Mavhum mashina
•
Ushbu tushunchalar, o’xshash bo’lishi mumkin, lekin
ularning ma’nosi har xil hisoblanadi. Dasturlash tillarida
o’zgaruvchining ma’lumot turi, ushbu o’zgaruvchi qabul
qilishi mumkin bo’lgan qiymatlar to’plamini anglatadi.
Ma’lumotlar turi natural va butun sonlar, haqiqiy (o’nlik
kasr ko’rinishidagi) sonlar, satrlar, belgilar va boshqalarni
o’z ichiga oladi. Ba’zi dasturlash tillarida har bir konstanta
yoki o’zgaruvchilarning turini unga ta’minlangan
qiymatning yozilishiga qarab kompilyator aniqlaydi.
Masalan, o’nlik sonda qo’llaniladigan nuqta, haqiqiy son
belgisi sifatida qabul qilinadi. Boshqa dasturlash tillarida
esa,
dasturchi
tomonidan
kirtilayotgan
har
bir
o’zgaruvchining turi aniq ko’rsatilishi talab etiladi, va bu
muhim vazifalardan biri hisoblanadi.
Ma’lumotlarning abstrakt (mavhum) turlari
•
Ma’lumotlarning abstrakt (mavhum) turlari – bu matematik
model va shu model doirasida aniqlangan turli xil
operatorlardir. Abstrakt ma’lumotlar turi bilan algoritmlarni
ishlab chiqish mumkin, lekin ma’lum bir dasturlash tilida
algoritmlarni qo’llash uchun ma’lumotlarning abstrakt
turlarini ushbu dasturlash tiliga mos ma’lumotlar turi va
operatorlar yordamida ishlab chiqiladi. Ma’lumotlarning
abstrakt turlarini tavsiflash uchun o’zida o’zgaruvchilarning
aniq to’plamini, mumkin bo’lgan ma’lumotlar turini
mujassamlashtirgan
ma’lumotlar
tuzilmasidan
foydalaniladi.
Ma’lumotlar tuzilmasi klassifikatsiyasi
•
Fizik ma’lumotlar tuzilmasi deganda ma’lumotlarning
mashina xotirasida tasvirlanishini tushinish kerak va bu
tushuncha ba’zan saqlash tuzilmasi, ichki tuzilma yoki
xotira tuzilmasi kabi nomlar bilan ham yuritiladi.
Ma’lumotlarning mashina xotirasida tasvirlanishini hisobga
olmasdan hosil qilingan tuzilmalari abstrakt (mavhum) yoki
mantiqiy tuzilma deb ataladi. Umumiy holda mantiqiy
tuzilma bilan uning mos fizik tuzilmasi orasida farq mavjud
bo’lib, bu ma’lumot taqdim etiladigan muhitning tuzilishi va
xususiyatlariga bog’liq bo’lgan farqlar hisoblanadi. Shuning
uchun ham mantiqiy tuzilmani fizik tuzilmaga va aksincha,
fizik
tuzilmani
mantiqiy
tuzilmaga
aylantiruvchi
(aklantiruvchi)
protseduralar
ishlab
chiqilgan.
Bu
protseduralar, fizik tuzilmalarga kirish (murojaat) va fizik
tuzilmalar ustida turli xil amallarni bajarishni ta’minlab
beradi, bajariladigan har bir amal mantiqiy yoki fizik
tuzilmada
qo’llanilayotganligiga
bog’liq
holda
o’rganiladi. Ma’lumotlar tuzilmasi oddiy (tayanch, sodda) va
integrallashgan (tarkibli, murakkab) tuzilmalarga (turlarga)
bo’linadi.
Ma’lumotlar
va
algoritmlarni
strukturalashtirish (tuzilmalashtirish)
•
Ma’lumotlar tuzilmalarini bilish, ularni saqlash va qayta
ishlash xotirani tejash va protsessor vaqti sarfini kamaytirish
nuqtai nazaridan eng samarali usullarni qo’llash imkonni
beradi. Yana bir afzalligi, ma’lumotlarga tuzilmaviy
yondoshuv murakkab dasturiy mahsulotlarni yaratish
imkoniyati hisoblanadi. Zamonaviy dasturiy paketlar juda
murakkab
mahsulotlar
hisoblanib,
bunda
minglab,
millionlab satrli kodlarni hisoblashga to’g’ri keladi.
Tabiiyki, bunday dasturiy mahsulotlarni “birdaniga (bir
vaqtning o’zida)” ishlab chiqish imkoniyati yo’q, bular ba’zi
bir tuzilmalar, ya’ni ularning tashkil etuvchi qismlari va ular
orasidagi bog’liqliklar ko’rinishida ishlab chiqilishi
mumkin. To’g’ri tuzilmaga keltirilgan mahsulotni ishlab
chiqishning har bir bosqichida ishlab chiquvchining
diqqatini mahsulotning alohida qismlariga qaratilishini talab
etadi. Katta dasturiy mahsulotlarni tuzilmalashtirishda
mumkin bo’lgan yondoshuvlar mavjud. Bulardan biri
algoritmlarni tuzilmalashtirishda “yuqoridan quyiga”
loyihalash yoki “yuqoridan quyiga dasturlash” yondoshuvi
bo’lsa, ikkinchisi, ma’lumotlarni tuzilmalashtirishda esa,
“quyidan yuqoriga” loyihalash yoki “quyidan yuoriga
dasturlash” yondoshuvlari hisoblanadi.
Xulosa
•
Xulosa qilib aytganda Ma’lumot, axborotm, tuzilma
(struktura), abstrakt ma’lumot, ma’lumotlar tuzilmasi
sinflari turli dasturlash tizimlarida loyihalash usullari,
ma’lumotlar tuzilmasini ishlab chiqish hamda algoritmlar
bo’yicha nazariy va amaliy bilimlar berish. talabalarni turli
xil ma’lumotlar tuzilmalari bilan tanishtirish, yangi
tuzilmalarni ishlab chiqish va o’quv jarayonlariga tadbiq
etish usullari o’rgatishdan iboratdir. Kurs talabalarni
tuzilmalar ko’rinishida ma’lumotlarni gayta ishlash, optimal
algoritimlar ishlab chiqish va dasturlash ko’nikmalarini
takomillashtirishga xarakat qildik.
| 