Mavzu: O‘zgarmas tok elektr zanjirlari va uni tavsiflovchi kattaliklar

MAVZU: O‘zgarmas tok elektr zanjirlari va uni tavsiflovchi kattaliklar

ELEKTR ZANJIR VA UNING ELEMENTLARI Elektr toki o’tadigan y o’ldagi turli elektr tuzilmalar yig’indisi elektr zanjiri deyiladi. Har qanday elektr zanjir uchta asosiy elementdan, tok manbaidan, iste’molchilardan va tutashtiruvchi simlardan tashkil topgan b o’ladi Tok manbai elektr zaryadlarni berk zanjirda yurgizib ma’lum ishni bajaradi. Ayrim musbat zaryadni berk zan­jirda yurgizish ishi elektr yurituvchi kuchi (EYUK) deyi­ladi: EYUK ning birligi — Volt (V): 1 Volt = 1.Elektr yurituvchi kuch manbalarining bir necha turi bor: 2.Galvanik elementlar: 3.Akkumulyatorlar; 4.Elektr generatorlar; Kremniyli yarim o’tkazgichli fotoelementlar (kuyosh batareyalari). Elektr energiya iste’molchilari qatoriga elektr energiyani mexanik energiyaga aylantiruvchi elektr dvigatellar, yoritish lampalari, elektr energiyani issiqlik energiyasiga aylantiruvchi isitish asboblari va hokazolar kiradi.

Elektr zanjirlarda asosiy elementlardan tashqari uzgichlar, knopkalar, rele, kontaktorlar, himoya asboblari, masalan, saqlagichlar va avtomatlar, nihoyat kontrol o’lchov asboblari: ampermetrlar, voltmetrlar, schyotchiklar va hokazolar ishlatiladi.. Bu sxema tok manbai Е, uzgich В, reostat R va yoritish lampasidan tashkil topgan.

Qiymati va yo’nalishi sinusoidal qonun asosida davriy o’zgaruvchan EYUK (elektr yurituvchi kuch) ye, kuchlanish u va tok i larni sinusoidal o’zgaruvchan kattaliklar deyiladi. 6 – rasmda sinusoidal tok ( ) m i i = I sin ωt + Ψ - tasviri ko’rsatilgan. Bunda , m i I - tegishli sinusoidal tokning oniy va amplituda (maksimal) qiymatlari: ( )i ωt +ψ - radianda o’lchanuvchi faza qiymati (sinus argumenti); ω - burchak chastotasi deyiladi va u bir sekunddagi davrlar soniga tengdir. Sinusoidal miqdorning tebranish fazasining 2π burchakka to’la o’zgarish vaqtini uning davri Т deyiladi. Bir sekunddagi davrlar sonini chastota f deyiladi, u gers (Gs) bilan o’lchanadi, ya’ni T f 1 = . Har bir davr Т dan so’ng sinusoidal kattaliklar i va u lar qayta davriy o’zgaradi, ya’ni ωT = 2π bo’ladi. Demak f T π π ω 2 2 = = .

sinusoidal o’zgaruvchan kattaliklar, ye, i, u larning tasvirlari ko’rsatilgan. Bunda koordinata o’qlari boshi ( t yoki ωt = 0 ) da tebranish fazalari turlicha, ya’ni kuchlanishning boshlang’ich ( t = 0 dagi) fazasi ψ u = 0 , EYUK niki ψ e f 0 musbat, tokning esa ψ i p 0 (manfiy) bo’ladi. Ko’pincha tok fazasining kuchlanish fazasiga nisbatan siljish burchagi ϕ =ψ u −ψ i tushunchasidan foydalaniladi.