O‘ZBEKISTONDA
FANLARARO
INNOVATSIYALAR
VA
23-
SON
ILMIY
TADQIQOTLAR
JURNALI
20.10.2023
GAZLARNI KIMYOVIY ARALASHMALARDAN TOZALASH JARAYONINI TADQIQ
QILISH
Egamnazarova Fazilat Dustqobilovna
(Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti)
Annotatsiya: Hozirgi kunda gazlarga quyiladigan talab yil sayin ortib bormoqda
xususan gazlarni kimoviy tozalash bir qancha boqichlarni o‘z ichiga oladi: Gazlarni
kislotali komponentlardan tozalash usullari hozirgi vaqtda gazni kislotali
komponentlardan tozalash uchun uchta guruh usullari qo‘llaniladi: yutilish, adsorbsiya
va katalitik usullar kabi jarayonlarni o‘z ichiga oladi.
Kalit so‘zlar: ajratgichlar, absorber, konteynerlar, muzlatgichlar, issiqlik
almashtirgich, tozalash ustuni, nasos, Kimyosorbtsiya usullari, monoetanolamin.
KIRISH: Tabiiy neft gazlari tarkibidagi kiruvchi kimyoviy aralashmalarga toksik
va korroziv oltingugurt o‘z ichiga olgan birikmalar, shuningdek uglevodorod gazining
issiqlik qiymatini kamaytiradigan yonmaydigan inert gazlar kiradi.
Oltingugurt o‘z ichiga olgan aralashmalar orasida vodorod sulfidi (H
2
S), uglerod
sulfidi (COS), uglerod disulfidi (CS
2
) merkaptanlar (C
n
H
2n-1-
SH) va sulfidlar (R-S-R) va
disulfidlar (R-S-S-R) ham mavjud.
Kimyoviy aralashmalarning xususiyatlari
Vodorod sulfidi (H
2
S) tabiiy gazlarni tashkil etuvchi oltingugurt birikmalaridan
vodorod sulfidi eng faol hisoblanadi. Oddiy sharoitlarda bu chirigan tuxum hidiga ega
bo‘lgan
rangsiz gaz, zichligi 1,93 kg / m
3
.Vodorod sulfidi kuchli asab agenti
hisoblanadi: odamning o‘tkir zaharlanishi 0,2-0,3 mg/l konsentratsiyada sodir bo‘ladi
va a/l - halokatli. Vodorod sulfidini ushbu konsentratsiyada nafas olganda, zaharlanish
deyarli bir zumda rivojlanadi: konvulsiyalar va ongni yo‘qotish nafas olishni to‘xtatish
natijasida o‘lim bilan yakunlanadi. Vodorod sulfidi kontsentratsiyasining
ortishi
ko‘rsatkichi ko‘zlar - yonish, qizarish, ko‘z qovoqlarining
shishishi kabi yomon
alomatlarni keltirib chiqaradi. Uning toksikligi yuqori nafas yo‘llarining shilliq
pardalarida tirnash xususiyati beruvchi ta’sirida ham namoyon bo‘ladi.
Uning ish
joylari havosida ruxsat etilgan maksimal kontsentratsiyasi 0,01 mg / l ni tashkil qiladi.
Vodorod sulfidi ham yuqori korrozivlikka ega, gazda namlik mavjudligi vodorod
sulfidi va boshqa kislotali komponentlarning korroziy ta’sirini kuchaytiradi.
Hozirgi vaqtda MDH mamlakatlarida vodorod sulfidli tabiiy gaz ishlab chiqarish
iste’mol qilinadigan gazning umumiy hajmining taxminan 10% ni tashkil qiladi. Shu
bilan birga gazlardagi vodorod sulfidining miqdori juda katta farq qiladi - bir necha
fraktsiyadan bir necha o‘n foizgacha. Bunday gaz vodorod sulfidining zaharliligi, uning
korrozivligi va tabiiy gazlarni kimyoviy qayta ishlashda ishlatiladigan ko‘plab
katalizatorlarga zaharli ta’siri tufayli iste’molchiga
yetkazib berishdan oldin
tozalanadi.
