O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi jizzax politexnika instituti

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI JIZZAX POLITEXNIKA INSTITUTI

• O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI JIZZAX POLITEXNIKA INSTITUTI
• 608-22 TL guruh talabasi Nematov Alisher Transport umumiy kursi fanidan TAQDIMOT

Mavzu: Havo transportining texnik iqtisodiy xususiyatlari

Transport jahon moddiy ishlab chiqarish tarmoqlarining uchinchi muhim tarmog‘idir.

Samolyotlarning yuqori texnik tezligi, uzoq to'xtovsiz parvoz masofasi, to'g'ri chiziqlar boshqa transport turlari bilan solishtirganda yo'lovchilar tashish vaqtini sezilarli darajada qisqartirishni ta'minlaydi; parvozlar vaqtida yo'lovchilarga xizmat ko'rsatishning etarlicha yuqori madaniyati. Havo transportining kamchiliklari yuk tashishning yuqori narxini o'z ichiga oladi. Havo transporti asosan yoʻlovchi tashish hisoblanadi. Mamlakat yuk aylanmasining umumiy hajmida u tomonidan amalga oshiriladigan yuk tashish ahamiyatsiz ulushga ega, biroq bir qator aniq yuklar uchun bunday tashishning o'ziga xos xususiyati va qiymati ularni iqtisodiy jihatdan samarali qiladi. Fuqaro aviatsiyasida vertolyotlardan ham foydalaniladi, ular iqtisodiyotning koʻplab tarmoqlarida, qurilishda, qishloq xoʻjaligida, geologiyada va boshqalarda foydalaniladi.

• Samolyotlarning yuqori texnik tezligi, uzoq to'xtovsiz parvoz masofasi, to'g'ri chiziqlar boshqa transport turlari bilan solishtirganda yo'lovchilar tashish vaqtini sezilarli darajada qisqartirishni ta'minlaydi; parvozlar vaqtida yo'lovchilarga xizmat ko'rsatishning etarlicha yuqori madaniyati. Havo transportining kamchiliklari yuk tashishning yuqori narxini o'z ichiga oladi. Havo transporti asosan yoʻlovchi tashish hisoblanadi. Mamlakat yuk aylanmasining umumiy hajmida u tomonidan amalga oshiriladigan yuk tashish ahamiyatsiz ulushga ega, biroq bir qator aniq yuklar uchun bunday tashishning o'ziga xos xususiyati va qiymati ularni iqtisodiy jihatdan samarali qiladi. Fuqaro aviatsiyasida vertolyotlardan ham foydalaniladi, ular iqtisodiyotning koʻplab tarmoqlarida, qurilishda, qishloq xoʻjaligida, geologiyada va boshqalarda foydalaniladi.

Havo transporti barcha transport tarmoqlari orasida alohida xususiyatlarga egaligi bilan ajralib turadi.

Havo transporti, aviatsiya transorti — yoʻlovchilar, pochta va yuklarni havo yoʻllari orqali tashishni amalga oshiradigan transport turi. Uning afzalligi shundaki, yuqori uchish tezligi hisobiga tashish vaqtini juda tejaydi, yer va suv yoʻllari boʻlmagan manzillar bilan bevosita transport aloqasini yoʻlga qoʻyish imkoniyatlarini yaratadi.

• Havo transporti, aviatsiya transorti — yoʻlovchilar, pochta va yuklarni havo yoʻllari orqali tashishni amalga oshiradigan transport turi. Uning afzalligi shundaki, yuqori uchish tezligi hisobiga tashish vaqtini juda tejaydi, yer va suv yoʻllari boʻlmagan manzillar bilan bevosita transport aloqasini yoʻlga qoʻyish imkoniyatlarini yaratadi.
• Dastlabki Havo transporti Birinchi jahon urushidan keyin Yevropa va Amerika davlatlarida vujudga keldi. Germaniya va Fransiyada transport turi sifatida 1920—21 yillarda rivojlandi. Oʻzbekistonda birinchi havo yoʻli 1992-yil 12-mayda ochildi. Uz. 800 km boʻlgan Toshkent—Avliyoota (Taroz) — Pish-pek (Bishkek) — Olmaota marshrutida Rossiya koʻngilli havo floti jamiyati ("Dobrolyot")ning O'rta Osiyo boʻlimi (Kogon shahri)ga qarashli Germaniyadan sotib olingan "Yunkers—13" samolyotlarida dastlabki yoʻlovchilar tashish reysi amalga oshirildi. Shu yili uz. 450 km boʻlgan Kogon—Oq-toʻqay—Dargʻonota—Xiva hamda Buxo-ro—Termiz—Dushanba havo yoʻllari ochildi. 1924-yilda Havo transportida jami 1000 yoʻlovchi, 200 kg pochta joʻnatmalari, 5 t yuk tashildi. 1930-yillar boshidan Oʻzbekiston havo transportida yuk va yoʻlovchilar tashish ommaviy tus oldi, 1930-yildan Toshkent—Mos-kva yoʻlida samolyotlar muntazam qat-nay boshladi. Toshkent (1932), nukus va Urganch (1939), Termiz (1940), Namangan (1941) shaharlarida aeroportlar qurilib ishga tushirildi.

Havo transportida tashilayotgan yuk va yo‘lovchilarning 45% i ichki va 55% i xalqaro aloqalar hissasiga to‘g‘ri keladi.

Quruqlik transporti tarmoqlari qatoriga avtomobil, temiryo‘l va quvur transportlari kiradi.

Temiryo‘l transporti quruqlikda yuk tashish oborotiga ko‘ra eng yirik tarmoqdir. Bunda uning salmog‘i rivojlanayotgan mamlakatlarda, ayniqsa, yuqoridir.

Quvur transporti jahonning neft va tabiiy gaz ko‘p miqdorda qazib chiqariladigan va ularni iste’mol qiladigan mamlakatlarda, ayniqsa, rivojlangan.