O`QUV JARAYONIDA MOODLE TIZIMINING IMKONIYATLARI
VA AFZALLIKLARI
Sayidova Nazokat Sayfullayevna
BuxDU “Axborot texnologiyalari” kafedrasi dotsenti, fiz.-mat.fan.nomz.
Jo`raqulov Jasur Javhar o`g`li
BuxDU fizika-matematika fakulteti 2 – bosqich magistri
Ta`lim sifatidan qoniqmaslik turli sabablarga ko`ra bo`lishi mumkin. Buning
dastlabki va asosiy sababi pedagog kadrlarni internet texnologiyalari va masofaviy
ta`limdan foydalanib ta`lim berish sifatini yaxshilashdadir. Aynan hozirgi kun
ta`lim tizimi faoliyatini yaxlitligiga va uning har bir bo`laklarini alohida holdagi
samaradorligini belgilaydi. Bizning mamlakatimiz ta`lim tizimi ham boshqa
rivojlangan davlatlar ta`lim tizimidan qolishmagan holda yuksalib bormoqda.
Ilgarilari masofadan o`qitish yoki ma`lumot almashish qiyin vazifadek ko`ringan
bo`lsada, bugungi kunga kelib u hayotimizning barcha sohalariga tadbiq
qilinmoqda va uning ajralmas bir bo`lagi bo`lib qolgan.
Masofaviy ta`lim tizimida elektron universitetlarni tashkil etish, ularni
masofadan boshqarish, on-line va off-line o`qitish tizimida Tyutorlarni
shakllantirish hamda ularga ish faoliyatini olib borishlarini ta`minlash uchun bir
qancha dasturiy vositalar ishlab chiqilgan. Bular: Ucoz sayt yaratuvchi
konstruktorlari, Claroline, Moodle masofaviy ta`lim platformasi, OpenACS
masofaviy ta`lim platformasi, Sakai masofaviy ta`lim platformasi,
e-Learning
Server
masofaviy ta`lim platformasi
,
Atutor masofaviy ta`lim platformasi kabi
erkin va ochiq kodli dasturiy vositalarni misol qilishimiz mumkin.
Bu dasturlar yordamida har bir masofaviy ta`lim professor-o`qituvchisi ya`ni
Tyutor o`zining elektron kabinetini yaratadi, shu yerda har bir talaba o`z xoxishiga
ko`ra ro`yxatdan o`tadilar va o`zlari tanlagan professor-o`qituvchidan (Tyutordan)
Online va Offline tarzda bilimlarini oshiradilar va tahsil oladilar.
Yuqoridagi
fikrlardan
ko`rinib
turibdiki
axborot
kommunikatsiya
texnologiyalari (AKT) ning rivojlanishida yetuk mutaxassislarning roli va o`rni
beqiyosdir. Bunday kadrlarni tayyorlashda masofaviy ta`lim texnologiyalariga oid
fanlar va ularni o`qitishning samaradorligini oshirish bugunning dolzarb
masalalaridan biridir. Biz hozirgi kunlarda Buxoro davlat universiteti “Axborot
texnologiyalari” kafedrasida “Filologiya va tillarni o’qitish: ingliz tili” yo`nalishi
talabalariga o`qitilayotgan “Axborot texnologiyalari” fanining o`quv modullarini
joylashtirish uning imkoniyat va afzalliklari ustida ilmiy-amaliy ishlarni bajarib
kelmoqdamiz. Avvalo mavzuning nazariy masalalar va tashkiliy xarakterga ega
bo`lgan hujjatlarni o`rganish, shu bilan birga oliy ta`lim muasasalarida “Moodle
tizimi va uning imkoniyatlari” mavzusinining mazmun mohiyatini o`rganish
hamda uni nazariy va amaliy tadqiq etishni ustida ishlamoqdamiz. Bunda biz
avvalo shu ish uchun muhim bo`lgan adabiyotlar masalan: N.N. Azizxo‘jaevaning
“Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat” nomli o‘quv qo‘llanmalarini,
F.M. Zakirovaning “Elektron o‘quv-metodik majmualar va ta’lim resurslarini
yaratish metodikasi” nomli metodik qo‘llanmani, A.M. Anisimovning “MOODLE
2
masofaviy o’qitish tizimida ishlash” nomli o’quv qo’llanmalarini, L.V. Golish va
D.M. Fayzullayevalarning “Pedagogik texnologiyalarni loyihalashtirish va
rejalashtirish”
nomli o’quv uslubiy qo’llanmalarini, F. Zakirova, U.
Muxamedxanov, Sh. Sharipov, R. Isyanov, F. Esanboboyev, S. Dottoyevlarning
“Elektron o’quv-metodik majmualar va ta’lim resurslarini yaratish metodikasi”
nomli metodik qo’llanmalarini internet orqali muhim ma`lumotlar bilan tanishdik
va tahlil qilib chiqdik. Shundan so`ng oldimizga quyidagilarni maqsad qilib oldik:
- “Moodle tizimi va uning imkoniyatlari” mavzusini taraqqiyotining ustivor
yo`nalishlarini nazariy va amaliy tahlil qilish;
- “Moodle tizimi va uning imkoniyatlari” mavzusi yordamida o`qitishda
innovatsion ta`lim texnologiyalari va ilg`or xorijiy tajribalardan foydalanish
yo`llarini yoritish;
- “Moodle tizimi va uning imkoniyatlari” mavzusidan o`quv moduli
ishlanmasini tayyorlash;
- Oliy ta`lim muassasalarida “Moodle tizimi va uning imkoniyatlari”
mavzusi orqali o`qitishni yanada takomillashtirish yuzasidan taklif va tavsiyalar
ishlab chiqish.
Moodle – bu o`qituvchilar tomonidan online-kurslarni yaratish uchun
maxsus ishlab chiqilgan sayt tarkibini boshqarish tizimi (Content
Management System - CMS) dir. Uni ko`pincha E-learning tizimlarni
o`qitishni boshqarish tizimlari (Learning Management Systems - LMS) yoki
virtual o`qitish vositasi (Virtual Learning Environments - VLE) deb ham
atashadi.
Moodle avtori - Martin Dougiamas. Universitetni Computer Science va
Education mutaxassisligi kursini tugatgandan keyin, u "The use of Open Source
software to support a social constructionist epistemology of teaching and learning
within
Internet-based
communities
of
reflective
inquiry"
mavzusidagi
dissertasiyasini himoya qildi. Axborot texnologiyalarini qo`llash orqali ta`limni
qo`llab – quvvatlash platformasini yaratish g`oyasi unda 1999 yilda Curtin
University (Avstraliya) Universitetida WebCT tijorat platformasi bilan ishlash
tajribalaridan kelib chiqdi. Bu bepul tarqaladigan dasturiy majmua funksional
imkoniyatlarini o`rganishdagi soddaligi va ishlatishdagi qulayligi bilan electron
o`qitish tizimlaridan foydalanuvchilarning ko`pgina talablarini qanoatlantiradi.
Moodle masofaviy sohada o`qitish jarayonini to`la qo`llab-quvvatlash uchun keng
doiradagi imkoniyatlarni beradi – o`quv materiallarini turli usullarda berish,
bilimlarni tekshirish va o`zlashtirish nazorati hozirda Moodle tizimini dunyoning
ulkan universitetlari o`qitish uchun ishlatishmoqda.
Moodle (http://www.gnu.org/copyleft/gpl.html) GPL litsenziyasi ostida
(http://www.opensource.org/docs/definition_plain.html) ochiq joriy kodi bilan
dasturiy ta`minot kabi tarqalmoqda. Ochiq dasturiy kodli Moodle ga o`zgartirishlar
kiritish, yaxshilash, modifikatsiyalash uchun http://www.moodle.org manzil
bo`yicha kirish mumkin Moodle ni ishlatish strategiyasi, filosofiyasi bo‘yicha
qo‘shimcha axborotlarni http://thinkingdistance.org/ manzil bo‘yicha olish
mumkin.
3
Moodle so`zi – bu - Modular Object - Oriented Dynamic Learning
Environment‖ so`zining abbreviaturasidir. Rus tilida – Мудл va – Моодус
(Модулная объектно-ориентированная динамическая управляюшая среда)
nomlari ham qo`llaniladi. Moodle Unix, Linux, FreeBSD, Windows, Mac OS X,
Netware peratsion tizimlari va PHP ishlatilishi mumkin bo`lgan ixtiyoriy boshqa
tizimlarga ham modifikatsiyalarsiz qo`llanilishi mumkin. Ma`lumotlar MySQL va
PostgreSQL ma`lumotlar bazasida saqlanadi, ammo ma`lumotlar bazasini
boshqarishning tijorat tizimlari ham ishlatilishi mumkin. Moodle oson vositalar
yaratish imkoniyatiga ega. Yangi versiyaga o`tishda qiyinchiliklar va
yangilanishlar kelib chiqmaydi. Moodle MO`T ning yangi versiyasini
http://www.moodle.org dan olish mumkin.
Hozirgi vaqtda yoshlarga ta`lim-tarbiya berishda zamonaviy axborot
texnologiyalaridan unumli foydalanishga katta e`tabor berilmoqda. Yangidan qurib
ishga tushirilgan kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar, qayta rekonstruksiya
qilinayotgan oliy talim muasasalar ularning jahon andozalari darajasida axborot
kommunikatsiya texnologiyalari bilan jihozlanishi hamda barcha fanlarni
zamonaviy kompiyuterlardan foydalanib mashg`ulotlar o`tishda professor-
o`qituvchilarning professional tayyorgarligi yuksak darajada bo`lishini taqazo
etadi.
Bugungi, axborot texnologiyalarining shiddat bilan rivojlanayotgan davrda,
har bir tashkilotning internet tarmog`ida “virtual yuzi” bo`lish zarurati
tug`ilmoqda, ayniqsa ta`lim muassasalarida virtual universitetlarni rivojlanishi
tyutorlikka ya`ni masofaviy ta`lim o`qituvchisiga bo`lgan talabning ko`payishi
natijasida ta`limiy web saytlarni yaratish bugungi kunnnig dolzarb muammolari
hisoblanadi. Web – sayt hozirgi kunda juda ko`p vazifalarni hal qilmoqda, taklif
qog`ozchasiga aylanib bormoqda, ta`lim funksiyalarini amalga oshirmoqda va
yangi foydalanuvchi yoki mijozlarni jalb qilmoqda. Bugungi kunda juda ko`p
ta`lim saytlari mavjud. Lekin ta`limiy web – saytni yaratish va uni internet
tarmog`iga joylashtirish bilan ta`limiy web – sayt ustida ishlar yakunlanmagan
bo`ladi. Foydalanuvchi talabiga javob bermaydigan ta`limiy saytning ichki tarkibi
– bugungi kunda keng tarqalgan muammolardan biri. Bu mavzu juda ko`p
izlanishlarda yoritilgan ham.
“BuxDU virtual ta`lim muhiti” masofaviy ta`lim tizimi talabalarni masofadan
turib o`qitish mo`ljallangan. Talabalar ushbu tizim orqali ixtiyoriy vaqtda ixtiyoriy
joyda turib mavjud elektron resurslardan foydalanishi, o`qishi, o`qituvchidan
vazifa va takliflar olishi mumkin. O`qituvchi, doimiy ravishda resurslarni yangilab
turishi va o`quvchilarining tashrifi va bajarilayotgan vazifalarini nazorat qilib
turishi mumkin. Vazifalar o`qituvchi tuzgan testlar yordamida yoki laboratoriya
ishlari turi bilan berilib boriladi. Plaformada ishlash sodda bo`lib jahon
standarlariga javob beradi.
Hozirgi kunda bir qancha ta`limiy web sayt yaratuvch dasturlar mavjud.
Ulardan LMS tizimlari bo`lib, bizning ishimizda o`quv jarayonini boshqarishda
ushbu tizimlar yordamidan foydalanish va bu orqali qanday qilib masofaviy
ta`limning ajramas qismi bo`lgan o`quv modullarini tashkil etish yuzasidan
tavsiyalar berish bo`lib bu borada biz elektron uslubiy qo`llanmani tayyorlashga
4
erishdik.
Bundan tashqari ishimizning nazariy qismini amaliy sohasi tahlil qilingan va
ulardan eng ommaviysi hisoblanadigan Moodle platformasidan foydalanib o`quv
jarayonini boshqarishda yuzaga keladigan muammolarni yechishga qaratilgan.
Magistrlik dissertatsiya ishining birinchi bobida “Moodle tizimi va uning
imkoniyatlari” mavzusi taraqqiyotining ustuvor yo`nalishlari va “Moodle tizimi va
uning imkoniyatlari” mavzusini o`qitishda innovatsiyalar va ilg`or xorijiy tajribalar
tahlilining nazariy asoslari yoritib berilgan. Ikkinchi bobida “Moodle tizimi va
uning imkoniyatlari” mavzusi o`quv moduli ishlanmasi keys to`plami, amaliy
topshiriqlar ishlab chiqilgan. Bunda asosan dars jarayonida qo`llash uchun
vaziyatli rolli - o`yin uslubi bo`yicha mustaqil ishlar uchun keys-vazifalar
keltirilgan bo`lib, bu esa o`z navbatida mavzuni talabalar tomonidan yanada yaxshi
o`zlashtirilishiga sabab bo`ladi. Bundan tashqari mavzu yuzasidan nazorat savollari
test savollari tuzildi va pedagogik amaliyot vaqtida dars jarayoniga qo`llandi va
aniq natijalarga erishildi.
Shu bilan bir qatorda mavzuga oid amaliy topshiriqlar ishlab chiqildi va bu
topshiriqlar asosida o`tkazilgan ochiq darsda talabalarga bir qator vazifalar berildi.
Talabalar bu ishlab chiqilgan topshiriqlardan foydalanib, mustaqil o`zlari
berilgan vazifalarni bajarishlari mumkin.
Demak, yuqoridagilarga asoslangan holda bu magistrlik dissertatsiya
ishimizda ta`limiy web – sayt tushunchasining asl mohiyati va ularning
klassifikatsiyasi, LMS tizimlari boshqaruv tushunchasi va yaratish bosqichlari
tahlili, saytni keyinchalik “aylantirish” va rivojlantirishni o`rganish kabi oldimizga
qo`yilgan vazifalar hal qilindi. Mavzuni yoritishda ilg`or pedagogik
texnologiyalardan foydalanildi.
| 