida keng foydalanilgan. O'rta asrlarda Frantsiyada bir qancha nashrlar nashr etilgan. Masalan, “Kanard” gazetasi (fransuz tilidan tarjimasi oʻrdak, yomon ovoz, ohangdan tashqari notalar va kutilmagan voqealar degan maʼnoni anglatadi) gʻiybat, kundalik voqealar mish-mishlar va gʻiybatlar asosida talqin qilingan. Tasdiqlangan ishonchli ma'lumotlar qimmatga tushdi. Milliy frantsuz gazetasi La Gazette (1631) boshqa mamlakatlardagi voqealarni muntazam ravishda yoritib boradi. 12 betlik nashrning narxi 12 sous (sous - frantsuz valyutasi). Bu pulga ikki kilogramm non sotib olish mumkin, bu katta oilani boqish uchun etarli. Gazetalarning qimmatligi tufayli kambag'allar gazetalarni ijaraga olishardi. Amerikaning The Boston News Letter gazetasi ham juda qimmatga tushdi. Gazeta muharriri va noshir va kitob do‘konining sobiq sotuvchisi Jon Kempbell gazeta uchun strategik yo‘l xaritasini ishlab chiqdi va ma’lumot to‘plashning barqaror usulini topdi.2 U o'z chiqishlarida yolg'onni fosh qildi. Yaxshiyamki, uning gazetasi rasmiylar tomonidan ko'rilganidan keyin nashr etilgan. Umuman olganda, mish-mishlar va g'iybatlar matbuot an'anaviy jurnalistika namunasi sifatida paydo bo'lishidan oldin ma'lumot hisoblangan. Ommaviy axborot vositalari tarixida, jurnalistikaning paydo bo‘lishi va rivojlanishining dastlabki bosqichlarida yangiliklarning asosiy qismini mish-mishlar tashkil etgan. Buning bir qancha sabablari bor edi: - bosma nashrlar paydo bo'lgunga qadar ommaviy axborotning og'zaki va yozma shakllarining rivojlanmaganligi; - mish-mishlarning nisbatan arzonligi; - tsenzuraning jiddiyligi; - tomoshabinni chalg'itish istagi; - auditoriyaning asosiy qismini ma'lumotga bo'lgan ehtiyojdan chalg'itish va shu bilan nashrning tirajini oshirish istagi. Biz allaqachon aytgan edik, bugungi kunda soxta yangiliklar endi yangilik emas. Xo‘sh, qachondan gazetalarda soxta, yolg‘on xabarlar chiqa boshladi? Bunday allaqachon rasman tan olingan yangiliklar bosma ommaviy axborot vositalari paydo bo'lganidan beri mavjud. Mutaxassislar bu voqealarni uch yuz yil oldin, aniqrog'i, Germaniyada 17-asrda birinchi marta paydo bo'lishi bilan sanashadi. Tasdiqlanmagan ma'lumotlar uchun nashrlarda gazeta o'rdak atamasi ishlatilgan. O'z gazetalarining tirajini ko'paytirishni va ularning yangiliklariga e'tibor berishni istagan muharrirlar shubhali va tasdiqlanmagan, lekin ayni paytda jozibali xabarlardan so'ng, ikkita NT harfini qo'yishdi. Bunday ramzlar ostida yangiliklar odatda quyidagi satrlar bo‘ylab paydo bo‘lardi: “Taksi okrugida olti barmoqli ikki boshli bola tug‘ildi.” Dastlabki kunlarda odamlarni xushnud etish uchun soxta xabarlar, “eshitilmagan va eshitilmagan” xabarlar tarqaldi. jamoatchilikni chalg'itish uchun berilgan. Ko'pgina an'anaviy nashrlarga xos bo'lgan gazeta o'rdak tabiatda hazil edi. Muallif odatda o‘z g‘oya va g‘oyasini yumor orqali yetkazgan. Hazil xalq og‘zaki ijodining mevasi bo‘lib, u hayotdagi turli xunuk, beparvo hodisalarga javob sifatida namoyon bo‘ladi. "Hazil - bu odamlarni boshqa fikrlardan chalg'itish uchun kimnidir kulgili holatga keltiradigan harakat yoki yangiliklar mavzusi." Hazil mualliflari voqea, holat va hodisalarning ma’nosini xalqqa yetkazish uchun o‘zlari ishtirok etmagan bo‘lsalar-da, eshitgan gapso‘zlari asosida turli voqealarni o‘ylab topadilar. A.Tertixniyning fikricha, muallif voqeaning o‘zi ko‘rmagan mayda detallarinigina o‘zgartirsa, sodir bo‘lgan voqeaning asosiy ma’nosi o‘zgarmaydi. Va agar muallifning maqsadi odamlarni ko'ngil ochish yoki chalg'itish bo'lsa va faqat buning uchun u yolg'on voqeani o'ylab topsa, yakuniy ma'lumot boshidan oxirigacha noto'g'ri bo'lib chiqishi mumkin. Milliy virtual makonda axborot tarqatuvchilarni uch guruhga bo'lish mumkin. Bular rasmiy saytlar, o'z sahifalarida yangiliklarni nashr etadigan ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilari va bloggerlar. Ko'pincha soxta yangiliklar ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilari tomonidan tarqatiladi. Bunday ma'lumotlarning shakli, mazmuni va hajmining xilma-xilligiga qaramay, ular ko'pincha ma'lumot manbasini tekshirmasdan Internetda nashr etiladi. Ko'pchilik bo'lgan milliy virtual makonda soxta yangiliklar, ijtimoiy tarmoqlar va yangiliklar saytlari iste'molchilari ikki toifaga bo'linadi. Birinchi toifadagilar unchalik ahamiyat bermaydi. Ikkinchi toifa har bir postga ishonadi (kim va qanday maqsadda chop etilishidan qat'iy nazar) va hatto hissa qo'shadi.
|
| |
