21 Bоyitish sхеmаlаri, ularni boyitishda qollanilishi haqida tushuntirib bering?
22
Rudalarni shlyuzlarda qanday boyitiladi?
23 Flotasiya jarayonida qo`llaniladigan to`plovchi reagetlarning vazifasi nimadan iborat,
boshqa reagentlardan farqi nimada?
24 Boyitmaning sifаtigа qo‘yilаdigаn tаlаblаr.
25 Boyitish fabrikalarida oqava suvlarni qanday tozalash usullari mavjud?
26 Elash shkalasi va moduli nima? Elash orqali tahlil usuli qanday olib boriladi?
27 Konsentrasion stolda boyitish va unga ta’sir qiluvchi omillar nimalardan iborat?
28
Alohida turdagi polimetall rudalari uchun flotatsiyaning prinsipial sxemasini tanlash
Mineral tarkibi va metalning miqdoriga qarab polimetal rudalar to‘rt guruhga bo‘linadi.
Birinchi guruh - rangli metallar miqdori yuqori (https://kompy.info/flyus-turlari.html), yaxlit sulfidli
rudalar. Bu rudalar asosan qo‘rg‘oshin, mis, va temir sulfidlaridan tashkil topgan. Sulfidlarning
umumiy miqdori 75-90%, rangli metallarning miqdori 6-15%.
Bu guruhdagi rudalarni boyitish uchun odatda to‘g‘ri selektiv flotatsiya sxemasi qo‘llaniladi. Flotatsiya
chiqindisi oltingugurtga etarli darajada boy va sulfat kislota ishlab chiqaruvchi sanoat uchun xomashyo
sifatida ishlatish mumkin bo‘lgan holda to‘g‘ri selektiv flotatsiya sxemalari ayniqsa maqsadga
muvofiqdir.
Ikkinchi
guruh
- rangli
metallar
miqdori
kam
va oltingugurtning
miqdori
yuqori
(https://kompy.info/reja-bir-komponentli-sistemalar-suv-va-oltingugurtning-holat-d.html),
yaxlit
sulfidli rudalar. Rudalarning bu guruhiga ko‘pchilik mis-ruxli (https://kompy.info/mis-boyitish-
fabrikasi-v2.html), piritli rudalar kiradi. Mis-ruxli (https://kompy.info/mis-boyitish-fabrikasi-v2.html),
piritlardagi misning miqdori 1-2 %, ruxning miqdori esa 1-2,5%.
Bu guruhlardagi rudalarni boyitishning eng samarali usuli boy piritli chiqindi olinuvchi mis va rux
sulfidlarini dastlabki kollektiv flotatsiyalash hisoblanadi..
Rudada oltingugurtning miqdori kam bo‘lganda kollektiv flotatsiya chiqindisi oltingugurtning miqdori
bo‘yicha talabga javob bermaydigan hisoblanadi. Bu holda barcha sulfidlarni dastlabki kollektiv
flotatsiyalash sxemasi ayniqsa manfaatli hisoblanadi.
Uchinchi guruh - rangli metallarning miqdori yuqori va ora-sira joylashgan polimetall rudalar. Bu
guruhga foydalanilayotgan qo‘rg‘oshin, ruxli va mis–ruxli konlarning rudalari kiradi. Bu turdagi
rudalarda mis (https://kompy.info/mis-boyitish-fabrikasi-v2.html), qo‘rg‘oshin va ruxning umumiy
miqdori 8-15% gacha etadi.
Foydali minerali yirik va ora-sira joylashgan rudalar to‘g‘ri selektiv flotatsiyali sxema bo‘yicha
boyitiladi. Agregatli va ora-sira joylashganda dastlabki kollektiv flotatsiyali sxema ko‘proq samara
beradi.
To‘rtinchi guruh - rangli metallarning miqdori kam bo‘lgan va ora-sira joylashgan rudalar. Rangli
metallarning umumiy miqdori qoidaga ko‘ra 3-4% dan ortmaydi (https://kompy.info/bab-ii-analisis-
dan-perancangan-ic-dan-opamp-sebagai-komparato.html), ba’zi xollarda esa 2%. Piritning miqdori
ba’zan 30-40% ga etadi. Bu guruhdagi rudalarni boyitishda iqtisodiy shartlar bo‘yicha dastlabki
kollektiv flotatsiya sxemasini qo‘llash maqsadga muvofiq.
29 Bakteriya yordamida tanlab eritish
30 Bоyitishning tехnоlоgik ko`rsаtkichlаri nimalardan iborat?
Bоyitishning аsоsiy tехnоlоgik ko‘rsаtkichlаrigа quyidаgilаr kirаdi: kоmpоnеntning dаstlаbki rudа vа bоyitish
mаhsulоtlаridаgi miqdоri, bоyitish dаrаjаsi, bоyitish mаhsulоtlаrining chiqishi kоmpоnеntlаrni bоyitish
mаhsulоtlаrigа аjrаlishi. Kоmpоnеntning miqdоri dеb mаhsulоtdаgi kоmpоnеnt оg‘irligini mаhsulоt оg‘irligi
nisbаtigа аytilаdi. Bоyitish nаtijаsidа erishilаdigаn bоyitish dаrаjаsi dеb bоyitmаdаgi qimmаtbаhо
kоmpоnеnt miqdоrini uning dаstlаbki rudаdаgi miqdоri nisbаtigа аytilаdi. Bоyitish dаrаjаsi bоyitmа dаstlаbki
mаhsulоtgа nisbаtаn qаnchа bоyligini ko‘rsаtаdi.
Bоyitish mаhsulоtlаrining chiqishi dеb bоyitish nаtijаsidа оlingаn mаhsulоt оg‘irligini dаstlаbki mаhsulоt
оg‘irligigа bo‘lgаn nisbаtigа аytilаdi. Chiqishni fоizlаrdа yoki birlik ulushlаridа ifоdаlаsh qаbul
qilingаn. Birlik ulushlаrdа ifоdаlаngаn chiqishgа tеskаri o‘lchаm bоyitish nаtijаsidа bir tоnnа mаhsulоt оlish
uchun dаstlаbki mаhsulоtning tоnnаlаri sоnini ko‘rsаtаdi. Bоyitish mаhsulоtlаrigа fоydаli kоmpоnеntning
аjrаlishi dеb mаhsulоtdаgi kоmpоnеnt оg‘irligini shu kоmpоnеntning dаstlаbki rudаdаgi оg‘irligi nisbаtigа
аytilаdi.
31 Barabanning kiritik aylanishi tezligi
Baraban aylanganda yanchuvchi vosita (shar yoki sterjen) ishqalanish va markazdan qochuvchi kuchlar ta’sirida tsilindrning
ichki devoriga yopishib qoladi va ma’lum bir balandlikka ko‘tarilib, og’irlik kuchi ta’sirida pastga tushadi va yoki devor bo‘ylab
sirg’aladi. Aylanish tezligi oshganda shunday holat yuzaga kelishi mumkinki, unda markazdan qochuvchi kuch og’irlik kuchiga
tenglashadi, bunda yanchuvchi vosita tsilindrning devoriga yopishib,u bilan birga aylanadi (devordan uzilmaydi). Bunday
tezlik barabanning kritik aylanish tezligi deyiladi. Barabanning kritik aylanish tezligida yanchish deyarli sodir bo‘lmaydi.
32 Flotomashina turlari, tuzilishi va ishlash tartibi
Flotatsiya jarayoni flotatsion mashinalar deb ataluvchi boyitish apparatlarida amalga oshiriladi. Flotatsion mashinalarning
konstruktsion tuzilishi va ishlatilishi sohalaridan qat’iy nazar ularning umumiy belgisi ishchi muhit sifatida mayda havo
pufakchalari bilan to‘yingan bo‘tananing ishlatilishidir. Butanani aralashtirish va aeratsiyalash usuliga karab flotatsion
mashinalar 3 turga bo‘linadi: 1) mexanik 2) pnevmatik 3) pnevmomexanik
1.Mexanik flotatsion mashinalarda bo‘tanani aralashtirish, xavoni mayda pufakchalarga ajratish va atmosferadan havoni
surish impeller (maxsus konstruktsiyaga ega aralashtirgich) 1 yordamida amalga oshiriladi.
2.Pnevmatik flotatsion mashinalarda bo‘tanani havoga tuyintirish va uni aralashtirish havo puflovchi mashina orqali
beriladigan sikilgan havo yordamida amalga oshiriladi.
3. Pnevmomexanik flotatsion mashinalar ishlash printsipiga qarab mexanik mashinalarga o‘xshaydi, farqi esa aerator
bo‘g’imining tuzilishida. Bu mashinalarda aerator atmosferadan havoni so‘rish uchun emas, balki siqilgan havoni (kameraga
majburan berilgan) maydalashga va bo‘tanadagi qattiq zarrachalarni muallaq holda ushlab turish uchun mo‘ljallangan.
33 Gravitatsiya usulida boyitish.
34 Qo`lda saralash usuli. Mexanizasiya usulida saralash.
35 G’аlvirlаrdа, kоvshli elеvаtоrlаrdа, mехanik klаssifikatorlarda suvsizlаntirish.
Suvsizlantiruvchi kovshli elevatorlar cho’ktirish mashinalariga,
yuvuvchi tarnovchalarga o’rnatiladi. Suv satxidan yušorida joylashgan
kovshlarda suv mahsulot va uning devorlaridagi teshiklar orqali filtrlanadi.
Elevatorning o’ki gorizontga nisbatan 60-700 ga kiya ќolda o’rnatilgan.
Yušoridagi kovshlardan okib tushayotgan suv pastki kovshlarga tushmasligi
kerak. Kovshli elevatorlarda suvsizlantirilgan mahsulotlar- ning namligi
30 % gacha va mahsulotlarning yirikligi va suvsizlantirish vaqtiga bog’liq.
Suvsizlantiruvchi elaklar trapetsiadal kesimli latun yoki po’lat
simlardan tayyorlangan teshikli to’rdan iborat. Teshiklarning kengligi: 0,25;
0,5; 0,75 va 1 mm. ko’zg’almas elaklar ko’zg’aluvchi elaklarda mahsulotni
suvsizlantirishdan oldin suvni qisman chetlashtirish uchun ko’llaniladi.
Qo’zg’almas suvsizlantiruvchi to’r yassi yoki yoysimon ko’rinishda bo’lishi
mumkin
Suvsizlantiruvchi mexanik klassifikatorlarda spiralning aylanish
chastotasi kichik va klassifikator toђorasining kiyaligi kattaroq. Yuqori
zichlikka ega mayda mahsulotni suvsizlantirish uchun ishlatiladi.
Suvsizlantirish qumlarni klassifikator tubi bo’ylab tashishda
drenajlash xisobiga sodir bo’ladi. Ba’zan qumlar shlamlarni yuvib tushirish
uchun suv bilan sug’oriladi. Klassifikatorlarda suvsilantirilgan
mahsulotlarning namligi 15-25 % gacha.
36 Mаydаlаsh, yanchish vа elаshdа qo`llаnilаdigаn хаvfsizlik qоidаlаri
Меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги Ўзбекистон Республикасининг
1993 йил 6 май 839-Сон « Ходимларни меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича
ўқитиш ва уларга йўл-йўриқ бериш » тўғрисидаги қонунининг 19-моддасида
жумладан шундай дейилган: «
Корхонанинг барча ходимлари, шу жумладан
раҳбарлари ўз касблари ва иш турлари бўйича давлат назорат идоралари
белгиланган тартиб ва муддатларда ўқишлари, йўл-йўриқлар олишлари,
билимларини текширувдан ўтказишлари, ҳамда қайта аттестациядан
ўтишлари шарт.Маъмурият барча янги ишга кираётганлар, шунингдек бошқа
ишга ўтказилаётганлар учун ишларни бажаришнинг хавфсиз усулларини
ўргатишни ташкил этишлари, меҳнатни муҳофаза қилиш ва бахтсиз
ҳодисаларда жабрланганларга ёрдам кўрсатишбўйича йўл-йўриқлар
беришларишарт
».
37
Porshenli cho`ktirish mashinalarini ishlash tartibi va parametrlari
Porshenli choktirma mashinalarda (OMP) suvning pulslanishi porshenning qaytma-
ilgarilanma harakati bilan yuzaga keladi. Porshenli mashinalar 2-40 mm yiriklikdagi
marganetsli, qalayli, volfram rudalarini boyitish uchun qollaniladi. Diafragmali choktirma
mashinalarda (MOD) muhit pulslanishi konusli ostning harakatlanishi va diafragma bilan
yuzaga keladi. Mashinalar boyitish materialining 0,5-15(30) mm yirikligida qora, noyob
metallar va oltin tarkibli sochilmalarni boyitish uchun qollaniladi.
38 Mis-mоlibdеnli rudalarni flоtаtsiya usulidа bоyitish tехnоlоgiyasi.
39 Elаsh uchun dаstgоhlаrni tаnlаsh vа hisоblаsh.
Elashning quyidagi turlari qo‘llaniladi: yordamchi, tayyorlovchi, mustaqil
hamda boyitish mahsulotlaridan suvni ajratish maqsadida ishlatiladigan elash
operatsiyasi.
1. Yordamchi elash – maydalash va yanchish sxemalarida ishlatilib,
dastlabki mahsulot tarkibidagi tayyor (maydalanishi kerak bo'lmagan) mahsulotni
ajratish yoki maydalangan mahsulot yirikligini nazorat qilish uchun ishlatiladi.
Bunday elashning birinchi turi dastlabki, ikkinchisi esa nazoratlovchi elash
deyiladi.
2. Tayyorlovchi elash – dastlabki mahsulotni alohida-alohida boyitish
maqsadida sinflarga ajratish uchun ishlatiladi.
3. Mustaqil elash – elash mahsulotlari iste’molchiga yuboriladigan tayyor
mahsulot hisoblansa mustaqil elash deyiladi, elashning bu turi ko‘pincha ko‘mirni
elashda ishlatiladi. Suvsizlantirish maqsadida ishlatiladigan elash boyitish
mahsulotlaridan suvni birlamchi ajratishda keng ishlatilmoqda. Dastlabki
mahsulotning yirikligi va elak ko'zining o‘lchamiga qarab elashning quyidagi
turlari mavjud
Foydali qazilmalarni elashda ishlatiladigan elaklar quyidagi guruhlarga
bo‘linadi: qo‘zg‘almas panjaralar, valokli aylanuvchi barabanli,yassi tebranuvchi;
yarim vibratsion; vibratsion aylanma vibratsiyali; vibratsion to‘g‘ri chiziqli
vibratsiyali; yoysimon va hokazo. Hamma elaklar og‘irligi jihatidan yengil, o‘rta
va og‘ir turdagi elaklarga bo‘linadi.
Foydali qazilmalarni elashda ishlatiladigan elaklar quyidagi
guruhlarga
bo‘linadi: qo‘zg‘almas panjaralar, valokli aylanuvchi barabanli,yassi tebranuvchi;
yarim vibratsion; vibratsion aylanma vibratsiyali; vibratsion to‘g‘ri chiziqli
vibratsiyali; yoysimon va hokazo. Hamma elaklar og‘irligi jihatidan yengil, o‘rta
va og‘ir turdagi elaklarga bo‘linadi.
Foydali qazilmalarni elashda ishlatiladigan elaklar quyidagi
guruhlarga
bo‘linadi: qo‘zg‘almas panjaralar, valokli aylanuvchi barabanli,yassi tebranuvchi;
yarim vibratsion; vibratsion aylanma vibratsiyali; vibratsion to‘g‘ri chiziqli
vibratsiyali; yoysimon va hokazo. Hamma elaklar og‘irligi jihatidan yengil, o‘rta
va og‘ir turdagi elaklarga bo‘linadi.
40 Barabanli quritgichlarni ishlashi va tuzilishi haqida tushuntirib bering?
Baraban quritgich - ishlab chiqarish sanoatida turli xil materiallarni quritish uchun
ishlatiladigan asosiy uskuna. Barabanli quritgichning ishlash printsipi oddiy, ammo
samarali. U silindr shaklidagi barabanni aylantirish orqali ishlaydi, u bug 'yoki issiq havo
yordamida ichkaridan isitiladi. Quritiluvchi material oziqlantiruvchi huni orqali barabanga
beriladi va u aylanayotganda material bir tekis taqsimlanadi va baraban ichidagi issiq
yuzalar bilan aloqa qiladi.
Barabandan keladigan issiqlik aloqada bo'lgan materialga o'tadi va o'z navbatida
materialdagi namlik bug'lanadi va quruq qattiq materiallarni qoldiradi. Bug'langan namlik
shamollatish tizimi orqali barabandan chiqariladi va quritilgan material boshqa chiqish
orqali chiqariladi.
Barabanli quritgich boshqa quritish usullariga nisbatan bir qancha afzalliklarga ega. Bu
tejamkor, energiya tejamkor va kamroq mehnat talab qiladi. U katta hajmdagi
materiallarga ishlov bera oladi va ko'plab ishlab chiqarish jarayonlari uchun zarur bo'lgan
bir xil quritishni hosil qiladi. Bundan tashqari, barabanli quritgichlar ko'p qirrali va turli
materiallarni, jumladan, qishloq xo'jaligi mahsulotlari, kimyoviy moddalar, minerallar va
boshqalarni quritish uchun ishlatilishi mumkin.
Barabanli quritgich ko'plab sohalarda muhim rol o'ynaydigan muhim uskunadir. Uning
samarali ishlash printsipi, uning iqtisodiy samaradorligi bilan birgalikda, katta hajmdagi
materiallarni quritishga muhtoj bo'lgan ishlab chiqaruvchilar uchun ideal tanlovdir.
| 