Mavzu: Mikroorganizmlar bilan zararlanadigan material va buyumlar. Bajardi: Buxoro Davlat Universiteti Agronomiya va Biotexnologiya fakulteti 13-3 bio 18 guruh talabasi Batyrjanova Maral

Plastiklar. Plastiklar sintetik polimerlardan tashqil topgan materiallar bolib, odatda ular mikroorganizmlarning ekzofermentlari va boshqa metabolitlari tomonidan yemrilishga nisbatan chidamli.

Plastiklar tarkibiga ularning asosi- boglovchi polimer birikmalardan tashqari past molekulyar qoshimchalar ldiruvchilar, stabilizatorlar va boshqalar kiradi.

Bakteriyalar plastiklarni kamroq zararlaydi, ammo ularning talishi mumkin. Bazga kolishidan bilish mumkin.

Boshqa materiallar kabi plastiklarning biozararlanishi xam ular atrof-muxitning fizik va kimyoviy faktorlari(ultrabinafsha nurlar, xarorat osirida eskirishi bilan birga kechadi. Bu ikki jarayon-biozararlanish va eskirish biri-birini tozgarishini xam-termoreaktiv yoki termoplastik (material olinayotganda uning qotish usuli asosida), polietilen, polivinilhlorid, poliamid va b.(polimerning kimyoviy strukturasi asosida) plastiklar deb ataladi.

Polimer smolalardan keyin plastiklar tarkibidagi ikkinchi muxim komponent plastifikatorlardir. Ularning aksariyati dikarbon va polikarbon alifatik va aromatik kislotalarning murakkab efirlardir. Plastik tarkibidagi plastifikatorning miqdori plastik massasining 30-50% tashqil etishi mumkin, shu sababdan butun materialning biochidamliligi plastifikatorning biochidamliligiga bogliq. Eng kop ishlatiladigan plastifikatorlar-ftal va adipin kislotalarining mogor zamburuglar bilan zararlanishiga chidamliligini solishtirganda aromatik ftal kislotasining efirlari alifatik adipin kislotasinikiga kosebasin kislotasining efirlari zamburuglarga chidamsizligi kolib, uni kauchuk xosil qiluvchi olgan karbonvodorodlardir. Ularning lateksidagi miqdori 30-35%. Yigib olingan lateksiga 10-12 soat orasida ammiak, formalin yoki boshqa bir antiseptik bilan ishlov beriladi, aks holda xavodan tushadigan bakteriya va drojalar tasib ketishdan asrash uchun tabiiy kauchuk homashyosini ortiqcha namlanishdan saqlash lozim. Biozararlanish boshlanishi-kauchuk plastinkalarda xar hil rangli doglar paydo boproq bakteriyalar, masalan Acetobacter turlari va Streptomyces hamda Actinomyces turkumleriga mansub aktinomitsetlar bilan biozararlanadi. Tabiiy kauchukning vulkanizatlarini mikroorganizmlar zararlash xollari tabiiy kauchukdan tayyorlangan rezina vositasida izolyasiya qilingan yer osti elektrik kabellarini ishlatishda, tuproq, dengiz suvi, suv ozgarishlari ayniqsa ochiq tusli tolgan vulkanizatlarda yakkol kopincha aktinomitsetlar, Fausarium va Aspergillus turkumlariga mansub zamburuglar uchraydi. Tabiiy kauchuk vulkanizatlarning biochidamliligi nafaqat elastomer oldiruvchi va boshqa komponentlarning xususiyatlariga xam bogliq. Laboratoriya sharoitida CKI-3 markali sintetik kauchuk zamburuglarga chidamsiz ekanligi aniqlandi.