Globallashuv davrida tilshunoslik va adabiyotshunoslik taraqqiyoti hamda ta’lim texnologiyalari
229
K.KARIMOVTIŃ PROZALÍQ SHÍǴARMALARÍNDA TARIYXIY SHÍNLÍQ
Azatova Jamiyla – Ájiniyaz atındaǵı NMPI Magistrtura bólimi qaraqalpaq tili hám
ádebiyatı qánigeligi 2-kurs magistrantı
Ilimiy basshı: f.i.k., docent M.Bekbergenova
Ullı
talant iyesi, belgili sóz sheberleriniń biri K.Karimov óziniń bir qatar
lirikalıq shıǵarmaları menen xalqımız arasında óz ornına iye ustazlardıń biri sanaladı.
Shayırshılıq jolında óz soqpaǵına iye bolǵan kórkem sóz ustazı ǵárezsizlik jıllarına
kelip prozalıq dóretpeler dóretiwde de belsendilik etti. Lirikadan romanshılıqqa bel
baylaǵan jazıwshı K.Karimov kóbirek tariyxıy temada shıǵarmalar jazıp aq qaǵaz
betin qaralawǵa kiristi. Onıń kólemli táriyxiy shıǵarması “Aǵabiy” romanı dep atalıp,
eki kitapdan ibarat bul dóretpe eki márte( 2013, 2017) baspada járiyalandı. Bunnan
soń táriyx álemine tereń názer awdarǵan jazıwshı bul romannıń dawamı sıpatında
“Aqqapshıq”, “Qısıwmet” romanlarında oqırman xalqına usındı. Bul dóretpelerde
táriyxıy shınlıqtıń keń bayanlanıwı, syujet hám kompaziciyasınıń sheber qurılıwı,
obrazlar dúnyasınıń isenimligi, kórkem tiliniń ózgesheligi menen ǵárezsilik
dáwirinde dóretilgen eń kórkem tariyxıy romanlar sıpatında tán alındı. Avtordıń
romanları óz aldına tanlanıwı talap etetuǵın bir okean bolǵanlıqtan,
biz bul
maqalamızda tek ǵana jazıwshınıń “Aǵabiy” romanın talqıǵa alıwdı maqul kórdik.
Sóz sheberiniń dáslepki “Aǵabiy” romanınıń baspa júzin kóriwi menen bir qatar
ádebiyatshı ıqlasbentler hám ilimpazlar tárepinen qolǵa alınıp, jazıwshı dóretpesine
unamlı bahlawlar jasaldı. Filologiya ilimleriniń doktorı P.Nurjanov Ámiwdárya
jurnalınıń №2 sanında jariyalanǵan “K.Karimovtıń “Áǵabiy” romanındaǵı oylar”
maqalasında jazıwshınıń dóretpesin joqarı bahalap óziniń bahalı pikirlerin bildirip
ótedi: “Áǵabiy” tariyxıy roman janrınıń barlıq talaplarına juwap beredi. Birinshiden,
tariyxiy tulǵalardı, tariyxıy waqıyalardı súwretlew baslı orındı iyeleydi. Ekinshiden
avtor tariyxıy tulǵalardıń kórkem obrazın jarıtıwda olardıń
prototipi menen ara
qatnasına úlken kewil bólgen. Basqasha aytqanda qaharman obrazın jasawda onıń
tariyxıy tiykarına say túrde is júrtken, bazı bir romanistler uqsap subektivizmge jol
qoymaǵan [1.108]. Haqiyqatında shıǵarmada ilimpaz keltirip ótken
pikirler,
tiykarınan obrazlardıń kórkem shınlıǵı ayqın kózge taslanadı. Sonday-aq belgili
ádebiyatshı ilimpazlardıń biri f.i.d., professor Q.Jarımbetov 2015-jıl Ámiwdárya
jurnalınıń №3 sanında járiyalanǵan “Lirikadan romanǵa” dep atalǵan maqalasında
K.Karimovtıń tariyxıy romanına óz pikirlerin bildiredi: Ǵárezsizlik jıllarında tariyxıy
temada jazılǵan shıǵarmalardı jáne de tolıqtıratuǵın, temasınıń jańalıǵı, kórkemlik
dárejesi, tariyxıy tiykarlılıǵı menen ózgeshelenip turatuǵın dóretpelerdiń biri
Keńesbay Karimovtıń “Aǵabiy” roman-diologiyası bolıp tabıladı.
Roman bay
tariyxıy, etnografiyalıq, turmıslıq mádeniy, peyzajlıq materiallarǵa iye [2.88].
Jazıwshınıń “Aǵabiy” romanınınıń birinshi kitabı “Kósh” dep atalıp, bul dóretpe
Buxara qaraqalpaqlarınıń Ámiwdáryaǵa qaray Shımbaydıń shıǵıs tárepine kóship
qonıwı súwretlenedi. Bul bólimde Qulshı biydıń óz elinen bir ǵana attıń jánjeli menen
kóshiwge qarar etiwi, sońınan joldaǵı qıyınshılıqlardıń aqıbetinde bul pikiriniń
qáteligin túsiniwi sóz etiledi. Sonday-aq shıǵarmanıń birinshi bólimde tariyxiy shaxs
Erejep biydiń balalıq jılları bayanlandı. Bıraq Erejep biydıń obrazı ayrım jerlerde
ǵana ushırasadı. Jazıwshı Erejep obrazın keyingi bólimde Xiywa xanındaǵı waqıyalar
menen baylanıstırıp ótedi.
