Muammoli vaziyatlar orqali talabalarning o‘quv-
bilim
faoliyatlarini rivojlantirish
Zilola Durdimurotovna Rasulova
Buxoro davlat universiteti
Annotatsiya: Maqolada muammoli o‘qitish mazmuni, o‘qituvchining dars
jarayonlarida muammoli vaziyatlarni yarata olish mahorati
va talaba intellektual
kuchining rivojlantiruvchi ta’limni tashkil qilishning psixologik-pedagogik yo‘llari
keltirilgan. Muammoli ta’lim asossida o‘qitishning asosiy bosqichlari va didaktik
maqsadlari ko‘rsatilgan.
Kalit so‘zlar: Muammoli ta’lim texnologiyasi, muammoli vaziyat, intellektual
faoliyat, psixologik-pedagogik usullar, qobiliyat, FSMU texnologiyasi.
Developing students' educational activities through problems
Zilola Durdimurotovna Rasulova
Bukhara
State University
Abstract: The article describes the content of problem-based learning, the
teacher's ability to create problem-solving situations in the classroom, and the
psychological and pedagogical ways of organizing the development of student
intellectual power. The main stages and didactic goals of problem-based learning are
outlined.
Keywords: Problem-based learning technology,
problem situation, intellectual
activity, psychological and pedagogical methods, abilities, FSMU technology.
KIRISH
Respublikamizning hozirgi davrdagi ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish tamoyillari
jahondagi taraqqiy etgan mamlakatlar qatoridan munosib o‘rin olish uchun ma’naviy
salohiyatimizni va iqtisodiy qudratimizni yanada oshirish, ularni XXI asr ilmiy-
texnika taraqqiyoti talablariga javob beradigan tarzda qayta qurishni talab qiladi.
Buning uchun yoshlarimiz dunyoqarashini o‘zgartirish, ularning bilim va
ma’naviyatlarini jahon andozalari darajasiga ko'tarish zarur. Bugun jamiyat ta’lim
maskanlari oldiga: maxsus qobiliyatini ularning mustaqil
bilishlarini maqsadga
muvofiq ravishda rivojlantirishni vazifa qilib qo‘ydi. Ana shu vazifalarni hal etishda
muammoli ta’lim texnologiyasi etakchi o‘rinni egallaydi.
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
October 2021 / Volume 2 Issue 10
www.openscience.uz
481
Muammoli ta’lim - bu mantiqiy fikrlash jarayoni (tahlil, umumlashtirish va
boshqa shu kabilar) va o’quvchilarning izlanishli faoliyati qonuniyatlarini
(muammoli vaziyat, bilishga qiziqish, ehqtiyoj) hisobga olib tuzilgan ta’lim va
o‘qitishning ilgari ma’lum bo‘lgan usullarini qo‘llash qoidalarining yangi tizimidir.
Shuning uchun ham muammoli ta’lim ko‘proq o‘quvchi fikrlash qobiliyatining
rivojlanishini, uning umumiy rivojlanish va e’tiqodining shakllanishini ta’minlaydi.
Didaktikaning barcha yutuqlarini istisno qilmay, balki
ulardan foydalangan holda
muammoli ta’lim ilmiy bilim va tushunchalarni, dunyoqarashni shakllantirish, shaxs
va uning intellektual faolligini har tomonlama rivojlantirish vositasi sifatida
rivojlantiruvchi ta’lim bo‘lib qoladi. Muammoli ta’lim nazariyasi talaba intellektual
kuchining rivojlantiruvchi ta’limni tashkil qilishning psixologik - pedagogik
usullarini tushuntiradi.
ASOSIY QISM
Muammoli vaziyatlarning roli va ahamiyatini aniqlash talaba faol fikrlash
faoliyatining psixologik-pedagogik qonuniyatlarini izchil ravishda hisobga olish
asosida o‘quv jarayonini qayta qurish g‘oyasiga olib keldi. Yangi pedagogik faktlarni
nazariy jihatdan mulohaza qilib ko‘rish asosida muammoli ta’limning asosiy g‘oyasi
aniqlanadi: muammoli ta’limda bilimning deyarli katta qismi o‘quvchilarga tayyor
holda
berilmaydi, balki o‘quvchilarning tomonidan muammoli vaziyat sharoitlarida
mustaqil bilish faoliyati jarayonida egallab olinadi [1-30].
Ma’lumki, shaxsning har tomonlama va garmonik rivojlanishining muhim
ko‘rsatikichi - yuqori darajada fikr yuritish qobiliyatining mavjudligidir. Agar ta’lim
ijodiy qobiliyatni rivojlantirishga olib borsa, u holda uni so‘zning zamonaviy
ma’nosida rivojlanuvchi ta'lim deb hisoblash mumkin.
Rivojlanuvchi ta’lim deb, ya’ni umumiy va maxsus rivojlanishga olib keladigan
shunday ta’limni hisoblash mumkinki, unda o‘qituvchi
fikr yuritishning qonuniy
rivojlanishni bilimga tayangan holda, maxsus pedagogik vositalar yordamida o‘z-
o‘quvchilarini fan asoslarini o‘rganish jarayonida fikrlash qobiliyati va bilish
ehtiyojini shakllantirishga oid maqsadga yo‘naltirilgan ish faoliyatini olib boradi.
Muammoli ta’lim metodiga asoslangan ta’lim jarayoni quyidagi to‘rtta
bosqichda amalga oshiriladi:
• muammoli vaziyat hosil qilish;
• muammolarni shakllantirish va muammoni echish uchun umumiy taxlil
qilish;
• tahmin qilingan echimni tekshirish;
• amaliy va nazariy xarakterdagi masalalarda qo’llash,ularni tartibga solish
hamda siyosiylashtirish.
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
October 2021 / Volume 2 Issue 10
www.openscience.uz
482
Muammoli ta’limni tadqiqot metodi bilan aynan bir narsa deb emas, balki talaba
tafakkuri va uning xotirasining rivojlanishini ta’minlaydigan, bilimlarni ijodiy
o’zlashtirishiga, ilmiy faktlarni jamlashga ko‘maklashadigan hamda e’tiqodni tarkib
toptiradigan ta’limning bir turi deb qarash lozim. Biroq
muammolilik saviyasi va
mustaqil bilish darajasi talabalarning yosh va individual xususiyatlariga, ularning
muammoli ta’lim texnologiyasi bilan o‘qitilganlik darajasiga qarab farqlanadi.
Dars jarayonlarida muammoli texnologiyalaridan FSMU texnologiyasini
qo‘llash haqida to‘xtalamiz.
Ushbu texnologiya munozarali masalalarni hal etishda, bahs-munozaralar
o‘tkazishda yoki amaliy mashg’ulotlar yakunida (tinglovchilarning mashg‘ulotlar
haqidagi fikrlarini bilish maqsadida), yoki o‘quv rejasi asosida biron bo‘lim o‘rganib
bo‘lingach qo‘llanilishi mumkin, chunki bu texnologiya tinglovchilarni o‘z
fikrini
himoya qilishga, erkin fikrlash va o‘z fikrini boshqalarga o‘tkazishga, ochiq holda
bahslashishga, shu bilan qatorda o‘quvchi talabalarni, o‘quv jarayonida egallagan
bilimlarini tahlil etishda, qay darajada egallaganliklarini
baholashga hamda
tinglochilarni bahslashish madaniyatiga o‘rgatadi.
Maqsad: Ushbu texnologiya tinglovchilarga tarqatilgan oddiy qog‘ozga o‘z
fikrlarini aniq va qisqa holatda ifoda etib, tasdiqlovchi dalillar yoki inkor etuvchi
fikrlarini bayon etishga yordam beradi.
