Kimyoviy texhnologiyal

URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI

“KIMYOVIY TEXHNOLOGIYAL” KAFEDRASI
QURYAZOV Z.M.RADJAPOV M.F.

“Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish”

fanidan amaliy mashg’ulotlarni bajarish uchun

Barcha ta’lim yo’nalishi talabalari uchun

URGANCH-2012

Ushbu uslubiy qo’llanma 5522400-«Kimyoviy tехnоlоgiya» bakalavr yo’nalishining «Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish» fanidan bajariladigan amaliy ishlariga bag’ishlangan.

Avtomatlashtirish to`g’risida umumiy ma`lumotlar avtomatlashtirishni loyihalash asoslari va avtomatik boshqarish nazariyasi bilan xarakterlidir. “Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish” fanidan nazariy bilimlarni o`rgangan talabalar avtomatlashtirish loyihalash va avtomatik rostlash sistemalarini tahlil qilish borasida amaliy ko`nikmalarga ega bo`lishlari uchun ushbu qo`llanma yaratildi.

Uslubiy qo’llanma yuqоri kurs bakalavr talabalari uchun yozilgan. Undan magistrlar, stajеr-tadqiqоtchilar, aspirant, dоktоrant va ilmiy хоdimlar хam fоydalanishlari mumkin.

Mazkur uslubiy qo’llanma «Kimyoviy tехnоlоgiyalar» kafеdrasi majlisida (Bayonnоma № 1, 2012 yil, 5 iyul) va Kimyo texnika fakulteti o’quv uslubiy kengashida ko’rib chiqilgan (Bayonnоma № 1, 2012 yil, 5 iyul) va UrDU Ilmiy-uslubiy Kеngashiga tavsiya etilgan.

Ushbu uslubiy qo’llanma UrDU Ilmiy-uslubiy Kеngashida muхоkama qilingan va ko’p nusхada nashr etishga ruхsat bеrilgan.

Bayonnоma № ___ 2012 yil, ___ _______

Tuzuvchilar: tехnika fanlari nоmzоdi, Quryazov Z.M, va

tехnika fanlari nоmzоdi, Radjabov M.F.
Taqrizchilar: UrDU «Kimyoviy tехnоlоgiyalar»

kafеdrasi dotsenti t.f.n., Boboyev Z.K.

UrDU «Umuminjinerlik fanlari»

kafеdrasi dotsenti t.f.n., Ro’ziyev I.

Kirish

Ilmiy texnik progress effektivligini oshirish faktorlaridan biri ishlab chiqarishni avtomatlashtirishdir. Zamonaviy ishlab chiqarish jarayonlari to`liq avtomatlashtirilgan va yuqori effektiv mashina va jihozlar bilan jihozlangan. Bunday zamonaviy ishlab chiqarish korxonasida ishlaydigan mexaniklar, texnologlar va boshqa soha mutaxassislari avtomatlashtirish to`g’risida umumiy ma`lumotga ega bo`lishlari zarur.

Avtomatik rostlash sistemalarining funksional sxemalarini qurish

Sanoatning barcha tarmoqlari texnologik jarayonlarini avtomatlashtirishni loyihalashda funktcional sxemalar asosiy texnik hujjat hisoblanadi. Bunda mashinalar va apparatlarni tuzilishi hamda o’zaro funktcional aloqalari aniqlanadi, hamda boshqarish ob`ektini avtomatika texnik vositalari, birlamchi o’lchov o’zgartgichlar, o’lchov asboblari va ijrochi mexanizmlar bilan ta`minlangani ko’rsatiladi.

Funktcional sxemalar chizma ko’rinishida bajarilib, unda texnik hujjatlar normativiga asosan (OST-36-27-77) texnologik jihozlarga to’g’ri keladigan shartli belgilar vositasida apparatlarni o’zaro bog’lovchi chiziqlar, birlamchi o’lchov o’zgartgichlar, o’lchov asboblari va ijrochi mexanizmlar ko’rsatiladi.

Funktcional sxemalarni yaratishda qo’yidagi umumiy printciplarga amal qilinishi kerak. Avtomatlashtirishni loyihalash, avtomatlashtirilayotgan ob`ektni statik va dinamik xarakteristikalarini o’rganishdan boshlab rostlash sifatiga qo’yilgan talablar, tekshirilayotgan va boshqarilayotgan kattaliklar, ularning belgilangan qiymatlari, kattaliklarni o’lchash aniqligi, avtomatik funktcional sxemalarni amalga oshirishni ilmiy-texnik echimlari, tarmoq texnologik jarayonlarini avtomatlashtirishni rivoji hozirgi zamon talabiga to’g’ri kelishi shart.

Avtomatlashtirishda texnik vositalarni tanlash, ya`ni birlamchi o’lchov o’zgartgichlar, o’lchov asboblari, rostlagichlar va ijrochi mexanizmlar texnologik jarayonni bioximik va fizik kimyoviy o’zgarishlari texnologik kattaliklarning o’lchash chegarasi, birlamchi o’lchov o’zgartgichlarning o’rnatilgan joyigacha bo’lgan masofa, ijrochi mexanizmlarni tekshirish va boshqarish shitlariga joylashtirish, rostlash qonunlari va rostlashning sifat ko’rsatgichlari hamda ularni ishlatish shartlari to’g’risidagi ma`lumotlar hisobga olinadi.

Texnologik jihozlar, ularni o’zaro bog’lanishi, asboblar va avtomatlashtirish vositalarining funktcional sxemada ko’rinishi.

Avtomatlashtirishda funktcional sxema chizmalarida texnologik jihozlar hamda ularning o’zaro bog’lanishi qisqartirilgan holatda bajariladi. Texnologik jihozlarning alohida qismlarining proportciyalari yo’qolmagan holda hamda apparatlar va agregatlarni o’lchovlariga e`tibor bermasdan chiziladi. Texnologik bog’lanishlar, gaz va suyuklik quvurlari 3464-63 GOST asosida chiziladi.

Agarda chizmada yuqorida keltirilgan davlat standartiga to’g’ri kelmaydigan quvurlar va bog’lanishlar bo’lsa, u holda boshqa raqam va xarflardan foydalanish mumkin, faqat yangi qabul qilingan shartli ko’rinishlarga tushuntirish berish zarur. Quvurlarda oqimning harakati strelka bilan ko’rsatiladi.

Texnologik jixozlarning nomlari ularning shartli ko’rinishlari bilan chiziqlarda yoziladi yoki undan chetga chiqariladi. Texnologik jixozlar chiziqlari hamda kuvurlarning bog’lanishlari avtomatlashtirishning funktcional sxemalarida 0,6 dan 1,5 mm qalinlikdagi chiziqlar yordamida bajariladi.

Avtomatlashtirish vositalari va asboblarining shartli belgilari OST 36-27-77 bo’yicha bajariladi.
Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishning funktcional

sxemasini chizishda qo’yiladigan talablar.

Avtomatlashtirilgan funktcional chizmalarda shitlar va boshqarish pultlari avtomatlashtirish texnik vositalarining shartli belgilarini joylashtirish imkoniyatini beradigan to’g’ri burchaklar ko’rinishida chiziladi.

Ba`zi asboblar va avtomatlashtirish vositalari, masalan texnologik jihozlarda o’rnatilgan manometrlar, boshqarish knopkalari to’g’ri to’rtburchakning «Mahalliy asboblar» deb yozilgan qismiga joylashtiriladi. To’g’ri burchakning «Boshqarish shiti» deb yozilgan qismiga esa o’lchov asboblari, boshqarish apparatlari, ogohlantirish qurilmalari. yordamchi apparatlar (masalan: siqilgan havo uchun filtr va reduktorlar) va ular orasidagi aloqa chiziqlari (simlari, quvurlari) joylashtiriladi.

So’nggi vaqtlarda ishlab chiqarish tarmoqlarida texnologik kattaliklarni tekshirish va boshqarish uchun elektron hisoblash mashinalari qo’llanilmoqda.Ular esa funktcional chizmalarda EHM ko’rinishiga o’xshash to’rtburchak shaklida chegaralanmagan o’lchovda ko’rsatiladi. Birlamchi asboblar sezgir elementlar bilan shitlarda o’rnatilgan avtomatlashtirish vositalari orasidagi bog’lanish ingichka chiziqlar ko’rinishida beriladi.

Murakkab va katta avtomatlatptirilgan sxemalarda aloqa chiziqlarni uziladi va o’zilgan joyi bir xil son bilan belgilanadi. (chizmaga qaralsin).

Birlamchi o’lchov o’zgartgichlardan boshqarish shiti va pultlarida o’rnatilgan o’lchov asboblarigacha bo’lgan aloqa chiziqlariga o’lchanayotgan yoki boshqarilayotgan kattalikning belgilangan ishchi yuqori va pastki) qiymatlari ko’rsatiladi.

Shitlarda o’rnatilgan boshqarish apparatlaridan chiqadigan aloqa chiziqlariga, chiqadigan signalning funktcional xarakterini ko’rsatuvchi yozuvlar yoziladi.

Avtomatlashtirish vositalari va asboblarga pozitciya raqamlari qo’yiladi. Pozitciya raqamlari shartli belgilari yonida yoki ichida arab raqamlari va kichik harflari bilan ko’rsatiladi. M: Bitta kattalini o’lchash yoki boshqarish uchun 3 raqami qo’yiladi. Bunda birlamchi asbob- sezgir elementga - 3 a ikkilamchi o’lchov asbobiga 3 b, rostlagich ЁC 3, ijdochi mexanizmga - 3 g va hokazo.
AVTOMATLAShTIRISh VOSITALARI VA ASBOBLARNI

TASVIRLASh.

Hozirgi paytda funktcional sxemalar tuzishda tarmoq standartiga OST36-27-77 mos keladigan shartli belgilar sistemasidan foydalaniladi.

Avtomatlashtirish vositalari va asboblarning tarmoq standarti OST 36-27-77 bo’yicha shartli belgilar quyidagicha:

Jadval 1

Asbob o’rnatiladigan joy

Shartli belgisi

Texnologik quvurlar, apparatlarda o’rnatiladigan mahalliy asbob, birlamchi o’lchov o’zgartgich (sezgir element), asbob va boshqalar.

Ж 10

Shitda, pultlarda o’rnatiladigan o’lchov asbobi, rostlagich

Ijrochi mexanizmning umumiy belgilanishi

Energiya yoki boshqarish signali berilishi to’xtatilganda rostlovchi organni ochadigan ijrochi mexanizm

Energiya yoki boshqarish signali to’xtatilganda rostlovchi organni bekitadigan ijrochi mexanizm

Energiya yoki boshqarish signali to’xtatilganda rostlovchi organni o’zgarmas holatda saqlaydigan ijrochi mexanizm

Rostlash organi

O’lchanayotgan kattalik harflar bilan ifodalanadigan shartli belgilari hamda asboblar bajaradigan funktciyalar (olingan axborotni ifodalash kirish chiqish signalini yaratish) I- jadvalda ifodalangan (OST-36-27-77).

Jadval 2.

BelgilarO’lchanayotgan kattalikAsbob bajaradigan funktciyaBirinchi harfning asosiy qiymatiqo’shimcha qiymat 1-chi harfning aniqlanadigan qiymatiAxborot ning ifodasiChiqish signali yaratishQo’shimcha qiymat1 2 3 4 5 6 A --Signal berish --S ---Rostlash boshqarish -DZichlik Farq - - - E har qanday elektrik kattalik ----FSarf,miqdor Qo’shilish,bo’la - - - Ulchov, holat harakat ----N Qo’l bilan ta`sir ---O’lchanayotgan kat.pastki qiymati I - - Ko’rsatish - - K Vaqt,vaqtli • dastur ----LSath - --O’lchanayotgan kat.pastki qiymati M Namlik - - - - N Zahiradagi harf - - - - OZahiradagi harf - - - - PBosim siyraklanish ----QSifat,tarkib va kontcentratciyani xarakterlo vchi kattalik Jamlash vaqti bo’yicha qo’shish - --RRadiaktivlik - yozish - - STezlik,chastota --O’lchash,o’chi rish al-mashtirib ulash,signal berish -T Temperatura - - - - UBir nechta, har xil o’lchanayotgan kattalik ----V Qovushqoqlik - - - - W Massa, (og’irlik) - - - - X Taklif etilmaydigan zahiradagi harf ----

Funktcional sxemada asboblarni ko’rsatishda, uni ifodalovchi aylananing yuqori qismida o’lchanayotgan kattalikning va asbob bajaradigan vazifaning harfli belgilari joylashtiriladi. Pastki qismida esa o’lchov asbobi va rostlagichning xarakterlovchi sonli va harfli pozitciya raqamlari joylashtiriladi.

Harfli belgilar asbobning (aylananing) yuqoridagi qismida quyidagi ketma-ketlikda joylashtiriladi: (chapdan o’ngga): asosiy o’lchanadigan kattalik: asosiy o’lchanayotgan kattalikni aniqlovchi (agar kerak bo’lsa) belgi asbobning bajaradigan vazifasi.

3464-63 GOST (davlat standarti) bo’yicha gaz va suyuqlikning shartli raqamli belgilari va rangi jadvalda keltirilgan.

Jadval 3.

Quvurda harakatlanayotgan moddaShartli belgisiRangi Suv -1-1- Yashil Bug’ -2-2- havo -3-3- havs rang Azot -4-4- Qoramtir-sariq Kislorod -5-5 Ko’k Argon -6-6- Binafsha Neon -7-7- -«-»- -«-»-Geliy -8-8- -«-»- -«-»-Kritcon -9-9- -«-»- -«-»-Ksenon -10-10- -«-»- -«-»-Ammiak -11-11- Pushti rang Kislota -12-12- Ishqor -13-13- Pushti jigar Yog’ -14-14- Jigar Suyuq nilg’i -15-15- Sariq Vodorod -16-16- -«-»- -«-»-Atcetilen -17-17- -«-»- -«-»-Freon -18-18- -«-»- -«-»-Metan -19-19- -«-»- -«-»-Etan -20-20 -«-»- -«-»-Etilen -21-21- -«-»- -«-»-Propan -22-22- -«-»- -«-»-Propilen -23-23- -«-»- -«-»-Butan -24-24- -«-»- -«-»- Butilen -25-25- -«-»- -«-»- Yonginga qarshi quvur -26-26 Qizil Vakuum -27-27- Och pushtirang

Texnik adabiyotlarida ko’p hollarda funktcional chizmalar davlat standarti GOST 3925-59 bo’yicha ifodalanadi. Tarmoq standarti OST 3627-77 bilan davlat standarti shartli belgilari bo’yicha belgilangan o’lchov asboblari va avtomatlashtirish vositalarini taqqoslash uchun Davlat standarti bo’yicha belgilanishi 3-jadvalda keltirilgan.

Jadval 4

AsboblarShartli belgilar (asosiy va ruxsat berilgani)Masofadan ta`sir uzatishShartli belgilarO’lchaydigan Elektrik

Gidravlik

Ulchaydigan, Rostlaydigan (signal beradigan)

Pnevmatik Mexanik

Tarmoq standarti OST 36-27-77 bo’yicha asboblar va avtomatlashtirish vositalarining shartli ifodalanishi 4-jadvalda keltirilgan.

Jadval 5

Belgilanishi

A (signal berish)

Shitda o’rnatilgan, signal berish qurilmasi bilan ta`minlangan, qo’l yordamida masofadan turib boshqarish uchun mo’ljallangan apparat Mahsulot og’irligini o’lchaydigan, ko’rsatadigan kontakt qurilmasiga ega bo’lgan mahalliy asbob (qurilma elektron tenzometrik yoki signal beruvchi)

Radioaktivlikni o’lchaydigan, ko’rsatadigan, kontakt qurilmali mahalliy asbob (nurlari) kontcentratciyasi ruxsat berilgan qiymatdan oshganda signal beruvchi asbob.

(birlamchi o’zgartgich)Birlamchi o’lchov o’zgartgich (sezgir element) temperaturani o’lchash uchun mo’ljallangan mahalliy asbob (termometr qarshilik termometri, manometrik termometr, termoballoni, pirometrning sezgir elementi (datchigi).Birlamchi o’lchov o’zgartgich (sezgir element) sarf o’lchash uchun mo’ljallangan mahalliy asbob (toraytirgich, diafragma, venturi trubasi,soplosi, induktciyali sarf o’lchagich sezgir elementi datchigi).

Birlamchi o’lchov o’zgartgich (sezgir element) sathni o’lchash uchun mo’ljallangan mahalliy asbob (elektrik sath o’lchagichning sezgir elementi) Q (kontcent

ratciya)Birlamchi o’lchov o’zgartgich (sezgir element) mahsulotni sifatini o’lchash uchun mo’ljallangan mahalliy asbob

Mahsulotni sifatini o’lchash, rostlash va ko’rsatish uchun mo’ljallangan shitda o’rnatilgan asbob (aralashmada sulfat kislota kontcentratciyasi miqtcorini rostlagichning o’ziyozar ikkilamchi asbobi)Mahsulotni sifatini o’lchash, hamda qayd etish uchun mo’ljallangan shitda o’rnatilgan asbob (aralashmada sulfat kislota kontcentratciyasi miqdorini rostlagich o’ziyozar ikkilamchi asbobi). U (turli xil kattaliklar

ni o’lchash)Bir necha turli kattaliklarni o’lchash, qayd etish uchun mo’ljallangan mahalliy asbob, o’ziyozar differentcial manometr, sarf o’lchagich, bug’ning bosimi va temperaturasini qo’shimcha yozadigan asbob.Temperaturani o’lchaydigan ko’rsatish darajasisiz ko’rsatishni masofaga uzatadigan mahalliy asbob pnevmatik va elektrik signal chiqaradigan (shkalasiz manometrik termometr) Bosimni siyraklanishini o’lchaydigan shkalasiz ko’rsatishni masofaga uzatadigan mahalliy asbob (pnevmatik yoki elektrik signal chiqaradigan shkalasiz manometr , difmanometr).

Sarfni o’lchaydigan, shkalasiz, ko’rsatishni masofaga uzatadigan mahalliy asbob (pnevmatik yoki elektrik signal chiqaradigan shkalasiz difmanometr yoki rotametr).

Sathni o’lchaydigan, shkalasiz ko’rsatishni masofaga uzatadigan mahalliy asbob (pnevmatik yoki elektrik signal chiqaruvchi shkalasiz sath o’lchagich). Aralashmaning zichligini o’lchaydigan shkalasiz ko’rsatishni masofaga uzatadigan mahalliy asbob (pnevmatik elektrik signal chiqaradigan zichlikni o’lchaydigan sezgir element)

(Signal o’zgartgich)

E/E

TVShitda o’rnatilgan signal o’zgartgich (elektrik signal qabul qiladigan, chiqaradigan o’lchov o’zgartgich termoelektrik termometr TEYuKning doimiy tok signaliga o’zgartirish uchun xizmat qiladi Signal o’zgartiradigan mahalliy asbob (kirish signali pnevmatik, chiqish signali elektrik) Doimiy koeffitcient K ga ko’paytirish funktciyasini vazifasini) bajaruvchi shitda o’rnatilgan hisoblash qurilmasi

µ §Qo’l bilan masfoadan turib boshqarish uchun mo’ljallangan, shitda o’rnatilgan qurilma) (apparat) (tugma, boshqarish kaliti, topshiriq beruvchi)

Masofadan boshqariladigan, o’rnatilgan baypasli panel.

Shitda o’rnatilgan elektr o’lchash zanjirini almashtirib ulagich (boshqarish) gaz quvurlarini almashtirib ulagich (havo).

Sarfni rostlash ob`ektlarini va materiallarni uzluksiz dozalashni avtomatlashtirish

Texnologik sxemalarda suyuqliklar, gazlar, bug’ va sochiluvchan materiallar uzatiladigan quvur va tasmali transportyorlardan keng foydalaniladi. quvurlar va tasmali transportyorlar texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishda rostlash­ning juda keng tarqalgan ob`ektlari hisoblanadi.

Sochiluvchan mahsulotning sarflanishini rostlashning av­tomatik sistemasi 67-rasmda ko`rsatilgan. Berilgan tezlikda harakatlanuvchi massani o`lchovchi datchikning tasmali transportyori rostlash ob`ekti hisoblanadi. Transportyorda har onda berilgan miqdordagi mahsulot bo`lishi kerak. «Mahsulot bunkeridagi rostlovchi organining holati - massa o`lchovchi datchikning vaziyati» kanali bo`yicha rostlashning dinamik xarakteristikasi umumiy holda integrallovchi butin orqali sof kechikish bilan tavsiflanadi. Bunker tasmasiga tushayotgan mahsulot sarfining o`zgarishi g’alayonlanuvchi ta`sirdir.

1- rasm. Sochiluvchan mahsulotning sarfini rostlash avtoma­tik

sistemasi.
Rostlash sxemasiga muvofiq tasmali transportyorning 1-1 massa o`lchovi datchigi ko`rsatuvchi va o`zi yozuvchi 1ЎЄ2 rostlagichga signal uzatadi, masalan, izodrom rostlash qonuni bi­lan. Rostlovchi ta`sir masofadan turib boshqarish paneli 1ЎЄ 3 orqali ijro mexanizmi 1ЎЄ4 ga uzatiladi, u esa bunkerdan transporterga mahsulot uzatishni rostlovchi organining ochilish darajasini o`zgartiradi. Rostlashning izodrom qonuni ob`ektning statik xatosiz barqaror rostlanishini ta`minlaydi.

2- rasm. Sarflarning nisbatini ARS (avtomatik rostlash sistemasi).

Sarflarning nisbatini ARS 68-rasmda keltirilgan. Sarf datchigi 1-1 asosiy M1 mahsulot sarfini o`lchaydi va signalni o`zgartkich 1-2 orqali rostlagich 1-3 ga uzatadi, u esa masofada turib boshqarish paneli 1-4 orqali rostlovchi organ 1-5 ga ta`sir ko`rsatadi. Oqim M2 oqim M1 ga bog’liq holda sarflarning berilgan, o`zgarmas nisbati: F1/F2=Kc bo`yicha rostlanishi kerak. SHu maqsadda ikkinchi oqim sarf datchigi 2-1 dan kelgan signal 2-2 o`zgartkich orqali ko`rsatuvchi va o`zi yozuvchi qurilmasi bo`lgan rostlagichga keladi. Nisbat rostlagichi asosiy oqim F1 sarf signalini olib, F2 sarf o`zgarishini shunday tarzda o`zgartirishini ta`minlovchi rostlovchi ta`sirni ishlab chiqadiki, bunda sarflarning be­rilgan F1/ F2 nisbatini saqlab qoladi. F1 va F2 sarflarni akslantirish va yozish uchun ko`rsatuvchi va o`zi yozuvchi 1-6 va 2-3 asboblar ko`zda tutilgan.

Bir qator jarayonlarda sarflarning nisbati biror uchinchi kattalik - jarayonda ishtirok etuvchi o`zgaruvchi kattalik bo`­yicha tuzatilishi mumkin.

Ko`pchilik ishlab chiqarishlarda (sanoatda) uzluksiz dozalash qo`llaniladi. Uzluksiz dozalash jarayonini shunday boshqarish kerakki, bunda aralashmaning talab qilinayotgan har bir komponentini ta`minlash lozim.

Uzluksiz dozalash bunkerli va tasmali dozatorlar tomonidan amalga oshiriladi. Bunkerli dozalashni sochiluvchi materiallar va suyuqliklar bilan ishlashda qo`llaniladi, tas­mali dozatorlar esa yuqori aniqlikda dozalashni ta`minlaydi. Umumiy holda, tasmali dozatorlar ta`minlovchi va yuk ko`taruvchi qurilma yig’indisi - tarozi konveyerdan iboratdir. Tasmali dozatorlar konstruktsiyasi bir agregatli va ikki agregatli bo`ladi. Bir agregatli dozatorlarda ta`minlovchi va yuk qabul qiluvchi vazifasi qo`shilgan, ikki agregatlida esa bu vazifalar ajratilgan.

Dozatorning unumdorligi uchta parametr bilan belgilanadi: W og’irlik (tarozi) konveyerining yuklanishi konveyer lentasining harakat tezligi v va uning yuk qabul qilish qismining uzunligi L bilan belgilanadi. Tasmali dozator kechikib rostlovchi astatik ob`ektdan iborat. Kechikish vaqti materialning tarozi konveyerida bo`lish vaqti  § bilan aniqlanadi.

Dozalash jarayonini avtomatlashtirishda ikki agregatli tasmali dozatorlarda talab qilinayotgan F unumdorlikka konveyerning yuk qabul qiluvchi qismi lentasida yuklanishini rostlash yo`li bilan erishiladi: F=W/L. Bir agregatli dozatorlarda torozi konveyeri lentasining ham yuklanishi, ham harakat tezligi rostlanadi.

3-rasm. Tasmali dozatornnng avtomatlashtirish sxemasi:

a - bir agregatli: b - ikki agregatli.
Uzluksiz ishlaydigan bir agregatli tasmali dozatorning unumdorligi (69-rasm, a) dozalash, tezligiga bog’liq bo`lib, u 1-6 elektr dvigatel’ rotorining aylanish chastotasiga mos holda o`zgaradi. Sxema ishlaganda elektrodvigatel’ yuritmasining aylanish chastotasi 1-1 datchigi signalni 1-3 kupaytirish blokiga uzatadi. Bu bilan bir vaqtda shu blokka konveyerning torozi qismidagi yuklanish 2-1 datchigidan signal keladi. Ko`paytirish bloki dozatorning joriy F unumdorligiga proportsional signalni shakllantiradi. Bu signal PI - rostlagich 1-4 dan keladi. Undan rostlovchi ta`sir elektr dvigatelning 1-6 yuritmasiga uzatiladi, u esa dozatorning joriy va berilgan unumdorliklarining mos kelishini ta`minlash uchun II konteyner tasmasining harakat tezligini o`zgartiradi. SHchitda mos holda elektr dvigatel’ aylanish chas­totasi va konveyer yuklanishini nazorat qilish uchun ko`rsatuvchi asboblar 1-2 va 2-2, shuningdek, dozatorning joriy unumdorligini nazorat qiluvchi o`zi yozuvchi asbob 1-5 joylashtirilgan. Rejimni tanlash kaliti SA1 bilan boshqarish rejimini avtomatik rejimdan qo`lda boshqarish rejimiga ko`chirish amalga oshiriladi.

Ikki agregatli tasmali dozatorda (69 - rasm, b) bunker I - dan yuk konveyeri II ga tushadigan material mikdori ta`minlagich III ning ishlash jadalligiga bog’liq. Konveyer yuklani­shi datchigi 1-1 dan keladigan signal PI - rostlagich 7-3 ga keladi. Undan rostlovchi ta`sir ta`minlovchining unumdorligi o`zgarishini yuklanishning joriy qiymati berilganga teng bo`lgunga qadar o`zgarishini ta`minlovchi 1-4 o`zgarmas tok elektr dvigatelga uzatiladi. YUklanishni nazorat qilish uchun shchitda ko`rsatuvchi va o`zi yozar asbob 1-2 joylashtirilgan. Konveyer yuritmasi elektr dvigateli knopkali SB1 stantsiya orqali boshqariladigan magnitli ishga tushirgich bilan ishga tushiriladi. elektr dvigatelning ishlashi to`g’risida HL1 lampa yordamida signal beriladi (ma`lum bo`ladi).

1. Non yopish jarayonini avtomatlashtirish.

2. Absorbsiya jarayonini avtomatlashtirish.

3. Quritish jarayonini avtomatlashtirish.

4. Ekstraksiyalash jarayonini avtomatlashtirish.

5. Distillash jarayonini avtomatlashtirish.

Avtomatik rostlash sistemasi xarakteristikalarini qurish

Qisqacha nazariy ma’lumot

Sistemalarning kirishiga pog’onasimon g’alayonlanish berilganda o’zgaradigan o’tish jarayoning egri chizig’iga sistemalarning vaqtli (o’tish) xarakteristikasi deyiladi.

O’tish xarakteristikasi olish uchun sistemaning muvozanat holati olinib, kirish koordinatasi 1 ga teng bo’lgan qiymatda pog’onasimon o’zgartiriladi.

SHundan so’ng sistemada o’tish jarayoni boshlanib, sekin-asta chiqish koordinatasi ham o’zgara boshlaydi. Sistema qanaqa differensial tenglama bilan yozilishiga ko’ra o’tish jarayoni har xil bo’ladi.

O’tish xarakteristikasi eksperimental va analitik usulda olinadi.

O’tish xarakteristikasi eksperimental usulda ishlab turgan ob’ekt uchun tajriba yo’li bilan olinadi. Bunda rostlash organini kirish kattaligi maksimal qiymatining 10 % miqdoriga mos harakatlantirish uchun ob’ektni kirishiga pog’onasimon o’zgarish beriladi.

SHundan so’ng chiqish kattaligining vaqt bo’yicha o’zgarishi ob’ektda ikkinchi muvozanat hosil bo’lganiga qadar asbob yordamida qayd qilinadi.

O’tish egri chizig’i aniq ketma-ketlikda qayta ishlanadi.

4-rasm. Zvenoning o’tish xarakteristikalari.

a) analitik usulda olingan; b) tajriba usulida olingan.

1 ЁC kirish kattaligi; 2 ЁC chiqish kattaligi.

o’tish egri chizig’ini egilgan qismidan urinma o’tkaziladi; kechikish vaqti - t, ob’ektni vaqt o’zgarmas koeffisienti - T0(s); o’z-o’zidan to’g’rila-nish koeffisienti µ §;

o’tish tezligi

µ §;

aniqlanadi.

Sistemalarning chastotali xarakteristikalari.

Sistemaning kirishiga sinus qonuni bo’yicha g’alayonlanish bergandagi o’zgarishiga sistemalarning chastotali xarakteristikasi deyiladi.

µ §
Bu erda: Ak - kirish kattaligini amplitudasi.

w - kirish kattaligi o’zgarishining chastotasi.

Agar zveno chiziqli bo’lsa, uning chiqishida ham sinus qonuni bo’yicha shunday chastotali, faqat boshqa amplitudali Ach o’zgarish bo’ladi.

µ §

Agar elektrotexnikada qo’llaniladigan simvolik yozish formasini qo’llasak,

ifodani olamiz.

Bu erda: µ §

Unda sistemani uzatish funksiyasi

µ §

CHastotali uzatish funksiyasini ham kompleks uzatish funksiyasi deyiladi. SHuning uchun ham kompleks son tarzida ifodalaymiz.

Bu erda: R - kompleks sonni haqiqiy qismi

Q - kompleks sonni mavhum qismi

µ § - kompleks sonning moduli

µ §

µ § - kompleks sonning fazasi

CHastota µ §o’zgarganda W(jw) vektorni kompleks tekislikda chizadigan egri chizig’iga amplituda faza chastotali xarakteristika (AFCHX) deb ataladi.

Bundan tashqari amplituda chastotali ACHX A(w)=f(w); faza chastotali FCHX µ § xarakteristikalar ham mavjud.

Bu chastotali xarakteristikalarni tuzish va hisoblash ancha mehnatni talab qiladi. Bu mehnatni enggillatish maqsadida logarifmik chastotali xarakteristikalar (LCHX) ishlatiladi.

LACHX tuzish uchun (31) tenglamani logarifmik ko’rinishda yozish kerak:

µ §

5-rasm. CHastotali funksiya

6 ЁC rasm. Amplituda faza chastotali xarakteristika

Tomat pastasi qaynatgichning «buј sarfi mahsulotning chiqish temperaturasi» kanali bo`yicha differensial tenglamasi quyidagi ifoda bilan yoziladi:

µ §

Bu erda: µ §

Uzatish funksiyasini aniqlang va kechikishni hisobga olmagan holda amplituda ЁC faza-chastotali xarkteristikasini quring.

Echilishi:

Differensial tenglamani operator formada yozamiz:

µ §

Bu erdan ob’ektni uzatish funksiyasini topamiz:

CHastotali uzatish funksiya quyidagicha ifodalanadi:

µ §

Bu erda: µ § µ §

µ §; µ § ga o dan µ § gacha qiymatlar berib, hisoblaymiz.

Hisoblangan qiymatlar yordamida rostlash ob’ektini amplituda faza-chastotali xarakteristikasini quramiz.

7-rasm. Tomat pastasi qaynatgichining amplituda-faza chastotali xarakteristikasi

2-misol.

µ §

µ §

µ §
Kasrni surat va maxrajini µ § ga kupaytiramiz va µ §

yoki

µ §
µ §

w, 1/s00,050,10,20,30,5ЎKҐU(w)0,20,1680,0980-0,024-0,020V(w)0-0,089-0,128-0,1-0,057-0,020

8-rasm. Ikkinchi darajali nodavriy zvenoning amplituda-faza-chastotali xarakteristikasi

VariantUzatish funktsiyaKT1T21µ §10,1-2µ §0,50,10,23µ §0,10.5-

Avtomatik rostlash sistemalari turg’unligini aniqlash

Mashg’ulotning maqsadi: Avtomatik rostlash sistemasi turgu’nligini berilgan

tenglama yoki uzatish funksiyasiga ko’ra aniqlash.

Qisqacha nazariy ma’lumot

Avtomatik rostlash sistemalarining ishga yaroqli ekanligini aniqlaydigan dinamik xossalaridan biri, ularning turg’unligidir. SHuning uchun sistemalarni tekshirishda ularni turg’unlikka analiz qilish talab qilinadi.

Har qanday ARS rostlanayotgan kattalikning qiymatini berilgan qiymatda saqlab turadi. Bunda ob’ektga ta’sir qiladigan g’alayonovchi ta’sirlar xalaqit beradi. Agar ARS g’alayonovchi ta’sir berilgandan so’ng, yana muvozanat holatiga qaytsa bunaqa sistemalar turg’un yoki ishga yaroqli sistemalar deyiladi. Turg’un sistemalarni o’tish xarakteristikalari davriy yoki so’nuvchi tebranma bo’ladi.

Agar sistemada hosil bo’ladigan g’alayonlanuvchi ta’sirlar natijasida to’lqinli o’tish xarakteristikasi vaqt bo’yicha oshsa bunday sistemalar noturg’un yoki ishga yaroqsiz sistemalar deyiladi.

9-rasm. ARSning o’tish xarakteristikalari

a), b) ЁC turg’un ARS uchun; v), g) ЁC noturg’un ARS uchun.

Sistemalarning turg’unligini differensial tenglamalarini echmasdan aniqlaydigan usullarga turgunlik kriteriyalari deyiladi.

Algebraik va chastotali kriteriyalar mavjud.
Rauss-Gurvis algebraik kriteriyasi.

Chiziqli sistemalarning turg’unligi Rauss-Gurvis kriteriyasi yordamida aniqlash uchun sistemaning differensial tenglamasi zarur.

Masalan:

µ §

a0, a1,.. an - tenglamaning o’zgarmas koeffisientlari.

v0, v1,.. vm - tenglamani o’zgarmas koeffisientlari.

Tenglama operator formada quyidagicha yoziladi:

µ §

Unda µ §

µ §

µ § (5)

(5) ifoda sistemani xarakterlovchi tenglamasi deyiladi.

 Ta’rif:  Rauss-Gurvis kriteriyasiga asosan birinchi va ikkinchi darajali sistemalarning turg’unligini etarli va zarur sharti xarakterlovchi tenglamada o’zgarmas koeffisientlar noldan katta bo’lishi kerak.

Birinchi darajali sistemaning xarakteristik tenglamasi quyidagicha yoziladi:

a0P + a1 = 0

Turg’unlik sharti - o’zgarmas koeffisientlar musbat bo’lishi kerak.

a0 > 0; a1 > 0

Ikkinchi darajali sistemaning xarakteristik tenglamasi;

µ §

Turg’unlik sharti esa,

Uchinchi darajali sistemaning xarakteristik tenglamasi quyidagicha yoziladi:

µ §

Turg’unlik shartlari esa;

a0 > 0; a1 > 0; a2 > 0; a3 > 0;

2) Xarakteristik tenglamani o’rta koeffisientlarining ko’paytmasi chetgi koeffisientlari ko’paytmasidan katta bo’lishi kerak.

a1 a2 > a0 a3

To’rtinchi darajali sistemaning xarakteristik tenglamasi

µ §

1) a0 > 0; a1 > 0; a2 > 0; a3 > 0; a4 > 0;

2) µ §

5-darajali sistemalardan katta sistemalar uchun turg’unlik shartlari murakkablashadi. SHuning uchun yuqori darajali sistemalarning turg’unligini aniqlashda Rauss-Gurvis kriteriyasi ishlatilmaydi.

Bu usulni kamchiligi shundan iboratki, murakkab sistemalarda tenglamani har xil koeffisientlarining sistemani turg’unligiga ta’sirini o’rganish imkoniyati yo’qligi va xarakteristik tenglamaning hamma koeffisientlarini aniqlash har vaqt mumkin emasligidir.
Chastotali turg’unlik kriteriyalari. Mixaylov kriteriyasi.

Muxandislik amaliyotida chastotali kriteriyalar algebraik kriteriyalarga nisbatan qulayliklarga ega, jumladan,

1. YUqori darajali differensial tenglamalar bilan yoziladigan sistemalar uchun qo’llashni oddiyligi;

2. Turg’unlikni analiz qilishni tekislikda chizilgan amplituda-fazali xarakteristikalar bo’yicha tekshirish qulayligi;

Mixaylov kriteriyasi.

Yopiq sistemani (5) xarakteristik tenglamasida chap qismini alohida ko’ramiz.

µ §

µ § deb qarasak,

haqiqiy qism juft darajali

µ §

Mavxum qism esa darajali chastotalarni tashkil qiladi.

Agar hamma koeffisientlar va chastota qiymatlari berilgan bo’lsa, unda D (jw) kompleks tekislikda U(w) va V(w) koordinatali nuqta yoki vektordan iborat.

Agar chastota w ni qiymatini 0 dan Ґ ga uzluksiz o’zgartirsak, unda vektor qiymati va yo’nalishi bo’yicha o’zgarib, egri chiziq chizadi. Bu egri chiziqni Mixaylov egri chizig’i (godografi) deyiladi.

6-jadval.

w0........ҐU(w)an........ҐV(w)0........Ґ

10-rasm. Kompleks tekislikda Mixaylov egri chizigi

Mixaylov egri chizig’i nuqtalar asosida chastota w ga 0 dan Ґ gacha bo’lgan qiymatlar berilib (18),(19) formulalar yordamida hisoblanib, 1-jadvalga yoziladi va kompleks tekislikda ko’riladi. (61-rasm). Agar (5) xarakteristik tenglama n manfiy haqiqiy qismli ildizga va m musbat haqiqiy qismli ildizga ega bo’lsa, unda w 0 - Ґ chegarada o’zgarganda D(jw) vektorning umumiy burilish burchagi quyidagi ifodadan aniqlanadi:

µ §

µ §;

Sistemaning zaruriy va etarli turg’unlik sharti barcha n ildizlarda bitta ham kompleks tekislikning mavhum o’qida yotadigan qiymati bo’lmasligi kerak:

µ §

(20) va (21) ifodalar - Mixaylov kriteriyasining matematik ifodasi.

Bu erda n-xarakteristik tenglamaning darajasi.

Mixaylov egri chizig’ining koordinatalari uchun quyidagi asosiy xossalar kelib chiqadi:

1) Mixaylov egri chizigi (w=0) bo’lganda doimo kompleks tekislikni haqiqiy o’qida koordinata boshidan an masofada turadi.

2) Mixaylov egri chizig’ining oxiri juft darajali xarakteristik tenglamada U(w) o’qqa parallel ravishda cheksizlikka intiladi, toq darajali xarakteristik tenglamada esa, - j V (w) - o’q parallel n-kvadrantda turadi.

.

YOpiq sistemaning turg’unligini Naykvist kriteriyasi orqali aniqlashda, bu sistemani zvenolari ulangan bir nuqtasida shu erdan sistemaga A amplituda va j fazali garmonik g’alayonlanish beriladi. Bu signal sistemani aylanib o’tib, amplituda va fazasi kirish signalidan farq qiladigan qiymatda chastotasi o’zgarmagan holatda chiqish blokida hosil bo’ladi.

Ochiq sistemani amplituda-faza xarakteristikasi quyidagicha topiladi:

µ §

Q(w) - AFX ni mavxum qismi.

µ § - AFX ni moduli;

µ § - AFX ni fazasi;

W(jw) - vektorni chastotasi w = 0 ё Ґ o’zgarganda kompleks tekislikda chizadigan egri chiziqga Mixaylov godografi deyiladi.

 Ta’rif:  Yopiq sistema turg’unligining etarli va zaruriy shartlari: a) Ochiq sistema godografi chastota w =0 ё Ґ o’zgarganda kompleks tekislikda ( - 1,0j ) nuqtani bosib o’tmasligi kerak. b) Agar (-1;oj) nuqtani aylanib o’tsa - cistema noturg’un; v) Agar shu nuqta ustidan o’tsa - sistema turg’unlik chegarasida turgan bo’ladi.

12-rasm. Uchinchi darajali sistemani amplituda-faza-chastotali xarakteristikalari. 1 ЁC turg’un sistema; 2 ЁC noturg’un sistema; 3 ЁC sistema turg’unlik chegarasida.
1-misol. Mixaylov turјunlik kriteriysi yordamida bosimni avtomatik rostlash sistemasining turјunligini aniqlang.

Rostlash ob’ektining uzatish funksiyasi :

µ §

Bu erda: Kob ЁC 1,65, T1 = 10 s, T2 = 5 s.

µ §

Rostlagichni kuchaytirish koeffisienti Kr=4.

Ochiq sistemaning uzatish funksiyasini quyidagicha ifodalaymiz:

µ §

µ §

a2= T1+ T2+Tkl =17; a3= K+1=11.

r =jw ni tenglamaga qo’yib Mixaylov Godografi tenglamasini topamiz.

µ §

µ §

w, 1/s00,050,10,20,370,4130,51U(w)1110,810,27,80-2,4-9-69V(w)00,851,62,61,250-4-83

Hisoblangan qiymatlar asosida Mixaylov egri chiziјini quramiz (65-rasm). w=0ёҐ o’zgarganda vektor D(jw) yakuniy burilish burchagi µ § (n=3 ЁC sistemaning tartib nomeri) teng va egri chiziq kriteriya talabiga javob beradi, demak, ko’rilgan sistema turg’un.

13-rasm. Bosimni avtomatik rostlash sistemasi uchun

Mixaylov egri chizigi.
2-misol. Naykvist kriteriysiga asosan yopik avtomatik sistemaning turјunligini aniqlang.

Ochiq sistemaning uzatish funksiyasi quyidagiga teng.

µ §
Bu erda: K=2, T=0,02 s. Chastotali uzatish funksiyasini yozamiz.

µ §

µ §

Chastota w ga 0ёҐ gacha qiymatlar berib, U(w) va V(w)ni hisoblab jadvalga yozamiz.

w, 1/s0110100ЎKҐU(w)21,991,920,4ЎK0V(w)0-0,04-0,4-0,8ЎK0U(w) va V(w) qiymatlarini kompleks tekislikda qo’yib a.f.ch.x. ni quramiz.

14-rasm. Birinchi darajali nodavriy zvenoning a.f.ch.x.si

1. 3P3-2P2+1,5=0. Rauss ЁC Gurvis kriteriysiga asosan sistemani turg’unligini ani1qlash.

2. W(P)=0,5/TP+1; uzatish funksiyali sistemani turg’unligini Naykvist ЁC Mixaylov kriteriysi yordamida aniqlang.

Rostlash organini hisoblash va tanlash

Qisqacha nazariy ma`lumotlar

I- rostlash organini hisoblash

Rostlash organini hisoblashda ularni o`tkazish xususiyatini, shartli o`tish diametrini tanlash, o`tkazish xarakteristikalarini aniqlash tadlab etiladi.

Rostlash organini etkazish xususiyati ya`ni oquvchi suyuqlik sarfi bilan rostlash organidagi bosimlar farqi o`rtasidagi bog’lanish quyidagicha ifodalanadi (qovushqoqlik hisobga olinmaydi).

 §- cuyuqlik sarfi,  §

 §- cuyuqlik sarfi,  §

 §-bosimlar farqi, kgs/ §

 §-suyuqlikning hajmiy og’irligi, ts/s §.

1- Jadvalda  §qiymati shartli o`tish diametriga  § bog’liqligi berilgan.

14770-69 GOST bo`yicha rostlash organini xarakteristikalariga quyidagi talblar qo`yiladi:

a) haqiqiy o`tkazish xususiyati hisoblash yo`li bilan topilgan o`tkazish xususiyatidan farq qildi. Bunda haqiqiy o`tkazish xarakteristikasi qiya joyini burchak tangensini hisoblash yo`li bilan topilgan o`tkazish xarakteristikasi qiya joyini burchak tangensidan +30% gacha farq qiladi.

b) rostlash organining haqiqiy maksimal o`tkazish xususiyati  §shartli  §dan  §8% oshmasligi kerak.

 §dan tashqari rostlash organlari boshlang’ich  § va minimal  § o`tkazish xususiyatlari bilan xarakterlanadi.

Bu kattaliklar tayyorlash zavodlar texnik hujjatlarida ko`rsatiladi.

GOST bo`yicha ikki o`rindiqli va bir o`rindiqli, o`rtacha sarfli rostlash klapanlari, chiziqli va teng protsentli o`tkazish xarakteristikali uch yo`lli rostlovchi klapanlar hamda bir o`rindiqli kichik sarfli chiziqli o`tkazish xarakteristikali rostlovchi organlar chiqariladi. Rostlash klapanlarini hiso’lash yo`li bilan chiziqli o`tkazish xarakteristikasi. Nisbiy o`tkazish xususiyati va klapan plunjerining nisbiy yuritish o`rtasidagi bog’lanish aniqlanadi.

 § ,

 §

 §- klapan shtokining to`liq yurishi

 §- xarakteristikaning abtsissa o`qigi burchagi

(3) va (4) formulada  § ni qiymatini qo`yib

 §,

(5) formulda chiziqli o`tkazish xarakteristikasi uchun

Rostlash organining  § qiymatini aniqlash formulalari:

Hisoblash formulalarda quyidagi belgilanishlar keltirilgan.

Maksimal sarf uchun absolyut bosim

rostlash organigacha- R1[kgc/cm2]

rostlash organidan keyin- R2[kgc/cm2]

rostlash organidagi bosimlar farqi- §[kgc/cm2]

rostlash organigacha temperatura 0K-T1

suyuqlikning hajmiy og’irligi g s/sm2-V

gazning hajmiy og’irligi Vn [R=1,033 kgc/cm2]

gazning hajmiy og’irligi ishchi sharoitda R1 va T1- V1

ishchi bug’ning solishtirma hajmi m3/kg s

R1- bosimda §

R2- bosimda §

Oqayotgan moddaning maksimal sarfi

Suyuqlik uchun hajmiy m3/s-  §

Gaz uchun hajmiy m3/s-  §

Massali-  §

II. rostlash organining maksimal o`tkazish xususiyati quyidagi formulalar asosida aniqlanadi.

a) suyuq oqim uchun

 § hajmiy sarf uchun

 § massali sarf uchun

b) gaz oqimi uchun  §  §

 § hajmiy sarf uchun

 § massali sarf uchun
v) gaz oqimi uchun  §

 § hajmiy sarf uchun

 § massali sarf uchun

bu erda K1- siqilish koeffitsienti

g) qizdirilgan va to`yintirilgan quruq gaz uchun  §  §

 §
 §

 § ,

III. suyuqlik qovushqoqligini rostlash organi o`tkazish xususiyatiga ta`sirini hisobga olish.

Agar hisoblangan Re soni  § 2000 bo`lsa, suyuqlik qovushqoqligining rostlash organining o`tkazish xususiyatiga ta`siri hisobga olinadi.

Qovushqoqlikning oshishi rostlash organining o`tkazish xususiyatini kamaytiradi, unda hisoblangan  §ni Шga ko`paytirish lozim.

Bu koeffitsientni Re soniga bog’liqligi rasmdagi egri chiziqdan aniqlanadi.

 §

Agar  § bo`lsa, u holda rostlash organi  § qiymati bilan olinib, yana qaytadan  § hisoblanadi.  §  § bo`lsa hisob to`xtatiladi.

Rostlash organlarini kavitatsiyaga tekshirib hisoblash.

Rostlash klapanlarda kavitatsiya hodisasi suyuqlikning drosselli qurilmadan o`tayotgan vaqtda oqimning qisilishi, oqish tezligini ko`payishi natijasida suyuqlik bosimini kritik qiymatigacha pasayishi natijasida hosil bo`ladi. Natijada suyuqlik oqimida pufakchalar hosil bo`ladi. Bu pufakchalar suyuqlik oqimi bilan qo`shilib bosim ko`p joyda yoriladi va o`zidan energiya chiqaradi. Bu hodisa katta tezlikda olib boriladi. Natijada rostlash organlarini ichki yuzalarida mexanik emirilish sodir bo`ladi. Kavitatsiya natijasida hosil bo`ladigan bosimlar farqi quyidagi formula bilan hisoblanadi.

µ §

Bu erda Ks- kavitatsiya koeffitsienti;

R1- suyuqlikning klapangacha absolyut bosimi.

Agar µ § unda formula yordamida hisob olib boriladi.

Agar µ §hisoblanadi.

µ §

Bu erda Kcmax-kavitatsiya koeffitsienti

Kc va Kcmax qiymatlari grafik (33) 2 ЁC rasm yordamida µ §qiymati asosida aniqlanadi. µ § - klapanning qarshilik koeffitsienti.

µ §

Fu ЁC klapan kirish patrubkasi yuzasi, sm2.

µ §

V. Rostlash organlarida hisobiy bosimlar farqini aniqlash.

Rostlash organlarini maksimal o`tkazish xususiyati µ §hisoblashda rostlash organidagi bosimlar farqini to`g’ri aniqlash talab qilinadi.

R0 va Rk ЁC boshlang’ich va oxirgi bosim

Z- texnologik uchastkaning boshlang’ich va oxirgi balandliklari ayirmasi.

µ §- mahalliy qarshiliklar koeffitsientlari

µ §- truboprovodlarning ishqalanish koeffitsientlari

Rostlash organidagi minimal bosimlar farqi maksimal sarfda quyidagi formula bilan aniqlanadi.µ §

µ §

bu erda µ § - oqayotgan moddaning solishtirma og’irligi, kg/m3.

Maksimal qarshilik yo`qotilgan bosim.

µ §- plyus bilan olinadi. Agar texnologik uchastka boshlanishi oxiriga nisbatan yuqori bo`lsa, µ §- minus ЁC teskari joylashsa gaz va bug’ uchun µ § hisobga olinmaydi.

µ §

bu erda L ЁC truba uzunligi

µ §- trubaning ichki diametri, m

µ §- oqish tezligi

g ЁC erkin tushish tezlanishi.

Aylan bo`lmagan truboprovodlarda µ § o`rniga µ § olinadi.

µ §

S ЁC perimetr

µ §

µ §
VII. Loyihalangan texnologik qurilma uchun rostlash organini hisoblash.

Berilgan qiymatlar asosida hisob quyidagi ketma ЁC ketlikda olib boriladi:

1. (24) va (25) formulalar yordamida truboprovodning ishqalanish va mahalliy qarshiliklari uchun maksimalsarf uchun yo`qotilgan bosim hisoblanadi, µ §.

2. (23) formula yordamida maksimal sarf bo`lganda rostlash organidagi bosimlar farqi µ § ni aniqlash.

3. (7) ЁC (15) formulalardan biri yordamida maksimal hisobiy µ §hisoblanadi.

4. 1 ЁC jadval yordamida µ §aniqlanadi. Dsh yordamida.

5. Agar suyuqlik qovushqoq bo`lsa III ЁC bo`lim yordamida uning ta`siri hisobga olinadi.

6. Qaynaydigan suyuqliklar uchun IV ЁC bo`lim yordamida uning ta`siri aniqlanadi.

7. VI ЁC yordamida µ §optimal qiymati topiladi.

Hisob quyidagi ketma-ketlikda olib boriladi.

1.(24) va (25) formulalari yordamida loyihalanayotgan texnologik uchastka uchun tanlangan ichki diametr uchun  § aniqlanadi.

2. Dastlabki µ §va µ §- qiymatlari formula yordamida aniqlanadi.

µ §

µ §

Bu erda µ §rostlash organi qo`shimcha koeffitsienti, ishchi xarakteristikalar 15-rasm yordamida nqiymati aniqlanadi.

3. (7) va (15) formulalari yordamida µ § aniqlanadi.

4. Taxminiy µ § aniqlanadi va 1-jadval yordamida µ §; turi va µ §aniqlanadi.

5. Hisobiy µ § ,

µ §

µ §

Berilgan:

Rostlovchi modda-80 markali mazut.

Maksimal hajmiy sarf-µ §

Maksimal sarfda bosimlar farqi- µ §.

Rostlash organidan oldingi temperatura-µ §.

Solishtirma og’irlik- µ §

Kinematik qovushqoqlik 500 uchun µ §

Echilishi.

Maksimal hisobiy o`tkazish xususiyatini aniqlash zapas koeffitsienti µ § hisob olib (7) formula yordamida aniqlaymiz.

µ §

2.1-jadval yordamida µ § va µ §aniqlaymiz bir o`rindiqli klapan uchun µ §.

µ §

µ §

6. Qayta 1-jadval yordamida µ § qiymati bo`yicha µ §µ §, µ § tanlaymiz.

7. YAngi tanlangan µ § uchun µ §aniqlanadi.

µ §µ §

µ §

µ §µ §

I variantII variantIII variantµ §1215µ §46µ §500500µ §0,990,99µ §5,95,9

2 ЁC misol.

Rostlash organiga kavitatsiya ta`sirini hisobga olib, uni o`tkazish xususiyatini hisoblash va Dsh ni tanlash.

Rostlovchi modda ЁC suv.

Maksimum hajmiy sarf µ §

µ §

µ §

suv bug’i 900S. Absolyut bosim µ §

(7) chi formula yordamida

1. µ §, µ §1.2 hisobga olib µ §

2. 1-Jadvaldan µ §

3.Reynol’ds sonini aniqlaymiz

µ §

µ §µ §2000, bo`lgani uchun sarfga qovushqoqlikni ta`siri hisobga olinmaydi, aksincha kavitatsiya hisobga olinadi.

µ §

µ §

µ §

dastlabki tanlangan klapan kavitatsiya ta`sirida ishlaydi.

7. YAngi µ §tanlaymiz,

µ §µ §

r =1 bo`lganda.

µ §

8. µ §µ §µ §

Tanlangan klapan to`g’ri tanlangan ekan.

Mustaqil ishlash uchun topshiriqlar

I variantII variantIII variantµ §130 m3/sm160µ §14 kg/sm217µ §µ §R1=19 kg/sm2

7 jadval
Ijro etuvchi qurilma turiSHartli o`tkazish xususiyatiGidravlik qarshilik koeffitsientini patrubka ichidagi kritik tezlikka nisbatiKavitatsiya soniSHartli o`tish diametriSHartli bosimDetal materialiTemperatura chegarasiIjro etuvchi qurilmaUKS

PKS

UKN

0,16

0,4

1,0

2,5204

32

496

79

238

90

40

240

280

15
2564 va

160UKS, PKS uchun uglerodli po`lat:

UKN, PKN uchun po`lat X18H9G’ilofli 350 0S gacha g’ilofsiz 200 0S gachaBir o`rindiqli; UKS, UKN-burchakli; PKS, PKN-o`tuvchiKVP-s

KVP-N0,25

0,4

1,0

0,4

98

39

1270

200300

42

17

700

10KVP-s uglerodli po`lat200 0S gachaBir o`rindiqli; burchakliKVP-s

KVP-N1,0

1,6

1,6

4,0

31

13

97,5

1690

14

280

15

320KVP-N X18N10T

po`lat uchun

KVP-s uglerodli po`lat

KVP-N X18N10T

po`lat uchun

200 0S gachaBir o`rindiqli; burchakliUKP0,4

0,63

1,6

200

97,8

240

110

6,3

15,4

39

102516chugun-10 dan +200 0S gachaIkki o`rindiqliMKS

MKBS

MKM

MKRM16

40

63

160

40038,2

6,12

6,46

6,12

40

10

10

10

9

50

125

MKM, MKRM uchun po`lat X17N13METLMKS-30 dan +200 0S

MKRS-200 dan +420 0S

MKBS-30 dan +300 0S

MKN, MKM-30 dan +200 0S

MKRN, MKRM-200 dan +420 0S gachaIkki o`rindiqli TA-4

TA-S

TA-N

TB-S

TB-M200

800

3200

8000

12500

3,16

3,16

3,9

3,76

3,9-

-

-

-

-

-

-100

200

400

600

800

6TA-4 chugun, TA-S va TB-S uglerodli po`lat 25 L, TA-N va TB-N po`lat X18N9TL, TA-M va TB-M po`lat X17N13METLTA uchun 10 dan 200 0S gacha,

TB uchun 200 dan 420 0S gacha

Diskli

Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish fanidan
TARQATMA MATERIALLAR
Reja:

1. Avtomatik rostlash sistemalari.

2. Asosiy tushuncha va qoidalar.

3. Avtomatik rostlash sistemasining strukturasi.

4. Texnologik jarayonlarning avtomatlashtirilgan boshqarish sistemalari (TJABS), funksiyasi, strukturasi va turlari.

5. Boshqarish, kontrol va rostlash to’g’risida umumiy tushunchalar.

6. Ishlab chiqarish jarayoni va uni boshqarish davrlari.

7. Avtomatik boshqarish nazariyasining asosiy tushunchalari.

To’liq mexanizasiyalashtirish va avtomatlashtirish deganda shunday ishlab chiqarish jarayoni tushuniladiki, unda barcha operasiyalar mashina va mexanizmlar yordamida bajarilib, ularni boshqarish esa, odamning bevosita ishtirokisiz ishlaydigan maxsus qurilmalar ЁC avtomatlar zimmasiga yuklanadi.

Agar ishlab chiqarishni mexanizasiyalashtirish jismoniy mehnatni engillashtirsa, avtomatlashtirish esa ishchini mashina va mexanizmlarni boshqarishdan ozod qiladi. Shu bilan bir qatorda avtomatlashtirish bevosita mehnat unumdorligini va mahsulot sifatini, mehnat xavfsizligi va ishlab chiqarish madaniyatini oshishiga olib keladi. Ammo avtomatlashtirish vositalarining narxi, ularni sozlash va rostlash uchun sarflanadigan harajatlar ko’p hollarda deyarli yuqori bo’ladi. SHuning uchun ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish faqat iqtisodiy barqaror sharoitlarda hamda odamlarni og’ir va zaharli mehnatdan ozod qilish maqsadlarida qo’llanilishi kerak.

Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish bu barcha qo’l bilan bajariladigan ishlarni mexanizasiyalashtirish hisoblanib, shuningdek nazorat o’lchov asboblarini keng qo’llash demakdir.

Sanoatning barcha tarmoqlari ishlab chiqarish jarayonlarini nazorat o’lchov asboblari bilan ta’minlash, texnologik jarayonlarni borishi to’g’risida o’z vaqtida informasiya olishga, o’z vaqtida ularga o’zgartirishlar kiritish hamda olinadigan natijalarni yaxshilashga imkon yaratadi.

Ishlab chiqarish jarayonlarining ish unumdorligi va mahsulot sifatini oshirish yo’llaridan biri elektron hisoblash mashinalari, robot va komp’yuter texnikasi bilan jihozlangan ishlab chiqarishni avtomatlashtirishdir. Xalq xo’jaligining asosiy tarmoqlarida, jumladan oziq-ovqat hamda kimyo sanoatida alohida mashina, agregat mexanizmlarni avtomatlashtirishdan sex, texnologik bo’lim va zavodlarni to’liq avtomatlashtirishga o’tilayapti. Natijada texnologik jarayonlarning boshqarishni avtomatlashtirilgan sistemalari (TJABS), korxonalarning boshqarishni avtomatlashtirilgan sistemalari (KABS) hamda to’liq tarmoqlarni boshqarishning avtomatlashtirilgan sistemalari (TTBAS) yaratilmoqda. Ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarishda odam qo’l mehnatini maxsus avtomatik qurilmalar ishi bilan almashtirish jarayoniga avtomatlashtirish deb ataladi.

Avtomatik rostlash sistemasining strukturasi

Har bir texnologik jarayon texnologik kattaliklar deb ataladigan o’zgaruvchan fizik va kimyoviy kattaliklar (bosim, temperatura, namlik, konsentratsiya va hokazolar) bilan xarakterlanadi. Quyidagi sxema bo’yicha avtomatik rostlash sistemasi elementlarini ko’rib o’tamiz.

16-rasm. Avtomatik rostlash sistemasining bir konturli berk funsional sxemasi.

Qiymatini stabillash yoki bir tekisda o’zgarishini ta’minlash zarur bo’lgan kattalikka rostlanuvchi kattalik deb ataladi. Rostlanuvchi kattalikning qiymatini stabillash yoki ma’lum qonun bo’yicha o’zgarishini ta’minlaydigan asbob avtomatik rostlagich deb ataladi. Rostlanuvchi kattalikning ayni paytda o’lchangan qiymati rostlanuvchi kattalikning hozirgi qiymati Xx deyiladi.

Rostlanuvchi kattalikninig texnologik reglament bo’yicha ayni vaqtda doimiy saqlanishi shart bo’lgan qiymati rostlanuvchi kattalikning berilgan qiymati Xb deyiladi. Texnologik reglament rostlanuvchi kattalikning hozirgi va berilgan qiymatlarini vaqtning xar bir onida teng bo’lishini talab qiladi.

X=Xb ЁC Xx rostlanayotgan kattalikning berilgan qiymatdan chetga chiqishi yoki xato deb ataladi. Amalda ko’pincha xom ashyoning sarfi va tarkibi, apparatlardagi temperatura, bosim va boshqa turli kattaliklarning o’zgarishi kuzatiladi. Texnologik jarayonning maqsadga muvofiq ravishda, oqib o’tishiga teskari ta’sir ko’rsatuvchi hamda sistemalardagi moddiy va energetik balansni buzuvchi o’zgaruvchilar g’alayonlanuvchi ta’sirlar deb ataladi.

Har bir boshqarish sistemasida kirish va chiqish kattaliklari bo’ladi. Kirish kattaliklarga xom ashyoning boshlang’ich holatini xarakterlovchi o’zgaruvchi hamda vaqt o’tishi bilan o’zgaradigan uskuna kattaliklari, texnologik jarayonning oqib o’tishini aniqlovchi o’zgaruvchilar kiradi. Kirish kattaliklari rostlanadigan va rostlanmaydigan bo’lishi mumkin.

Chiqish kattaliklariga chiqariladigan mahsulot sifatini (kimyoviy tarkib, zichlik va boshqalar) xarakterlovchi ko’rsatkichlar, shuningdek, hisoblash yo’li bilan aniqlanadigan texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlar kiradi.

Moddiy va energetik balansga rioya qiladigan mashina yoki apparat rostlanuvchi ob’ekt deyiladi.

Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish ikki turdagi avtomatik sistemalarni rivojlanishi bilan bog’liq.

Birinchi turdagi sistemada agregat, texnologik maydon, sex yoki butun ishlab chiqarish jarayoni avtomatlashtiriladi.

Ikkinchi turdagi avtomatlashtirish sistemasi esa tashkiliy-iqtisodiy jarayonlar yoki ishlab chiqarish birlashmalari hamda tarmoqlari respublika miqyosidagi jarayonlarni boshqarish bilan bog’liq.

Birinchi tur avtomatlashtirish sistemalari TJ ABSlari yaratilgandan so’ng lokal avtomatlashtirish sistemalari deb yuritila boshladi.

Texnologik jarayonlarni lokal avtomatik boshqarish sistemasiga quyidagilar kiradi: kontrol, rostlash, stabillash, programmali boshqarish, signallash, blokirovka, texnologik agregatlarni avariyadan himoyalash sistemalari.

Avtomatik boshqarish sistemalari quyidagi funksiyalarni bajaradi:

1. Bir chiziqli avtomatik rostlash;

2. Kaskadli va programmali rostlash;

3. Ko’p bog’liqli avtomatik rostlash;

4. Logik boshqarish (blokirovka);

5. Agregat texnologik maydon va boshqa podsistemalarni o’zaro bog’liq sistemalarni munosabatda ishlashini boshqarish;

6. Statik optimal boshqarish;

7. Dinamik optimal boshqarish;

8. Avtomatik programmali logik boshqarish;

9. Sistemaning algoritm va kattaliklarini o’zgartirish bilan avtomatik boshqarish;

TJ ABS funksiyasi, strukturasi va klassifikasiyasi.

TJ ABS informasion, boshqaruvchi va yordamchi funksiyalarga bo’linadi.

Texnologik boshqarish sistemasi - holati to’g’risidagi informasion to’plash, qayta ishlash va saqlash, hamda bu informasiyani operativ personalga yoki keyingi qayta ishlashga uzatish TJ ABSsini informatsion funksiyasi deb ataladi. (Masalan, operator chaqirig’i bo’yicha asosiy texnologik kattaliklarni o’lchash, qayd qilish,

ularni berilgan qiymatlardan o’zgarishini aniqlash, avariya holatlarini signallash).

TJ ABS boshqarish funksiyasi - bu TBO ga yo’naltirilgan boshqaruvchi ta’sirlarni ishlab chiqish va amalga oshirishdir. Bularga texnologik reglament bo’yicha jarayon kattaliklari qiymatini stabillash, jarayon rejimini programmali o’zgartirish, optimal boshqarish, signallash va boshqalar kiradi.

Sistema ichidagi masalalar yechimini ta’minlaydigan funksiyalarga TJ ABSni yordamchi funksiyasi deyiladi. (Masalan, berilgan algoritmni ta’minlash, texnik qurilmalar ishini tekshirish, informasiyalarni saqlash va hokazo).

Odamni avtomatlashtirishda qatnashishiga ko’ra, TJ ABS ning quyidagi turlari mavjud:

1. Qo’l bilan boshqarish rejimidagi ABS.

Qo’l bilan boshqariladigan TJ ABSda texnik va texnik-iqtisodiy ko’rsatgichlarning o’zgarishlari to’g’risida informasiyani texnik qurilmalar sistemasi to’plab, qayta ishlaydi. Boshqaruvchi ta’sirni esa odam ishlab chiqadi va amalga oshiradi.

17-rasm. Qo’l bilan boshqariladigan avtomatlashtirilgan sistema.

18-rasm. “Maslahatchi” rejimda ishlaydigan ABS.
2. “Maslahatchi” rejimidagi ABS

“Maslahatchi” rejimida ishlaydigan TJ ABS da texnik qurilmalar kompleksi kelib tushadigan informasiyalarni analiz qilish natijasida optimal boshqarish to’g’risida takliflarni (maslahat) ishlab chiqadi uni esa operator-texnolog amalga oshiradi.

3. Boshqarishni “supervizor” avtomatik rejim

Boshqarishni “Supervizor” avtomatik rejimda ishlaydigan sistemada (4-rasm) texnik qurilma kompleksi (TKQ) avtomatik ravishda rostlagichning (RІ) tuzatish

19-rasm. “Supervizor” avtomatik rejim

koeffisientlarini TBO da kechayotgan texnologik jarayonning optimal qiymatlarini

ta’minlaydigan chegaralarini aniqlaydi. Universal hisoblash mashinasi (UІM) ga TBO to’g’risidagi hamma ma’lumotlar to’planib berilgan algoritm asosida rostlanayotgan kattalik berilgan qiymatni hisoblab, rostlash qurilmasi RІ ga beradi. RІ ga rostlanayotgan kattalikning hozirgi qiymati ham berilib, ular o’rtasidagi farq (ѓґX) aniqlanadi. Rostlagich ѓґXni yo’qotishga yo’naltirilgan rostlovchi ta’sirni ishlab chiqib ijro etuvchi mexanizm IM ga uzatadi. U esa o’z navbatida rostlovchi organ RO ni harakatlantirib, bevosita TBO ga ta’sir etadi.

20-rasm. Bevosita sonli avtomatik boshqarish rejimi.

Bevosita sonli avtomatik boshqarish sistemasida (5-rasm) TKQ bevosita ijro etuvchi mexanizmga ta’sir etib, rostlovchi qurilmani sxemadan chetlashtiradi. Bu erda UXM ga TBO jarayonining texnologik kattaliklari va rostlanayotgan kattaliklari to’g’risidagi informasiyalar beriladi. UІM ga o’z nabatida berilgan algoritm asosida boshqaruvchi ta’sirni ishlab chiqib bevosita ijro etuvchi mexanizm IM ga ta’sir etadi.
TJ ABS ni klassifikasiyasi.

1. Tashkiliy ishlab chiqarish ierarxiyasida egallaydigan o’rniga ko’ra TJABS quyi, yuqori va ko’p etapli sistemalarga bo’linadi.

2. Boshqariladigan texnologik jarayonni xarakteriga ko’ra uzluksiz, uzluksiz-diskret va diskret jarayonlarni ABS lariga bo’linadi.

3. TJ ABS informasion quvvatiga ko’ra quyidagicha klassifikasiyalanadi:

TJ ABSO’lchanayotgan va rostlanayotgan kattaliklar soniMinMax1. kichik10402. kuchsizlantirilgan411603. o’rta1616504. kuchaytirilgan65125005. katta2501CHegarasiz

Bir konturli va ko’p konturli ABS

Bir konturli ABS bitta rostlanadigan kattalikni avtomatik rostlash uchun ishlatilib, bitta teskari bog’lanishga ega bo’ladi.

Ko’p konturli ABSda sistema zvenolarini statik va dinamik xossalarini yaxshilash uchun ular mahalliy teskari bog’lanishlar bilan ta’minlagan bo’lib, bitta rostlagich bir necha rostlovchi organlarni boshqaradi.

Bog’liqli rostlash sistemalari deb avtomatik rostlagichlari o’rtasida bir-biri bilan bog’liqlik mavjud bo’lgan sistemalarga aytiladi.

Bog’liqmas rostlash sistemalarida esa ob’ektda o’rnatilgan rostlagichlar o’rtasida tashqi bog’liqlik mavjud bo’lmasdan, ular bir-biri bilan ob’ekt orqali bog’lanadi.

21-rasm. Bog’liqli rostlash sistemasining struktura sxemasi

R1, R2 ЁC rostlagichlar; 01, 02 - ob’ektlar

Kaskadli rostlash sistemalari.

22-rasm. Kaskadli rostlash sistemasini struktura sxemasi

Kaskadli rostlash qo’shimcha impul’s yordamida rostlash sifatini yaxshilash uchun tashkil qilinadi.
Optimal rostlash sistemalarida rostlagich atrof-muhitning o’zgaruvchi kattaliklari sharoitida rostlanuvchi kattalikni optimal qiymatini stabillab turadi.
Oddiy va o’z-o’zidan to’g’riladigan avtomatik rostlash sistemalarining klassifikasiyasi.

ko’rsatuvchi avtomatik rostlagichga keladi. I.Topshiriqni turiga ko’ra oddiy ARS lari stabillovchi, programmali va kuzatuvchi turlariga bo’linadi.

Stabillovchi avtomatik rostlash sistemasida rostlanayotgan kattalikning qiymati berilgan qiymatda o’zgarishsiz saqlab turiladi.

Misol tariqasida qarama-qarshi oqim g’ilofli issiqlik almashtirish apparatidagi temperaturani rostlash sistemasini ko’ramiz (8-rasm).

µ §

23-rasm. Stabillashgan ARS ning prinsipial sxemasi

Ikkinchi misol tariqasida reseverdagi havo bosimining ARS ni ko’ramiz (9-rasm).

24-rasm. Stabillashgan ARSning prinsipial sxemasi

Bu sistemada rostlashning vazifasi reseverdagi havoning bosimini o’zgarmasdan saqlashdan iborat Truba 3 va to’siq 2 orqali havo kompressordan resevergacha tushadi. Reseverdan esa truba 9 va rostlovchi organ 10 orqali kerakli joyga yuboriladi. Reseverdagi havoning bosimi rostlanayotgan kattalik bo’lib hisoblanadi. o’lchovchi asbob bosimni harakatga aylantiradigan sil’fonli o’zgartgich 7 va R2 potensiometrdan tuzilgan. Reseverdan havo impul’sli truba 8 orqali sil’fonli quticha 7 ga tushadi va sil’fon 6 ga ta’sir qiladi. SHtok 4 orqali potensiometr R2 ni harakatlanatiradi. Potensiometrlar R2 (datchikni) va R1 (zadatchikni) ko’prik sxemasi bo’yicha ulangan. Ko’prikni ulovchi diogonaliga qutbli releni chulg’ami ulangan. Ko’prik sxema taqqoslash elementi vazifasini bajaradi. Agar bosimni berilgan va hozirgi qiymatlari bir-biriga teng bo’lsa, potensiometrlarni surgichlari R1 va R2 bir xil holatni egallaydi. Bu vaqtda qutbli releni yakori o’rta holatda bo’ladi va elektr dvigatel’ harakatlanmasdan turadi.

Agar resseverdagi bosim o’zgarsa, sil’fonli datchik R2 potensiometrning surgich holatini o’zgartiradi va ko’prikda kuchlanishlar farqi hosil bo’ladi. Natijada ijro etuvchi mexanizmning elektr dvigateli to’siqni harakatlantirib havoning kelishini to muvozanat holat hosil bo’lgunga qadar o’zgartiradi. Muvozanat holat hosil bo’lganda, R1 va R2 potensiometrdan kelayotgan kuchlanishlar farqi nolga teng bo’ladi.

Programmali ARS rostlanayotgan kattalikning qiymatini oldindan berilgan vaqt bo’yicha programma asosida o’zgartiradi.

Ko’pgina ishlab chiqarish jarayonlari davriy apparatlarda olib boriladi. Bu apparatlarda kerakli komponentlar solinib, keyin aralashtirgich ishlatiladi. SHundan so’ng massa sovitiladi yoki isitiladi va ma’lum vaqtga qadar ushlab turiladi. Keyin tayyor mahsulot olinadi. Bu sistemada oddiy zadatchikni o’rniga programmali zadatchik qo’llaniladi. Rostlanayotgan kattalikning berilgan qiymatini programma asosida o’gartiradigan qurilmaga programmali zadatchik deb ataladi. Temperaturani avtomatik rostlash sistemasi (10-rasm) datchik 1, rostlagich 2, programmali TB 3 va issiqlik agenti yo’lida o’rnatilgan rostlovchi mexanizm 4 dan tuzilgan.

25-rasm. Programmali ARS ning struktura sxemasi
Avtomatik rostlagichga temperaturani hozirgi vaqtdagi qiymati va programmali zadatchikdan vaqt bo’yicha berilgan qiymatiga mos signallar beriladi. Agar bu ikki signalni ayirmasi nolga teng bo’lsa, g’ilofga beriladigan issiqlik miqdori chiqayotgan mahsulotning temperaturasini kamaytirish yoki kuchaytirishga yo’nalgan buladi.

Shampan vinosi ishlab chiqaradigan korxonada qo’llaniladigan akrotofor (rezervuar)dagi karbonat angidrid gazining bosimini programmali ARS ini ko’rib chiqamiz (11-rasm).

µ §

26-rasm. Havo bosimini programmali ARS.

Achitish jarayonining intensivligini boshqarish sovuq rassol bilan olib boriladi. Sovuq rassol muzlatish mashinasidan achitish jarayoni boshlanishi bilan truba 14 orqali beriladi va truba 4 orqali mashinaga qaytariladi. Truba 10 orqali bosimni o’zgarishi olinib membranali difmanometr 7 ning yuqori qismiga yuboriladi. Difmanometrning membranasi to’siq 8 bilan bog’langan. To’siq harakatlanib, drossel’ 12 orqali kelayotgan havoning sarfini o’zgartiradi. Pnevmatik ijro etuvchi mexanizm 13 akrotoforni g’ilofiga beriladigan sovuq rassol yo’lida o’rnatilgan.

Difmanometr quyi qismi balon 6 bilan bog’langan. U esa o’z navbatida tomchisimon nasos 5 orqali yog’ beradi, natijada ballondagi bosim sekin asta ko’payadi. Difmanometrning yuqori va pastgi qismidagi kuchlar bir xil bo’lsa membrana va to’siq muvozanatda turadi.

Agar akrotofordagi bosim berilgan qiymatdan oshsa, membrana to’siq 8 suradi va soplo 9 orqali o’tayotgan havoning sarfi ko’payadi. IM 13 membranasiga ta’sir qiladigan bosim kamayib, rassolning sarfi ko’payadi, natijada achitish jarayoni sekinlashadi. Shunday qilib, tomchisimon nasosni ish rejimini o’zgartirib, jarayonga berilayotgan programma o’zgartiriladi.

27-rasm. Reaksion apparatlarda ikki oqim muvofikligini kuzatuvchi ARSning prinsipial sxemasi

Kuzatuvchi sistemalarda esa rostlanayotgan kattalikni berilgan qiymati oldindan ma’lum bo’lmaydi. Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirishda kuzatuvchi sistemalar ikki oqim muvofiqligini avtomatik rostlashda ishlatiladi.

Misol tariqasida reaksion apparatga tushadigan oqimlar muvofiqligining rostlashni ko’ramiz (12-rasm).

Bu erda avtomatik rostlashni vazifasi ikkinchi oqim sarfini birinchi oqim bilan muayyan muvofiqlikda saqlab turishdan iborat.

Birinchi oqimni sarfi oldindan bir xilda o’zgarmaydi va uni sarfi sistemaga bog’liq kattalik emas. Birinchi oqim sarf sezgir elementi 1 dan keladigan signal avtomatik rostlagich 3 ni topshiriq berish blokiga beriladi. Rostlagichga esa ikkinchi oqim sarf sezgir elementi 2 dan rostlanayotgan kattalik o’zgarganligi to’g’risida ham signal keladi.

Rostlagich hosil qilgan rostlovchi ta’sir ikkinchi oqim yo’lida qo’yilgan rostlovchi organni shunday harakatlantiradiki, natijada ikkinchi oqimning sarfi birinchi oqimni sarfiga muvofiq kelsin.

Kuzatuvchi ARSga pishirish pechlarning isitish sistemalariga keladigan havo va gaz sarflarini ARS ni ham misol qilib keltirish mumkin (13-rasm).

28-rasm. Kuzatuvchi ARS ning prinsipial sxemasi

Yoqish maydonchasiga gaz va havo truboprovodlar 2 va 10 orqali keladi. Ularda havo va gaz sarfini sezish uchun toraytirish qurilmalari 3 va 12 o’rnatilgan. Toraytirish qurilmalarida havo va gazning sarfiga mos hosil bo’lgan bosimlar farqi impul’s trubkalar 4 orqali difmanometrlarga 7, 14 yuboriladi. Difmanometr 1 gazning sarf sezgich elementi ARS da esa topshiriq beruvchi bo’lib hisoblanadi. Sezgir element va topshirik bergich membranalarida hosil bo’lgan kuchlar 15 va 17 ignalar orqali trubka 16 ga uzatiladi. Bu trubka taqqoslash va boshqarish elementi vazifasini bajarib, sharnirlarda aylanadi. Unga sharnirlardan biri orqali bosim ostida yog’ o’tadi. Yog’ning oqimi soplodan o’tib trubkaning erkin joyiga intiladi. Trubka soplosiga qarshi ikkita teshikcha joylashgan va ular porshenli ijro etuvchi mexanizmning trubka 5 lari bilan bog’langan. Qabul qiluvchi soplolarga yog’ning kelishi keskin kamayib, bosim o’rnatiladi. Agar trubka 6 ning soplolari qabul qiluvchi soplolar o’rtasida joylashgan bo’lsa, unda R1 va R2 bosimlar bir xil bo’ladi, ijro etuvchi mexanizm porsheniga ta’sir etuvchi kuch nolga teng. Soploning o’rta holatidan o’zgarishi qabul qiluvchi soplolarining birida bosim oshib, ikkinchisida kamayishiga olib keladi. R1-R2 ning ishorasi trubka 6 soplosining qaysi tomoniga og’ishiga bog’liq. Porshen’ shtok 8 va 9 yordamida havo beriladigan yo’lida o’rnatilgan rostlovchi organ bilan bog’langan. Agar gazning sarfi Gg biron bir sabab bilan oshsa, difmanometr 7 ning membranasi trubka 6 ning o’rta holatidan o’nga suradi, R2 bosim oshib R1 bosim kamayadi. Porshen’ 7 chapga surilib, havo yo’lidagi organ 11 ni ochadi. Іavo sarfi Gv oshishi natijasida toraytirish qurilmasi 12 xamda difmanometr 14 da bosimlar farqi oshib, trubka 6 ni chapga suradi. ARS da o’tish jarayoni porshen 7 trubka 6 ning o’rta holatiga o’tganda tugaydi. Gg / Gx ning berilgan muvofiqligi toraytirish qurilmasi o’lchamlarini tanlash orqali ta’minlanadi.

Vint 13 prujina 6 ni dastlabki holatga keltirish uchun xizmat kiladi.

II. ARS - rostlash prinsipi asosida kuyidagi turlarga bo’linadi:

1. G’alayonlanishlar prinsipi buyicha ARS.

2. Chetga chiqishlar prinsipi bo’yicha ARS.

3. Kombinasiyalashgan prinsip buyicha ARS.

1. Chetga chiqishlar bo’yicha rostlash prinsipi.

Bu prinsip bo’yicha rostlashda avtomatik rostlagichning rostlovchi ta’siri rostlanayotgan kattalik berilgan qiymatdan chetga chiqqan taqdirda hosil bo’ladi. Bu prinsipni amalga oshiruvchi ARS berk sistemadir (14,a-rasm) chunki rostlanuvchi ob’ektning chiqishidagi signal tengsizligini qayta ishlab, ob’ektning kirishiga ta’sir

29-rasm. a) chetga chiqishlar prinsipi bo’yicha ARSning sxemasi;

b) g’alayonlanish prinsipi bo’yicha ARSning sxemasi;

v) kombinasiyalashgan prinsip bo’yicha ARSning sxemasi.

Chetga chiqishlar prinsipi bo’yicha ishlaydigan ARS ga misol tariqasida yog’ zavodlarida ishlatiladigan yakuniy distillyatorda yog’ni konsentrasiyasini rostlash sistemasi (15, a-rasm) ishini ko’rib chiqamiz. Yakuniy distillyatordan chiqadigan yog’ni konsentrasiyasi apparatga beriladigan suv bug’ini sarfiga bog’liq. Yog’ni konsentrasiyasini o’lchash uchun apparatni chiqishiga konsentrasiya sezgir elementi 1 qo’yiladi. Sezgir elementdan o’zgartirilgan signal rostlagich 2 ga beriladi. Rostlagich yog’ni konsentrasiyasini o’zgarishiga muvofiq rostlovchi ta’sir ishlab, suv bug’i yo’liga o’rnatilgan ijrochi mexanizmning rostlovchi organi 3 ni harakatlantiradi. SHunday qilib, bu ARS doimo yog’ni konsentrasiyasi berilgan qiymatdan chetga chiqqan taqdirda ishlaydi. Lekin bu o’zgarishni yuzaga keltiradigan g’alayonlanuvchi ta’sirlarni nazorat qilmaydi.

30-rasm. Yakuniy distillyator yog’ konsentrasiyasini avtomatik rostlash sistemalarining sxemalari. a) chetga chiqishlar prinsipi bo’yicha; b) g’alayonlanish prinsipi bo’yicha; v) kombinasiyalashgan prinsip bo’yicha.

Bu prinsipning afzalligi xatoning qanday g’alayonlanishlar ta’sirida paydo bo’lishidan qat’iy nazar, avtomatik rostlagichning bu xatoni bartaraf etishidir. Chetga chiqishlar bo’yicha rostlash prinsipini amalga oshiruvchi ARSlarining yana bir afzalligi bitta rostlovchining ta’sirida bir nechta g’alayonlanishlarning zararli oqibatini yo’qotish mumkinligidadir.

G’alayonlanish paydo bo’lishi bilan ular boshqariluvchi kattalikka ta’sir qilmay, balki rostlanuvchi ob’ektning dinamik xususiyatlariga bog’liq bo’lgan vaqt o’tgandan so’ng ta’sir ko’rsatishi bu prinsipning kamchiligi xisoblanadi. Bu esa mahsulot sifatining buzilishiga olib keladi.

2. G’alayonlanish prinsipi bo’yicha ARS.

G’alayonlanish bo’yicha rostlash prinsipida ishlaydigan ARS da (15,b-rasm) rostlovchi ta’sir ob’ekt yuki ta’sirida avtomatik rostlagichda hosil bo’ladi. Bunday sistemalarda g’alayonlanuvchi ta’sirlar ob’ektga ta’sir qilmay turib, avtomatik rostlagichga beriladi. Bu sistemani qo’llash uchun ob’ektning beriladigan xom ashyo xossalarining o’zgarishini va ob’ekt haqida aniq ma’lumotni bilish kerak. Јalayonlanish bo’yicha ishlaydigan sistemalarning xususiyati ularning ochiq rostlash sistemalar ekanligidir. Bu sistemalarning kamchiligi esa rostlagich ishi va rostlanuvchi kattalikning o’zgarishi o’rtasida aloqa yo’qligidir. G’alayonlanish prinsipi bo’yicha ishlaydigan ARS ga misol tariqasida quyidagi sistema (15, v-rasm) ishini ko’rib chiqamiz. Bu sistemada roslagich 6 ni topshiriq blokiga hisoblash qurilmasi 5 dan signal keladi. hisoblash qurilmasiga kirayotgan missellani temperatura sezgir elementi 2, sarf sezgir elementi 1, konsentrasiya sezgir elementi 3, bosim sezgir elementi 4 lardan signallar keladi va berilgan algoritm asosida suv bug’i sarfini kelayotgan missella kattaliklariga mos qiymati hisoblanadi. Іisoblangan suv bug’ini sarfi rostlagichni topshiriq blokiga berilib, suv bug’ini sarf sezgir elementi 7 dan kelayotgan o’sha paytdagi qiymati bilan solishtirib, orasidagi farq aniqlanadi, hosil bo’lgan ѓґx ga mos rostlovchi ta’sir ijrochi mexanizm 8 ga beriladi. Rostlovchi klapan harakatlanib beriladigan bug’ni sarfini rostlab turadi. Bu sistemani kamchiligi shundan iboratki, chiqayotgan yog’ning konsentrasiyasi nazorat qilinmaydi.

3. Kombinasiyalangan prinsip bo’yicha rostlashda (15 a,bЁCrasm) sxemalarda ko’rsatilgan sistemalar birgalikda ishlatilib, hisoblash qurilmasi algoritmiga har 2 soatda laboratoriya sharoitida aniqlanadigan yog’ konsentrasiyasi qiymatiga mos keladigan tuzatish kiritib turiladi. Kombinasiyalashgan prinsip bo’yicha ishlaydigan ARS larda chetga chikishlar va g’alayonlanishlar pripsipi bo’yicha ishlaydigan ARS larning afzalligi oshirilib kamchiliklari yo’qotiladi. Bunday sxema asosida ishlaydigan ARS larda (15,v-rasm) g’alayonlanish prinsipi bo’yicha ishlaydigan sistema avtomatik rostlagichning topshiriq berish blokiga rostlanayotgan kattalikning berilgan qiymatdan chetga chiqishi to’g’risidagi ma’lumot beriladi. Shunday qilib, bir vaqtning o’zida g’alayonlanuvchi ta’sirlar va rostlanayotgan kattalikning berilgan qiymatdan chetga chiqishi yo’qotiladi.

III. Energiya manbaini ishlatish turiga ko’ra ARS lar bevosita va bilvosita harakatli turlarga bo’linadi.

Bevosita harakatli ARSlarda IM rostlovchi organni harakatlantirish uchun sezgir elementidan kelayotgan signal ishlatilib, qo’shimcha energiya manbai talab etilmaydi. Biroq bevosita harakatli ARS larining o’lchamlari kattaligi, rostlovchi organlarini harakatlantirish uchun katta kuch talab qilinganligi sababli ularning ishlatish sohalari chegaralidir. Bunday ARSlar konstruksiyasining oddiyligi, ishlatilishning qulayligi ularning afzalligi bo’lsa, murakkab bo’lmagan va oddiy rostlashni ishlatilishi talabga javob beradigan rostlashni ta’minlashi tufayli hamma ob’ektlarda qo’llanilmaydi. Bevosita harakatli ARSlarda sezgir element bir vaqtning o’zida ham ijro etuvchi qurilma ham taqqoslash element vazifasini bajaradi.

RRV-1 turidagi bevosita harakatli havo sarf rostlagichi (16-rasm) bilan tanishamiz.

31-rasm. Bevosita harakatli havo sarf rostlagichining

prinsipial sxemasi

Bu rostlagich p’ezometrik sistemada suyuqlik satxini, zichligini va boshka kattaliklarni ulchash uchun beriladigan havo sarfini berilgan qiymatda saqlash uchun muljallangan.

Biroq, yuqori bosimi va temperaturalarda ishlaydigan katta hajmdagi rostlash organlarini almashtirishga katta kuch talab etilishi sababli, ularni keng miqyosda qo’llash chegaralangan.

Bevosita xarakatli ARSlarning konstruksiyalari oddiy va ishlashi ishonchli bulsada, ular xar kanday ob’ektlarda rostlashning berilgan sifatini ta’minlashga kodir emas, chunki nomukammal rostlash konuni sodir etiladi.

Asbobning ishlash prinsipi drossel’ 11 orqali o’tayotgan havo sarfi doimiyligi undagi bosimlar farqi (R1-R2) ni o’zgartmasdan saqlash orqali erishilishiga asoslangan. Rostlagich korpus 9, qopqoq 2 va ular orasida joylashgan rezinali membrana 3 dan tuzilgan. Membranaga surgich 5 ga tayangan qattiq markaz 4 mahkamlangan.

Rostlagich qopqog’i ostida membranaga ta’sir qiluvchi prujina o’rnatilgan. Sharik 7 prujina ta’sirida soplo 6 ni yopishga harakat qiladi. Siqilgan havo Ro=100-350 kPa bosim ostida rostlagichning V kamerasiga beriladi. P’ezometrik sistema rostlagichning chiqish kamerasi A bilan bog’langan. Rotametr 10 va drossel’ 11 bir-biri bilan bog’langan bulib, trubka va shtuser orqali rostlagichning A va B kameralari bilan tutashgan. Rostlagichni berilgan havo sarfiga sozlash drossel’ 11 orqali amalgag oshiriladi. Prujina 1 kuchi orqali surgich 5 sharik 7 ni surishi natijasida kamera V dan havo sopli 6 orqali membrana osti kamerasi 5 ga, rotametr orqali esa kamera A hamda p’ezometrik sistemaga beriladi. Membrana yuzasiga prujinalar 1 va 8 hamda bosimlar farqi kuchlarining o’zaro ta’siri natijasida surgich surilib, sharik yordamida soploni ochadi yoki yopadi. Shuning hisobiga rotametrning drosseli 11 da bosimlar farqi o’zgarmaydi.

P’ezometrik sistema yoki manba bosimini o’zgartirishi natijasida membranaga ta’sir qiluvchi kuchlar muvozanatining buzilishi sodir bo’ladi. Bu esa o’z navbatida membranani harakatlanishiga hamda sharik va soplo o’rtasidagi bo’shliqni o’zgartiradi. Natijada drosselda va havo sarfida bosimlar farkini hosil qilinadi.

URRD turidagi bevosita harakatli bosim rostlagichi (17-rasm) bir o’rindiqli rostlovchi organ va membrana prujinali ijro etuvchi mexanizmdan tuzilgan.

µ §

rostlagichining prinsipial sxemasi

Rostlovchi organ korpus 7 ga qotirilgan zolotnik 6 va o’rindiq 8 dan iborat. Yuqori va pastki qopqoqlar orasiga qo’yilgan, membranali ijro etuvchi mexanizm stakan 4 orqali korpusning yuqori qopqog’iga qotirilgan. Membranali ijro etuvchi mexanizm prujinalar 13, qattiq markaz 14, shpil’ka 5, zolotnik 6 bilan sil’fonli blok bilan o’zaro ta’sirlanadi. Korpusning pastgi qopqog’ida stakan 11 zolotnikka kotirilgan to’g’rilovchi prujina 10 va vint 9 dan iborat to’g’rilash bloki o’rnatilgan. Impul’s trubkalar orqali ijro etuvchi mexanizm rostlash ob’ekti bilan bog’langan.

Rostlanayotgan kattalik o’zgarishi bilan membranaga ta’sir qiladigan kuch prujina 13 tarangligi bilan muvozanatlashadi. Rostlanayotgan kattalikning berilgan qiymatdan chetga chiqishida o’zaro ta’sirlanuvchi kuchlar muvozanati buzilib, zolotnik harakatlanadi va sarf o’zgaradi. Natijada rostlanayotgan kattalikning hozirgi qiymati berilgan kiymat bilan tenglashadi.

URRD rostlagichlar 0,06-0,1: 0,1-0,25: 0,25-0,6: 0,16-0,4 mPa tuzatish chegaralarida chiqariladi.

Bilvosita harakatli ARSlarda tashqaridan energiya manbai ishlatiladi. Ishlatiladigan energiya manbaining turiga ko’ra ARS elektrik, pnevmatik va gidravlik turlariga bo’linadi.

Bevosita harakatli ARS lar mahalliy, bilvosita harakatli ARS distansion shitlarida o’rnatiladi.

IV. Ob’ektga ta’sir etish usuliga ko’ra ARS lar uzluksiz va uzlukli harakatli turlariga bo’linadi.

Uzluksiz ARS larda rostlanayotgan kattalikning uzluksiz o’zgarishiga rostlovchi organning uzluksiz harakati mos keladi. 18- rasmda sharbatli idishda suyuqlik sathini uzluksiz ARS ko’rsatilgan.

33-rasm. Sathni uzluksiz ARS ning prinsipial sxemasi.

Sistemada sharbat sathi uzluksiz o’zgarsa, membranaga kelayotgan kuch ham uzluksiz bo’ladi. Membrana o’zining qattiq markazi bilan prujinani qisib zatvor 4 ni harakatlantiradi. Klapan 7 ning o’tish kesimi kichrayib, idishga kelayotgan sharbat ham kamayadi va satx berilgan qiymatga etkaziladi.

Uzlukli ARSlarda rostlanayotgan kattalikning uzluksiz o’zgarib, o’zining maksimal yoki minimal qiymatiga etganda rostlovchi organ harakatlanadi. Bunday ARS o’z navbatida releli (pozision) va impul’sli turlariga bo’linadi.

Idishda suyuqlik sathini RU-ZE (3 elektrodli) turidagi sath relesi bilan ARS ni (19-rasm) ko’rib o’tamiz.

34-rasm. Sathni releli ARS ning prinsipial sxemasi.
Suyuqlik idish 2 ga shtok 5 yordamida elektromagnitli klapan EV o’zagi 6 bilan bog’langan shiber 4 o’rnatilgan truboprovod 3 orqali tushadi. Idishdan suyuqlik iste’molchilarga elektrodvigatel’ M bilan nasos yordamida uzatiladi. Idishda elektrod E1 yuqori sath belgisida (VU), elektrod E2 pastki satx belgisida (NU) va elektrod EZ pastki nuqta ostida o’rnatilgan. Sath relesi tarkibiga elektrodlardan tashqari pasaytiruvchi transformator T1, ko’prikli tugrilagich VD1-VD4, K 1 rele va S1 kondensator kiradi. Sath NU belgidan past bo’lganda rele K1 toksizlanadi va uning kontaktlari K1 (11-12) tutashadi hamda elektromagnitli shiber ochilib, suyuqlik idishga tushadi. Suyuqlik sathi E1 elektroddan o’tib VU belgiga etsa, rele K1 ishga tushadi, o’zining ajraluvchi kontaktlari K1 (11-12) elektromagnitni toksizlantirib shiberni yopadi. SHu bilan bir vaqtda K1 rele o’zining himoyalovchi tutashuvchi kontaktlari (8-9) bilan ulanadi. Sath NU belgiga etganda shiber qayta ochiladi. SHunday qilib, rostlanayotgan kattalik uzluksiz o’zgarishida rostlovchi organ uzlukli harakatlanib ikki holatni («ochiq» va yopiq») egallaydi. Impul’sli ARSda uzuvchi zveno bo’lib impul’sli element hisoblanadi. Impul’sli element uzluksiz kirish signalini alohida impul’slarga aylantiradi. Eng ko’p tarqalgan impul’sli elementlarga quyidagilar kiradi:

Birinchi turdagi impul’sli elementda chiqishda amplitudasi chiqish signaliga proporsional bir xil davomiylikka ega impul’s chikaradi (20,a- rasm) amplituda impul’sli modullash.

35- a,b-rasm. Impul’sli modullash turlari.

Ikkinchi xil impul’sli elementda esa chiqishda bir xil amplitudali kirish signaliga proporsional doimiylikka ega impul’slar hosil bo’ladi, (20,b -rasm) kenglik-impul’sli modullash.

Impul’sli sistemasiga temperaturani stabillash ARS misol qilamiz. Sistemaning sezgir elementi bo’lib, ko’prikning diagonalida tok kuchini o’lchovchi gal’vonometr G hisoblanadi.(21,a -rasm) ko’prik µ § va µ § qarshiliklardan tuzilgan bo’lib bir elkasiga µ § qarshilik ulangan. Gal’vonometr strelkasining og’ishi µ §- rostlash ob’ektidagi temperaturaning o’zgarishiga bog’liq. gal’vonometr strelkasi va kuchaytirgich o’rtasida impul’sli element (21,b rasm) o’rnatilgan.

µ §

a)-prinsipial sxema; b) impul’sli elementni sxemasi

Rostlash organini harakatga keltiruvchi elektrodvigatel’ M kuchaytirgichdan manba oladi.

Gal’vanometr G strelkasi SG potensiometr µ § ostida bemalol chapga va yongga harakatlanadi. Strelka osti «tushuvchi elementli» eks markazga tayangan surgich o’rnatilgan, bo’lib o’zgarmas burchak tezlik bilan harakatlanadi. Agar «tushuvchi element» pastki holatida bo’lsa, qandaydir qisqa vaqt ichida gal’vanometrning strelkasi potensiometr chulg’amini qisadi. o’sha vaqtda kuchaytirgichga kuchlanish impul’slari beriladi. Impul’slarni berish vaqti sistema tashqarisidan berilib, eks markaz burchakli aylanish tezligiga proporsionaldir. Rostlovchi organ uzlukli impul’slarga mos harakatlanib qandaydir teng vaqt oralig’ida ob’ektga ta’sir qiladi.

Impul’sli ARSlariga sonli hisoblash qurilmasi bulgan avtomatik rostlash sistemalari kiradi. Rostlash konturining soniga ko’ra bir konturli va ko’p konturli ARS bo’ladi.

Bir konturli ARS bitta rostlanayotgan kattalikning qiymatini rostlab, bitta teskari bog’lanishga ega bo’ladi. Ko’p konturli ARSda bitta rostlagich bir rostlanayotgan kattalikning xar xil kanallarida bir nechta rostlovchi organlarni boshqaradi.

Ishlab chiqarish jarayoni nima?

Avtomatlashtirish davrlarini tushuntiring.

Avtomatik kontrol nima?

Avtomatik rostlash sistemasi ishini tushuntiring.

Avtomatik boshqarishning mohiyati nimada?

Avtomatik rostlash sistemasini topshiriqni turiga ko’ra klassifikasiyalab bering.

Adabiyotlar:

2. Muhammedov B.E. Metrologiya, texnologik parametrlarni o’lchash usullari va asboblari. Тоshkеnt. “O’qituvchi”, 1991. ЁC 319 b.

3. Yusufbekov N.R. va boshqalar. Avtomatika va ishlab chiqarish prosesslarining avtomatlashtirilishi. Тоshkеnt. “O’qituvchi”, 1982. ЁC 351 b.

4. Usmonov A.U., Shomurodova D.М. “Avtomatika asoslari” fanidan ma’ruzalar matni. Buxoro. “Muallif”, 1999. ЁC 70 b.

5. Staroverov A.G. Osnovi avtomatizasii proizvodstva. М.: “Mashinostroyenie”, 1989.

6. Masurov X.M. Avtomatika va paxtani dastlabki ishlash jarayonlarini avtomatlashtirish. Тоshkеnt. “O’qituvchi”, 1991.

7. Brilliantov V.V. Avtomatizasiya proizvodstva I KIP. М.: “Nedra”, 1989. ЁC 271 s.

8. Isakovich R.Ya. Kontrol i avtomatizasiya dobichi nefti I gaza. М.: “Nedra”, 1985.

9. Usmonov A.U., Shomurodova D.M. Nazorat o’lchov asboblari va ularni o’rnatish. Toshkent. “Bilim”, 2005. ЁC 136 b.

Mundarija

Kirish ЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK.3

Avtomatik rostlash sistemalarining funksional sxemalarini qurishЎKЎKЎK.ЎK..4

Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishning funktcional

sxemasini chizishda qo’yiladigan talablarЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK.ЎKЎK.ЎK.5

Avtomatlashtirish vositalari va asboblarni tasvirlashЎKЎKЎKЎKЎKЎK.ЎKЎKЎK.ЎK6

Sarfni rostlash ob`ektlarini va materiallarni uzluksiz dozalashni avtomatlashtirishЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK....ЎK16

Avtomatik rostlash sistemasi xarakteristikalarini qurishЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK22

Sistemalarning chastotali xarakteristikalariЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK23

Avtomatik rostlash sistemalari turg’unligini aniqlashЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK....30

Rauss-Gurvis algebraik kriteriyasiЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK..31

Chastotali turg’unlik kriteriyalari. Mixaylov kriteriyasiЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK.ЎK33

Naykvist turg’unlik kriteriyasiЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK..ЎKЎK..35

Rostlash organini hisoblash va tanlashЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK40

Texnologik jarayonlarni avtomatik boshqarish sistemalariЎKЎKЎKЎKЎKЎK.ЎK55

Texnologik jarayonlarning avtomatlashtirilgan boshqarish sistemalariЎK..ЎK57

TJ ABS funksiyasi, strukturasi va klassifikasiyasiЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK..ЎKЎK58

TJ ABS ni klassifikasiyasiЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK..ЎK.61

Adabiyotlar ro’xatiЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK..ЎK.82