Международный научный журнал № 7 (100), часть 1
«Новости образования: исследование в XXI веке» февраль, 2023 г
783
BOSHLANG’ICH TA’LIMDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARINI QO’LLASHNING
AFZALLIKLARI VA ULARDAN FOYDALANGAN HOLDA HAL QILINISHI KUTILAYOTGAN
MUAMMOLAR
Xaydarova Nigora Berdimuratovna
Qashqadaryo viloyati Qarshi shahar informatika va axborot texnologiyalariga
ixtisoslashtirilgan 42- tayanch maktabi
Annatatsiya: Ushbu maqolada boshlang'ich sinf o'quvchilarining o'quv jarayoniga
axborot texnologiyalarini joriy qilishning afzalliklari, foydalanish, imkoniyatlari, ulardan
foydalangan holda hal qilishinishi mumkin bo`lgan muammolari to`g`risida so`z yuritilgan.
Kalit So`Zlar: AKT, elektron darslik, konsolidatsiya, mediadars, gipermurojaat,
vebinar.
Mamlakatdagi maktab islohoti ta'lim mazmunini hozirgi ilmiy bilim darajasiga
muvofiqlashtirishga, barcha o'quv ishlari samaradorligini oshirishga va o'quvchilarni
axborot jamiyatiga o'tish sharoitida faoliyatga tayyorlashga qaratilgan. Shu sababli, axborot
texnologiyalari ta'lim mazmunining ajralmas qismiga, o'quv jarayonini optimallashtirish va
samaradorligini oshirish vositasiga aylanmoqda, shuningdek, ta'limni rivojlantirishning
ko'plab tamoyillarini amalga oshirishga hissa qo'shmoqda. Boshlang'ich ta`limda
o'qitishning asosiy maqsadi har bir bolani qisqa vaqt ichida juda katta hajmdagi ma'lumotni
o'zlashtirishga va ulardan foydalanishga o'rgatishdir. An'anaviy o'qitish usullari va
zamonaviy axborot texnologiyalarining, shu jumladan kompyuter texnologiyalarining
kombinatsiyasi o'qituvchiga ushbu qiyin vazifani hal qilishda yordam berishi mumkin.
Sinfda kompyuterdan foydalanish o'quv jarayonini qiziqarli va individual qilishga imkon
beradi.
Boshlang'ich sinf o'quvchilarining o'quv jarayoniga axborot texnologiyalarini joriy
qilish turli xil axborot resurslaridan foydalanish imkoniyatini beradi va ta'lim mazmunini
boyitishga hissa qo'shadi, unga mantiqiy va izlanuvchanlik xususiyatini beradi, shuningdek,
uni takomillashtirish yo'llari va vositalarini topish muammolarini hal qiladi.
Maktab o'quv jarayonida axborot texnologiyalarini qo'llashning asosiy yo'nalishlari: -
turli maqsadlar uchun pedagogik dasturlarni ishlab chiqish;
-ta'lim web-saytlarini yaratish; -o'quv va didaktik materiallarni ishlab chiqish; -real
ob'ektlarni boshqarish (o'quv botlari); -virtual modellar yordamida kompyuter tajribalarini
tashkil qilish va o'tkazish; -global va lokal tarmoqlarda turli shakllarda ma'lumot izlash,
ularni to'plash, to'plash, saqlash, qayta ishlash va uzatish bo'yicha maqsadli qidiruvni
amalga oshirish; -tajriba natijalarini qayta ishlash; -talabalarning intellektual hordiq
chiqarishini tashkil etish.
Maktab ta'limi an'anaviy ravishda o`quvchini ma'lum miqdordagi bilim,
ko'nikma va malakalar bilan qurollantirishni maqsad qilib qo'ygan. Ammo hozirgi paytda
Международный научный журнал № 7 (100), часть 1
«Новости образования: исследование в XXI веке» февраль, 2023 г
784
maktabning asosiy vazifasi o'quvchilarga faqatgina bilim berish emas, balki ularni mustaqil
ravishda bilim olishga o'rgatish, qanday qilib o'rganishni o'rgatishdir. O'rganish qobiliyati
zamonaviy dunyoda muhim, chunki kasbiy faoliyatning barcha sohalarida o'zgarishlar
yetarlicha tez ro'y bermoqda va inson o'z faoliyati sohasida yetarlicha malakaga ega bo'lishi
uchuno'rganishi, bilimlarini takomillashtirishi kerak. Ya'ni, zamonaviy hayot insondan
yaxshi rivojlangan kognitiv qobiliyatlarni (idrok, e'tibor, xotira, fikrlash, tasavvur) talab
qiladi deb ayta olamiz. Ushbu maqsadga erishishda katta rol boshlang'ich maktabga
yuklangan, chunki aynan shu davrda o'quvchilarning aqliy qobiliyatlari jadal rivojlanib
boradi. Pedagogik amaliyot shuni ko'rsatadiki, qo'yilgan vazifani bajarish uchun,
shuningdek, boshlang'ich sinf o'quvchilari tomonidan "yangi savodxonlik" ni o'zlashtirish
uchun axborot texnologiyalaridan foydalanish samarali bo'ladi. Axborot
texnologiyalaridan foydalangan holda o'quv jarayonining o'ziga xos xususiyati shundaki,
talaba o'zining individual qobiliyatlari va qiziqishlari asosida bilish jarayonini quradigan
faoliyat markaziga aylanadi. O'qituvchi ko'pincha yordamchi, maslahatchi vazifasini
bajaradi, o'ziga xos kashfiyotlarni rag'batlantiradi, faollikni, tashabbuskorlikni va
mustaqillikni rag'batlantiradi. Axborot texnologiyalari rivojlantiruvchi ta'lim vositasi
bo`lib, muammoli-dialogik yondashuvni amalga oshirishga hissa qo'shadi, sinfda tadqiqot
faoliyatini tashkil etishga imkon beradi. Boshlang'ich sinflarda darsning barcha
bosqichlarida axborot texnologiyalarini qo'llash, yangi materialni tushuntirishda
konsolidatsiya, takrorlash, nazorat qilish, olimpiadalar, sinfdan tashqari ishlar va
boshqalarni o'tkazishda zaruriy vositadir.
Ta'lim jarayonida AKTdan foydalanish quyidagilarga imkon beradi: • ta'lim
samaradorligini oshirish; • materialni assimilyatsiya qilish sifatini oshirish; • talabalarning
individual ta'lim traektoriyalarini qurish; • diqqat darajasi darajasi har xil bo'lgan
o`quvchilarga nisbatan differentsial yondashuvni amalga oshirish. Maktabda
o’qitishni komputerlashtirish ikki yo’nalishda amalga oshirilmoqda. Informatika predmetini
o’rganish (kompyuter – o’rganish ob’ekti) va boshqa o’quv predmetlarini o’rganishda
kompyuterdan foydalanish (kompyuter – ta’lim vositasi). Shubhasiz, kompyuter
o’quvchining o’qishga rag’batini oshiradi. Shuningdek, o’quv topshiriqlarini murakkablik
darajasiga ko’ra taqdim etishni izga solib turuvchi imkoniyatlar ortadi, to’g’ri bajarilgan
topshiriq uchun rag’batlantirish orqali ham motivatsiyaning o’sishiga erishish mumkin.
Boshlang'ich sinflarda zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanishning quyidagi
jihatlarini ajratib ko'rsatish mumkin: 1) o'rganish obyekti sifatida kompyuter;
2) kompyuter o'quv vositasi sifatida;
3) kompyuter vosita sifatida. Birinchi jihat - bu o'rganish obyekti sifatida
kompyuter. Axborot jamiyatida bolaning hayotga psixologik tayyorgarligi maktabdagi
birinchi yillardanoq shakllanishi kerak, bu esa kompyuter savodxonligini o'zlashtirishni
nazarda tutadi. O`quvchining algoritmik va mantiqiy fikrlash qobiliyatini shakllantirish ham
bir xil ahamiyatga ega. Axborot texnologiyalarini o'quv jarayoniga joriy etish va ularni
an'anaviy o'qitish uslublari bilan birlashtirish maktab o'quvchilarini ta'limning o'zgaruvchan
Международный научный журнал № 7 (100), часть 1
«Новости образования: исследование в XXI веке» февраль, 2023 г
785
shakllariga, mavzularning takomillashtirilgan mazmunini idrok etishga, sub'ektlararo
aloqalarni mustaqil izlashga tayyor bo'lish zaruratini keltirib chiqaradi. Kompyuter
vazifalarini bajarish jarayonida nafaqat bilimlarni egallash va mustahkamlash, balki
kompyuterda ishlash ko'nikmalari va kompyuterga bo'lgan munosabatni o'rganish obyekti
sifatida emas, balki zamonaviy vosita sifatida shakllantirish ham sodir bo'ladi. Kerakli
operatsiyalarni bajarish (bosish, tortish va h.k.) ko'nikmalarini egallash kerakli vazifalarni
bajarish jarayonida, ya'ni bilvosita amalga oshiriladi, chunki bolaning barcha diqqati
vazifaning mazmuniga singib ketadi. Ikkinchi jihat - bu o'quv vositasi sifatida
kompyuter, ya'ni. o'ziga xos "o'qituvchi". Bunday dasturiy ta'minot bilan ishlash jarayonida
o`quvchilar, bir tomondan, foydalanuvchining asosiy ko'nikmalarini (ekrandan o'qish,
klaviatura, sichqoncha bilan ishlash) va mustaqil ishlash ko'nikmalarini mashq qiladilar,
boshqa tomondan ular bilim sifatini oshiradilar. Boshlang`ich sinflarda axborot
texnologiyalaridan foydalanilgan holda o`tilgan dars mobaynida o'quv materiali aniq,
ravshan va o'quvchida hissiy munosabatni yuzaga keltirganda ayniqsa diqqatni jamlaydi.
Shu sababli, o'qitishda media-darslardan foydalanishning yuqori samaradorligi aniqlangan
(kompyuter va multimedia proyektori, PowerPoint taqdimotlarini namoyish qilish uchun
ishlatiladi). Media-darsning uslubiy imkoniyatlari va afzalliklarini qayd etishimiz mumkin:
– yuqori ko'rish darajasi tufayli o'quv jarayoni samaradorligini oshirish;
– ob'ektlar va hodisalarni simulyatsiya qilishqobiliyatining paydo bo'lishi; –
multimedia effektlari tufayli ortib boradigano'rganish uchun motivatsiyani oshirish; –
vizual-majoziy fikrlashni rivojlantirish. Uchinchi jihat - bu kompyuter sizga ta'lim
vazifasini simulyatsiya qilishga, u yoki bu mavzuni o'rganishga va shu bilan o'quv jarayonini
ijodiy qilishga imkon beradigan vosita. Sinf va sinfdan tashqari ishlarda loyiha asosida
o'qitish usulidan foydalanish.
O`quvchilar uchun qo'shimcha ta'limni tashkil etish (turli masofaviy
olimpiadalarda, viktorinalarda, musobaqalarda qatnashish). O'quv jarayonini tashkil etish
uchun zarur bo'lgan metodik va didaktik materiallarni yaratish uchun AKTdan foydalanish.
Ta'limdagi yangi axborot texnologiyalari an'anaviy ta'lim va tarbiya usullari bilan
birlashtirilib, ta'lim sifatini oshirib, bolani ijodkor sifatida rivojlantirishga hissa qo'shadi.
Axborot texnologiyalaridan foydalangan holda olib boriladigan darslar nafaqat olingan
bilimlarni kengaytiradi va mustahkamlaydi, balki o'quvchilarning ijodiy va intellektual
salohiyatini sezilarli darajada oshiradi. Kichik yoshdagi o`quvchilarda o'zini namoyon qilish
uchun tasavvur va istak juda katta bo'lgani uchun, uni o'z fikrlarini imkon qadar tez-tez, shu
jumladan
axborot
texnologiyalari
yordamida
ifoda
etishga
o'rgatish
kerak.
Boshlang'ich sinflarda axborot texnologiyalaridan foydalanish har qanday o'quvchining
o'zini namoyon qilishi uchun imkon yaratadi, o`quvchi o'zi uchun ish shakllarini tanlaydi.
Shunday qilib, matematik qobiliyatlarga ega bo'lgan bolalar ko'proq dasturiy mahsulotlar -
prezentatsiyalar ishlab chiqarish ustida ishlashadi. "Gumanitar" bolalar krossvordlar yoki
xabarlar, ma'ruzalar, tezislar tuzish ishini tanlaydilar. Oʻquvchilar mavzular bo'yicha
Международный научный журнал № 7 (100), часть 1
«Новости образования: исследование в XXI веке» февраль, 2023 г
786
mustahkam, chuqur bilimlarga ega bo'lib, ular doimiy bilim qiziqishlarini shakllantirdilar va
olgan bilimlarini amalda mustaqil ravishda qo'llash qobiliyati rivojlanadi.
XULOSA Ishonchimiz komilki, axborot texnologiyalaridan foydalanish
boshlang`ich sinf fanlarini o'qitishni o'quv materialini tushunish va yodlash jarayonlarini
optimallashtirish, bolalarning bilim olishga bo'lgan qiziqishini doimiy ravishda yuqori
darajaga ko'tarish orqali o'zgartirishi mumkin.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROʻYXATI:
1. Захарова И.Г. Информационныe тeхнологии в образовании. Учeб. Пособиe для
студeнтов высш. пeд.учeбн.завeдeний . –– M.: Издатeльский Цeнтр «Aкадeмия», 2003.
2. Ishmuhamedov R., Abduqodirov A., Pardayev A.Ta’limda innovatsion texnologiyalar
(ta’lim muassasalari pedagog-o‘qituvchilari uchun amaliy tavsiyalar). – T.: “Iste’dod”
jamg‘armasi, 2008.
3. Bent B.Andresen and Katja van den Brink. Multimedia in Education.UNESCO
Institute for Information Technologis in Education. 2013.ISBN 978-5-7777-0556-
| 