Moddalarda elektromagnit to‘lqinlar

²⁴ - ma’ruza.

MODDALARDA ELEKTROMAGNIT TO‘LQINLAR

Reja:

1. 
   Moddalarda elektromagnit to‘lqinlar.
   

2. Yorug‘likning qutblanishi.

3. 
   Yorug‘likning sochilishi va uning mexanizmi.
   

Mavzular mazmuni: Moddalarda elektromagnit to‘lqinlar. Yorug‘lik to‘lqinlarining muhit bilan o‘zaro ta’sirlashishi. Yorug‘lik dispersiyasi. Normal va anomal dispersiya. Yorug‘lik dispersiyasining klassik elektron nazariyasi. Spektral analiz haqida tushuncha. Yorug‘likning yutilishi. Yutilish spektri. Buger qonuni.
Yorug‘likning qutblanishi. Qutblagichlar. Malyus qonuni. Yorug‘likning ikki muhit chegarasidan qaytishda va sinishda qutblanishi. Bryuster qonuni. Nurlarning ikkilanib sinish hodisasi. Kristallooptika elementlari. Elektrooptik va magnitooptik hodisalar. Yorug‘likning sochilishi va uning mexanizmi.
Tayanch iboralar: modda, elektromagnit, to‘lqin, yorug‘lik, dispersiya, spekt, qutblagich, qaytish, sinish, kristallooptika, elektrooptik, magnitooptik.

1. 
   Dispersiya so'zi lotincha dispersio — sochilish so'zidan olingan. Yorugiik dispersiyasini birinchi bo'lib kuzatgan kishi ingliz fizigi I.Nyuton hisoblanadi. U oq yorug'lik dastasini shisha prizma orqali o'tkazib, ekranda turli ranglar ketma-ketligidan tashkil topgan spektrni kuzatdi. I.Nyuton oq yorug'lik yetti xil -qizil, pushti, sariq, yashil, havorang, ko'k va binafsharanglardan iboratligini aniqladi. Prizmadan o'tgan oq yorug'likning turli ranglarga ajralib ketishi dispersiyaning natijasidir.
   

Dispersiya deb, muhitsindirish ko'rsatkichiningyorug'lik to'lqin uzunligiga (chastotasiga) bog'liqligiga aytiladi.
Shunday qilib, dispersiya hodisasi yorug'likning to'lqin tabiati asosida tushuntirish mumkin boigan hodisalardan biri bo'lib, unda to'lqin uzunligi muhim rol o'ynaydi. Yorug'lik dispersiyasining tabiati. Vakuumda istalgan to'lqin uzunlikli elektromagnit toiqinlarning tarqalish tezligi bir xil (c = 3 • 10⁸ m/s), moddalarda esa to'lqin uzunligiga bog'liq bo'ladi. Shuning uchun ham oq yorug'lik tarkibiga kiradigan turli ranglarga mos
keluvchi to'lqinlar uchun muhitning sindirish ko'rsatkichi ham farq qiladi. Natijada prizmadan o'tish paytida turli ranglar turlicha sindirish ko'rsatkichiga uchraydi, turlicha sinadi va bir-biridan ajralib chiqadi.
Shuni ta'kidlash lozimki, dispersiya hodisasi nafaqat prizmada, balki juda ko'p boshqa hollarda ham kuzatiladi. Masalan, quyosh nurlarining atmosferada hosil