Magistral gaz quvurlarini korroziyadan saqlash
Magistral gaz quvurlarini karoziyadan saqlash va nuqsonlarni tamirlash
Magistral quvurlar tarmoqlarining tashqi yemirilishi metal l qop lama-elektrolit chegarasining uchta fazasida sodir bo‘ladi. An’anaviy yondashuvlarga muvofiq yemirilishni quyidagi tasnif bo‘yicha ko‘rib chiqish qabul qilingan:
1. Yemirilishning sodir bo‘lish tabiati bo‘yicha yemirilish ikki -ta turga kimyoviy va elektrokimyoviy turlariga tasniflanadi. Kimyoviy yemirilish bu quvur tarmoqlari metallining qurshab turuvchi tok o‘tkazmaydigan muhit ta’siri ostida noixtiyoriy ok -sidlanishidir. Bu jarayon natijasida metall yuzasining yemirilishga tortilgan uchastkasida yemirilish mahsulotlari paydo bo‘ladi. Kimyoviy yemirilish quyidagi turlarga tasniflanadi: gazli yemiri -lish va noelektrolitlardagi yemirilish. Elektrokimyoviy yemirilish bu quvur tarmoqlari metallining elek-trolitlarda elektr tokini hosil bo‘lishi bilan yemirilishidir. U quyidagi turlar bo‘yicha tasniflanadi: tuproqli korroziya, elektrokorroziya, at -mosfera korroziyasi, suyuqlikli korroziya, biokorroziya, kontaktli (tu -tashuv) korroziya va zo‘riqish ostida yemiriluvchi darz ketish.
2. Tarqalish xarakteri bo‘yicha yemirilish uzluksiz va mahalliy turlarga bo‘linadi. O‘z navbatida uzluksiz yemirilish bir tekis va notekis bo‘ladi. Mahalliy (yoki chegaralangan) yemirilish chuqur -chali, nuqtali (yoki pittingli), dog‘li, yuza ostidagi, kristallitlararo, kristallitlar ichidagi, tuzilish-tanlanmali, shuningdek mexanik ta’sir o‘tkazishdan keyin paydo bo‘lgan (ya’ni, yemirilishli darz ketishdan keyin) korroziyali bo‘ladi.
Magistral quvurlar tarmoqlari uchun yemirilish hodisalarining quyidagi turlari ajratiladi:
1. Adashgan toklar harakatlanadigan zonadagi chuqurchali elektrokorroziya, bunda metallning erishi Faradey qonuni bo‘yicha aniqlanadi va temir uchun birinchi yaqinlashishda yiliga 9 kg/A ni tashkil qiladi. Gaz quvurlari tarmoqlari o‘tkazilgan zonalarda, toklarning yerga o‘tishini hosil qiladigan energosig‘imli inshootlar ko‘p bo‘lgan sanoat rayonlarida rivojlanadi.
2. Adashgan toklarning belgi almashtiradigan zonalaridagi yemirilish, birinchi turdagi yemirilishdan gaz quvurlari tarmoqlari -ning anod zonasida kam vaqt davomida bo‘lishi va gaz quvurlari tarmoqlarining xuddi o‘sha izolatsiyalanmagan uchastkalarida ka -todli reaksiyalarning sodir bo‘lishi bilan farqlanadi. 3. Qudratli makrokorrozion elementlar anod zonasidagi, masa -lan, differensial aeratsiya anod zonasidagi chuqurchali yemirilish. Izolatsiyaning uzluksiz nuqsonlari makrobug‘lar anod zonalari bi -lan mos tushishida, ayniqsa nuqsonlar quvurlarning pastki qop -lamida bo‘lganda o‘ta xavfli bo‘lib hisoblanadi. Solishtirma elektr qarshiligi unchalik yuqori bo‘lmagan tuproq qatlamlarida (20 Om-m gacha) rivojlanadi. Yemirilishning maksimal tezligi yiliga 4–5 mm gacha yetishi mumkin. Xuddi qoidada ko‘rsatilganday, janub iqlimli zonalarida, mineral tuzlarning konsentratsiyasi yu -qori bo‘lgan tuproqlarda ko‘proq tarqalishga ega bo‘ladi.
4. Yer osti suvlari sathining tebranishlari darajasidagi yoki gaz quvurlari tarmoqlarining davriy ravishda suvga bo‘kish zonalari dagi yemirilish. Bunda yer osti suvlari sathi darajasi bo‘ylab bo‘ylama yo‘nalishda asta-sekin birikib boradigan bo‘shliqlar (kavern) zanjiri hosil bo‘ladi, vaqt o‘tishi bilan ular quvurning po‘lat devorini vater -liniya (botish chizig‘i) darajasida go‘yoki «qirqib yuboradi». Ular polimer plyonkali izolatsiyalash holatida ham hosil
bo‘ladi. Agar suv sathi pastki tarkib toptiruvchi atrofida tebrana -digan bo‘lsa, u holda korroziyaning izolatsiya tagida 4–5 sm qalinlikkacha bo‘lgan «qatlamlangan pirog» ko‘rinishidagi ko‘p qatlamli mahsulotlari vujudga keladi. Ular 20–40 m gacha bo‘lgan katta masofalarga cho‘zilgan bo‘lishi mumkin. Yemirilishning maksimal tezligi yiliga 4 mm gacha yetadi. 5. Stress-korroziya (КРН) zo‘riqish ostida yemiriluvchi darz ketishning shartli nomlanishi bo‘lib, quvurning pastki qismida bo‘ylama darz ketishlar koloniyasi ko‘rinishida namoyon bo‘ladi, xuddi qoidadagiday ular keyinchalik o‘sadi va quvurning yorilishi -ga olib keluvchi bosh darz ketishga birlashadi.
6. Plyonka ostidagi chuqurchali yemirilish izolatsiyaning qat -lamlangan zonalarida, qoidaga ko‘ra og‘ir loy tuproqli zonalarda sodir bo‘ladi. Yemirilishning kuzatiladigan tezligi yiliga 1,0– 1,2 mm ni tashkil qiladi.
7. Vertikal metall konstruksiyalar ularning yerdan kunduzi yu -zaga chiqish joyidagi yemirilishi. Atmosfera namligining yig‘ilish zonalaridagi havo izolatsiyasining chegaralarida rivojlanadi. Sa -noat maydonchalarining yer osti kommunikatsiyalari (birikish ele -mentlari) uchun ko‘proq xarakterlidir. Yemirilishning maksimal tezligi yiliga 1,0–1,5 mm ni tashkil qiladi. Odatda quvur tarmoqlarining ishdan chiqishiga, tortilgan uchast kasida korrozion yemirilishlarning bir nechta turi kuzatila-di, bunday holat himoyalash chora-tadbirlarini majmuaviy holda qo‘llash zarurligini shartlaydi. Yerga yotqizilgan, izolatsiyalangan metall quvur tarmoqlari tup roqdagi namlik bilan izolatsiya qatlamidagi zichlanmaganlik orqali unchalik ko‘p bo‘lmagan tutashishlarga (kontaktlarga) ega bo‘ladi. Tuproq namligi o‘zida turli xil tarkibli va konsentratsiya -dagi elektrolitni taqdim qiladi. Metallning tuproq elektroliti bilan tutashishi yemiruvchi elementlarning paydo bo‘lishiga olib keladi. Agar elektrolitga botirilgan metall yuzasida turlicha elektr po-tensialiga ega bo‘lgan uchastkalar bo‘lsa va ular metall massasi orqali birlashgan bo‘lsa, u holda elektrolit orqali ulangan tashqi zanjirda tok yuqoriroq bo‘lgan potensialdan pastroq bo‘lgan po -tensialga oqadi. Yuqori potensialga ega bo‘lgan uchastka anod, kichik potensialga ega bo‘lgan uchastka esa katod bo‘ladi. Quvur tarmoqlarining metall yuzasida anodli va katodli uchast-kalar yuzaning elektrokimyoviy potensialida qandaydir bir jinsli emaslik bo‘lganda vujudga kelishi mumkin. Bu bir jinsli emaslik metall yuzaning mahalliy yemirilishiga olib keluvchi korrozion ele mentlarning (korrozion bug‘larning) paydo bo‘lish sababi bo‘lib hisoblanadi. Metall tuzilishining bir jinsli emasligi, po‘lat tarkibiga suqilib kirishlar, deformatsiyalangan zonalarning notekis taqsim -lanishi, mahalliy zo‘riqishlar, himoyalovchi izolatsion qatlam si -fatining bir xil emasligi yoki undagi nuqsonlar, elektrokimyoviy potensiallarning bir jinsli bo‘lmasligining sabablari bo‘lib hisobla -nadi. Yer qatlamlarini yemiruvchi faolligi darajasini baholashda tup-roqning elektr o‘tkazuvchanligi bunday ko‘rsatkich sifatida qabul qilinadi. 1-jadvalda tuproqlarning ularning solishtirma elektr 1-jadval
Magistral neft va gaz quvurlarini hamda gaz tarmoqlarini tup-roq korroziyasidan himoya qilishda umumlashgan usul – izolatsi -ya qoplamasi va katod qutblash orqali amalga oshiriladi. Izolatsi -ya qoplamasi ma’lum nuqsonlarga ega bo‘lganligi sababli, u quvurni yuz foiz korroziyadan himoya qilish imkoniga ega emas. Bu nuqsonlar (teshikchalar, yoriqchalar) qoplamani surkash va quvurni zovurga yotqizish jarayonlarida hosil bo‘ladi. Bulardan tashqari quvurlardan foydalanish jarayonida qoplamaning eskiri -shi va boshqa mexanik ta’sirlar natijasida, qoplamadagi eski nuq -sonlar kattalashib, qo‘shimcha yangi («teshik») nuqsonlar hosil bo‘ladi. Katod qutblash qoplama nuqsonlari bo‘lgan quvur yuza -sini manfiy qutblab, anod jarayonini sodir bo‘lishi to‘xtatiladi. Quvurlarning katod himoyasi o‘zgaruvchan tokni o‘zgarmas tok -ka aylantirib beruvchi manba (katod stansiyasi) orqali amalga oshi riladi (1-rasm). Himoya qilish uchun katod stansiyasining manfiy qutbi quvurga, musbat qutbi esa yerga ulangan anodga tu -tashtiriladi. Natijada yopiq zanjir hosil bo‘lib, tok stansiyadan yer -ga ulangan anodga kelib u orqali yerga tarqaladi. Yerga o‘tgan toklar himoya qilinayotgan quvurga kelib, izolatsiya qoplamasini nuqsonli (ochiq, teshik) joylarida, katod qutblanish jarayonini sodir etadi. Natijada quvur manfiy zaryadlanib, katodga aylanib qoladi (katod singari qutblanadi). Quvurning potensial qiymati (mis sulfat elektrodi bo‘yicha) manfiy tomonga qarab siljiydi. Hosil bo‘layotgan potensialning ma’lum bir ko‘rsatkichida, quvurning korroziyadan himoya qilinish darajasi yuz foizni tashkil qiladi. Shu darajaga to‘g‘ri kelgan potensial qiymatini himoya po -tensiali deyiladi. Katod himoyasining samaradorligi, uni hosil qilgan potensial-larning quvur uzunligi bo‘yicha (L) taqsimlanish ko‘rsatkichlari bilan baholanadi (1-rasmda). Qabul qilingan andazaga ko‘ra (GOST 25812 - 13), himoya potensialining maqbul maksimal qiy mati Exminxmax= -1,1(-1,25)V ga, minimal qiymati
Exminxmax = -0,85(-0,95)V ga teng. Agar katod stansiyasining himoya qilish uzunligida (L) keltirilgan potensiallar ko‘rsatkichlari saq -lansa, quvur yuz foiz korroziyadan himoya qilingan bo‘ladi. Etab potensial qiymati, quvur diametriga ko‘ra, minus 0,23 dan minus 0,72 gacha bo‘ladi. Amaliy hisoblarda, uning o‘rtacha qiy -matini minus 0,55 V ga teng deb qabul qilingan. U holda katod stansiyalari orqali quvurda hosil qilingan himoya potensiallarining ko‘rsatkichlari quyidagicha bo‘ladi:
1-rasm. Katod himoyasi va uning himoya potensiallarini quvur
uzunligi bo‘yicha taqsimlanishining umumiy chizmasi:
1 – quvur; 2 – ulovchi kabel; 3 – katod stansiyasi; 4 – yerga ulagan
anod; 5 – qoplama nuqsonlari; Etab– quvurni tabiiy potensiali; Emax E min– tegishlicha, maksimal va minimal hosil qilingan potensiallar; Ex.max Ex.min– tegishlicha maksimal va minimal himoya potensiallari; L – katod stansiyasini himoya uzunligi; U – quvur bilan yerga ulangan anod o‘rtasidagi masofa.
Agar quvurda Exmaxmin potensial qiymati oshirilsa, katod stansi -yasining himoya qilish uzunligi ortib boradi. Lekin, uning qiyma -ti oshirilganda, katod stansiyasining quvurga ulangan joyida qizish sodir bo‘lib, izolatsiya qoplamasining yopishqoqlik va butunlik ko‘rsatkichlari yomonlashadi. Bu o‘z navbatida (elektrolitlar ta’sirida) korroziya jarayonlarining sodir bo‘lishini sodir etadi. 2. katodli himoyalash va adashgan toklardan himoyalash Yer ostidagi metall inshootlarni elektr tokining tashqi man-baidan inshootlarda katodli qutblanishni hosil qiladigan elektr maydonini qo‘yish bilan himoyalash usuli katodli himoyalash deb ataladi. Katodli himoyalashda himoya qilinadigan inshootga elektr ji-hatidan ulangan, metalli yoki nometall elektr o‘tkazuvchan mate -riallardan tayyorlangan anod korrozion yemirilishga tortiladi.
2-rasm. Quvur tarmoqlarining izolatsiyada nuqsonlar bo‘lgan yuzasida potensiallarning taqsimlanish sxemasi. Quvur tarmoqlarini yemirilishdan himoyalash majmuaviy tarzda: izolatsiyalovchi qoplamalar va katodli qutblash bilan amal -ga oshiriladi. Izolatsiya amalda mutlaqo yaxlit (uzluksiz) bo‘lib hisoblanmaydi, balki yuzasi va shakli bo‘yicha turlicha bo‘lgan qandaydir bir miqdordagi nuqsonlarga ega bo‘ladi. Katodli himo - yalash quvurlar tarmog‘ining uzluksiz (yaxlit) nuqsonlar bilan yalang‘ochlangan yuzasida yemirilish jarayonini tormozlash funk -siyasini o‘ziga oladi (2 -rasm). Shunday qilib, yer ostidagi quvurlar tarmog‘ini katodli himo-yalash quvurlar tarmog‘i va uni qurshab turgan tuproq qatlami o‘rtasida potensiallarni himoyalovchi farqini hosil qilishga keltiri -ladi. Bunda quvurlar tarmog‘i uni qurshab turgan tuproq qatlami -ga nisbatan katod bo‘lib hisoblanadi. Quvur tarmoqlari va tuproq qatlami o‘rtasida potensiallarning himoyalovchi farqini hosil qilish doimiy tok manbasi yordamida amalga oshiriladi. Tok manbasining manfiy qutbi quvurlar tarmog‘iga, musbat qutbi esa yerga ulanadi, bunda yer anod bo‘lib hisoblanadi. Katodli elektrohimoyalashning prinsipial sxemasi 1-rasmda keltirilgan. Katodli qurilma 2 ka-tod stansiyasidan, 3 yerga ulanish-dan, tutashtiruvchi simlar va 4 na-zorat-o‘lchash kolonkasidan tarkib topgan. Quvur tarmoqlariga quvur yu-zasida katod potensialini hosil qi-ladigan tashqi elektr maydonining qo‘yilishi quvurlar tarmog‘ining to‘liq himoyalanishini ta’minlashi mumkin. Quvurlar tarmog‘iga qo‘yilgan potensialning qutblan-maydigan elektrod yordamida yer-ga nisbatan o‘lchanadigan qiymati himoyalash mezoni (kriteriysi) si-fatida xizmat qiladi
3-rasm. Katodli qurilma bilan himoyalashning prinsi pial sxemasi: 1 – himoya qilinadigan gaz quvurlari tarmog‘i, 2 – katod stansiyasi, 3 – yerga anodli ulanish, 4 – tutashtiruvchi sim. Katodli himoyalash metall inshootlarni, jumladan, neft va gaz quvurlari tarmoqlarini yemirilishdan elektrokimyoviy himoya -lashning variantlaridan biri bo‘lib hisoblanadi. U yaxshi ionli elek tr o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan yemiruvchi muhitlarda sa-maralidir va yemirilish jarayonlari tezligining elektrod potensiali qiymatiga bog‘liqliligiga asoslanadi. 3-rasm. Katodli qurilma bilan himoyalashning prinsi pial sxemasi: 1 – himoya qilinadi-gan gaz quvurlari tarmog‘i, 2 – katod stansiyasi, 3 – yerga anodli ulanish, 4 – tutashti-ruvchi sim. hiyati himoya qilinadigan konstruksiyani doimiy tok bilan qutb -lashdan iborat. Bunda himoya qilinadigan 1 quvurlar tarmog‘i 2 tashqi doimiy tok manbaining manfiy qutbiga ulanadi. Quvurlar tarmog‘idan ma’lum bir masofada joylashgan musbat qutbga 4 o‘tkazgichlar yordamida 3 anodli yerga ulagichlar ulanadi. Tok yordamchi anoddan quvurlar tarmog‘ining katodli va anodli uchastkalariga oqadi. Qutblanish jarayonida katodli uchastka -larning potensiali anod potensialining qiymatiga erishishi bilanoq himoya qilinadigan konstruksiyaning butun yuzasi ekvipotensial bo‘lib qoladi. Bunda mahalliy tok yo‘qoladi va mikrokorrozion galvanik elementlar ishlamaydi. Himoya qilinadigan konstruksi -yaning yemirishning mahalliy toki amalda nolga teng bo‘ladigan
potensiali minimal himoyalash potensiali deb ataladi. Bu poten -sialning qiymati po‘latning markasiga, izolatsiya tipiga va quvur -lar tarmog‘i yotqizilgan yer qatlamining xususiyatlariga bog‘liq bo‘ladi. Po‘lat quvurlar tarmoqlarini ekspluatatsiya qilish tajribasi shu-ni ko‘rsatadiki, mis-sulfatli elektrod bo‘yicha –0,85 v ni minimal himoyalash potensiali sifatida qabul qilish mumkin. Potensialning bu qiymatida amalda yemirilishdan to‘liq himoyalanishga erishi -ladi. Potensiallarning kichik qiymatlarida himoyalash to‘liq bo‘lmaydi yoki umuman bo‘lmaydi. Bu minimal himoyalash potensiali (–0,85 v) elektrokimyoviy himoyalashni loyihalashtirishda ham qabul qilinadi. Agar qo‘yilgan potensial zarur bo‘lgan qiymatdan oshirilsa, bu katod stansiyasi energiyasining anchagina oshiqcha sarf bo‘lishiga yoki protektor metallining me’yordan ortiq sarflanishiga olib kela -di. Potensialni haddan ziyod oshirish izolatsion qatlamga ham ta’sir ko‘rsatmasdan qolmaydi. Katodli jarayon natijasida katodda (ya’ni quvurlar tarmog‘ida) ajralib chiqadigan vodorod izolatsi -yani qatlamlash bilan uning yemirilishiga sabab bo‘ladi. –1,2 v dan past bo‘lgan potensialda vodorodning intensiv ra-vishda ajralishi kuzatiladi. Shundan kelib chiqqan holda drenaj nuqtasida maksimal yo‘l qo‘yiladigan himoyalash potensiali –1,2 v dan ortiq bo‘lmasligi lozim. Izolatsiyalovchi qoplamaning qisman mexanik shikastlanishlariga ega bo‘lgan quvurlar tarmoq -lari uchun potensial –1,5 v gacha yetkazilishi mumkin. Intensiv biokorroziya, ya’ni anaerob bakteriyalar bilan chaqiri -ladigan korroziya kuzatiladigan tuproqlar uchun minimal himo -yalovchi manfiy potensial –0,10 v ga oshirilishi lozim, ya’ni u -0,95 v ga teng bo‘lgan qiymatga erishadi . Boshqa metallar uchun minimal himoyalash potensiallarining qiymatlari boshqacha bo‘ladi. Masalan, qo‘rg‘oshin uchun (ka -bellarni himoyalash uchun) –0,55 v, mis uchun –0,82 v bo‘ladi. Tokning himoyalash zichligi elektrokimyoviy himoyaning ta’sir ko‘rsatishini baholash uchun xizmat qiladigan parametrlardan biri bo‘lib hisoblanadi. Tok zichligini himoya qilinayotgan quvurlar tarmog‘i yuzasida talab qilinadigan aniqlikda bevosita o‘lchash amalda mumkin emas. Bu kattalik umumiy himoyalash tokini o‘lchashdan kelib chiqqan holda qayta hisoblash yo‘li bilan aniqlanadi. Agar minimal himoyalash potensialining qiymati turli xil sharoitlar uchun o‘zgarmas bo‘lib hisoblansa, tokning minimal himoyalash zichligining qiymati qurshab turuvchi sharoitlarga – asosan haroratga va metall bilan tuproq orasidagi o‘tish qarshili -giga bog‘liq ravishda o‘zgaradi. Tokning minimal himoyalash zichligining qiymatlari bitta quvurlar tarmog‘ining turli xil uchast -kalari uchun turlichadir. Qoidaga ko‘ra, katodli himoyalash tizimi bir nechta katodli himoyalash qurilmalarini(rus.ukz) o‘z ichiga oladi, ulardan har biri quyidagi elementlardan tarkib topadi: elektr energiyasi man -bai, katod stansiyasi (o‘zgaruvchan tokni o‘zgarmas tokka qayta shakllantirish qurilmasi), yerga anodli ulanish va o‘zgarmas tok liniyaliri. Ular bitta elektr zanjiriga birlashtiriladi. 3-rasmda himoyalash potensialining alohida katodli himo -yalash qurilmasi faoliyat ko‘rsatganda quvurlar tarmog‘ining uzun -ligi bo‘ylab taqsimlanishi ko‘rsatilgan. Ko‘rinib turibdiki, poten -sial drenaj nuqtasida, ya’ni o‘tkazgichning metall obyekt bilan tutashgan nuqtasida eng katta qiymatga ega bo‘ladi. Amaliyotda muhim bo‘lgan ko‘pgina holatlar uchun p Yetab tabiiy potensial-ning qiymati –0,55 v ga teng. Katodli himoyalash qurilmalari quvurlar tarmog‘ini ekspluatatsiya qilishning butun muddati da -vomida quvurlar tarmog‘ini uning butun uzunligi bo‘yicha vaqtda uzluksiz bo‘lgan katodli qutblash bilan shunday himoyalashi ke - rakki, bunda quvurlar tarmog‘idagi E himoyalash potensialining qiymati mutlaq (absolut) qiymat bo‘yicha minimal darajadan past, maksimal darajadan oshiq bo‘lmasin, ya’ni. Himoyalash potensialining quvurlar tarmog‘ining uzunligi bo‘ylab taqsimlanishi. Adashgan toklar bilan yemirilish tabiiy sharoitlarda elektro-kimyoviy yemirilishning o‘ziga xos turi hisoblanadi. Tramvay yo‘llari, elektrlashgan temiryo‘llarning relslari, elektr payvandlash apparatlari, katodli himoyalash qurilmalari, elektr kabellari tar -moqlari va boshqalar adashgan toklar manbai bo‘lib hisoblanadi. O‘zgarmas tok keltirib chiqaradigan yemirilish ko‘proq xavfli hisoblanadi. Temiryo‘l transporti bilan bog‘liq bo‘lgan holatni olib qaraydigan bo‘lsak, tuproqqa ajralib chiqayotgan tok ajralib chiqish joyida yoki anodli uchastkada relsning yemirilishini kel -tirib chiqaradi. Quvurlar tarmog‘iga kirishda tok kirish joyining katod uchastkasi deb ataladigan uchastkasini katodli qutblaydi. Quvurlar tarmog‘i bo‘ylab ma’lum bir masofani bosib o‘tgach tok yana relsga qaytadi. Tokning chiqish joyi quvurlar tarmog‘idagi anod uchastkasi hisoblanadi. Shu joyda metallning intensiv yemi -rilishi sodir bo‘ladi. Adashgan toklar o‘nlab kilometr bilan hisobla -nadigan ta’sir radiusiga ega bo‘lishi mumkin. Adashgan toklar bi -lan chaqirilgan yemirilishga qarshi kurashish uchun turli xil usullar qo‘llaniladi. Ularga elektrodrenaj, adashgan toklarning yuqorida ko‘rsatilgan manbalaridan tok sizib chiqishini bartaraf qilish, himoyalash potensialini avtomatik tarzda ushlab turadigan katod -li himoyalash stansiyalarini qo‘llash, protektorli himoyalash kira -di. 4. anod o‘rnatiladigan yerlar va anodning tok tarqatish qarshiligini kamaytirish usuli Yerga ulangan anodlarning sarf bo‘lishini (yemirilishini) kamay tirish maqsadida, ular agressiv bo‘lmagan va elektr tokni o‘tkazuvchan koks yoki ko‘mir kukunini (aktivatorlar) ichiga o‘rnatiladi. Aktivatorlarning tarkibida namlik (tuproq elektroliti) bo‘lmasligi kerak. Yerga ulangan anod to‘g‘ridan to‘g‘ri yerga o‘rnatiladigan bo‘lsa (37-rasm a), tok uning yuzasidan tarqaladi va bu o‘z navbatida uning tez erishini sodir etadi (elektrokorrozi -ya jarayoni sodir bo‘ladi). Anod aktivator ichiga o‘rnatilsa, tok aktivator yuzasidan tarqaladi. Natijada, anodning yemirilish jara -yoni sodir bo‘lmaydi
4-rasm. a – tuproqqa; b – namligi kam tuproqdagi to‘ldiruvchiga (aktivatorga); d – namlik bilan to‘yingan tuproqqa bitta tik o‘rnatilgan anoddan tok tarqalish chizmasi va yerga ulangan anodda korroziya o‘chog‘ini hosil bo‘lishi (e): 1 – yerga ulovchi; 2 – to‘l diruvchi aktivator; 3 – tokni ulovchilar (kabel); 4 – yerga ulovchidagi korroziya jarohatlari; 5 – aktivatorning zarrachalari; 6 – tuproq elektroliti.
Yerga ulangan anod yuzasida sodir bo‘ladigan elektrokimyoviy jarayonlarning õarakteri uni o‘rab turgan aktivatorning (tuproq -ning) namligiga bog‘liq bo‘ladi. Aktivatorlarning namligi ko‘p bo‘lsa, tokni ionli o‘tkazish sodir bo‘lib, po‘lat elektrodining kuchli parchalanishi sodir bo‘ladi (4-rasm v, g). Quruq aktivator ichiga o‘rnatilgan po‘lat anodning yemirilish tezligi, to‘g‘ridan to‘g‘ri yerga o‘rnatilgan anodning yemirilish tez ligidan 5–38 martagacha kam bo‘ladi. Tok zichligining bir xilda bo‘lishini va yerga ulangan anod yu-zasining tekis yemirilishini ta’minlash uchun, to‘ldiruvchi devori va zichligining bir xil bo‘lishini ta’minlash kerak bo‘ladi. Buni zovur sharoitida qo‘l bilan amalda bajarib bo‘lmaydi. Shularni hisobga oli nib, sanoat miqyosida maydalangan koks ichiga joylashtirilgan yerga ulovchilar (3JK –12–KA va 3JK–4G–KA) ishlab chiqazil -moqda. 3JK–12–KA yerga ulovchi anodni diametri 165 mm, uzunligi 1425 mm, massasi 50 kg; 3JK–41G–KA tegishlicha 240, 1700 mm va 100 kg. Bu turdagi yerga ulovchi anodlar yerga chu -qur ulash uchun mo‘ljallangan. Ularni yuqori namlikka ega bo‘lgan joylarda ishlatish maqsadga muvofiq hisoblanmaydi. Botqoqli va suvli yerda ishlatish uchun AK–1(korroziya aktiv-ligi past va o‘rta bo‘lgan yerlarda) va AK–3 (korroziya aktivligi yuqori va oshgan yerlarda) turidagi yerga ulovchilar ishlab chiqa -rilgan. Yerga ulangan anoddan tarqalayotgan tok qarshiligini kamay-tirish usullaridan yana biri – anod o‘rnatiladigan yerning qarshi -ligini kamaytirish. Umuman anod o‘rnatiladigan yerning solishtirma elektr qarshiligi 10 Om•m dan yuqori bo‘lmasligi kerak. Amalda quvur trassasi uzunligi bo‘yicha bunday yer maydonini topish qiyin va uni tuzlash orqali kamaytiriladi. Oddiy tuzlash usullari quyida -gilardan iborat. Birinchi usulda diametri 500 mm bo‘lgan chuqurligi yerga ula nadigan anod uzunligini 2/3 qismiga teng bo‘lgan chuqur qa-ziladi. Chuqur tagiga kerakli uzunlikda yerga ulovchi anod qir -qiladi va uning atrofi tuz va tuproq qavatlari (1–2 sm) bilan to‘ldiriladi. Har bir qavatga suv quyiladi (1–2 litr suvga 1 kg osh tuzi). Ikkinchi usulda yerga ulovchida –quvurda burg‘ilash orqali, shaxmat ko‘rinishida diametri 10 mm ga teng bo‘lgan teshiklar hosil qilinadi (yerga ulovchining uzunligini har bir 20 sm da 6 tadan teshik). Yerga ulovchini kerakli chuqurlikka qoqiladi va keyin uning ichiga osh tuzi eritmasi quyiladi (1–2 litr suvga 1 kg osh tuzi). Eritma teshiklar orqali yerga o‘tadi va uni tuzlaydi, yerga ulangan anoddan tarqalayotgan tok qarshiligini kamaytira -di. Quvurlar tarmoqlarida yemirilishdan himoyalashning holatini aniqlash usullari Quvurlar tarmoqlarida yemirilishdan himoyalash tizimlari va uning quvurlar tarmoqlaridagi holatini aniqlash uslublari (ГОСТ Р 51164-98) «Magistral po‘lat quvurlar tarmoqlari. Yemirilish -dan himoyalashga qo‘yiladigan umumiy talablar» asosida belgi -lanadi. Yer ustidan o‘tkazishdan tashqari yotqizishning barcha usul-larida quvurlar tarmoqlarini yemirilishdan himoyalash tuproq -ning yemiruvchi tajovuzkorligidan qat’i nazar, majmuaviy (komp leks) tarzda: izolatsiyalovchi qoplamalar va elektrokimyo -viy himoyalash vositalari bilan amalga oshiriladi. Quvur tarmoq -larini yer ustidan o‘tkazishda quvurlar tarmoqlarini yemirilish -dan himoyalash izolatsiyalovchi qoplamalar bilan amalga oshiriladi. Quvur tarmoqlarini (yer ustidan o‘tkazilganlardan tashqari) yemirilishdan himoyalash:
– termik tarzda o‘tirg‘iziladigan materiallar, yopishqoq poli-mer lentalar, bazaviy va trassa sharoitlarida surkaladigan bitumli va asfalt-smolali mastikalar asosidagi qoplamalar;
– zavod sharoitlarida shlikerli yoki kukunli usulda surkaladi-gan shisha-emalli qoplamalar bilan amalga oshiriladi. Boshqa himoyalash qoplamalarini (gruntovkali, izolatsion, o‘rama materialli) qo‘llashga ham, bu qoplamalar va materiallar me’yoriy hujjatlar talablariga muvofiq bo‘lgan hollarda yo‘l qo‘yiladi.
– 820 mm dan ortiq bo‘lmagan diametrga ega bo‘lgan quvur-lar tarmoqlarida yopishqoq polimer lentalar asosidagi;
– 820 mm dan ortiq bo‘lmagan diametrga ega bo‘lgan quvur-lar tarmoqlarida bitumlar asosidagi;
– 530 mm dan ortiq bo‘lmagan diametrga ega bo‘lgan quvur-lar tarmoqlarida shisha emalli qoplamalarni qo‘llashga yo‘l qo‘yiladi.
50% dan ortiq amortizatsiyalangan quvurlar tarmoqlarini ta’mirlashda ilgari foydalanilgan qoplamalarning xuddi o‘ziday bo‘lgan qoplamalarni, jumladan, yopishqoq polimer lentalar asosidagi qoplamalarni qo‘llashga yo‘l qo‘yiladi. Quvur tarmoqlari yer ustidan o‘tkazilganda ular aluminiyli, tunukali, lak-bo‘yoqli, shisha-emalli qoplamalar, konsistent moy -lashlar yoki atmosfera ta’sirlariga bardoshli bo‘lgan boshqa qop -lamalar bilan himoya qilinadi. Qoplamalarni tanlash quvurlar tarmoqlarini o‘tkazish va eks-pluatatsiya qilish sharoitlariga bog‘liq ravishda amalga oshirila -di. Yer ustidan o‘tkazilgan quvurlar tarmoqlaridan tashqari barcha quvurlar tarmoqlari ekspluatatsiya qilish sharoitlaridan qat’i nazar elektrokimyoviy himoyalashga tortiladi.
|
