Relyatsion MBBT
Reja:
Asosiytushunchalar
Relyatsionma’lumotlarbazasi
Entity-Relyatsionmodeli
Relyatsionma’lumotlarbazasiniloyihalash
Infologikmodellashtirishningmaqsadi — tuziladiganma’lumotlarbazasidashakllanishimumkinbo‘lganma’lumotlarnitasvirlashvayig‘ishusullariniodamlaruchuntabiiyta’minlashdir. Shuninguchunma’lumotlarninginfologikmodelini
tabiiytilgamosqilibqurishgaharakatqilinadi.
Infologikmodelniqurishningasosiykonstruktivelementlari:
mohiyat;
mohiyatlarorasidagibog‘lanish;
xossalar (atributlar)
Mohiyat— harxilobyekt (obyekt — bu biz ularnibir-biridanfarqlaymiz), uningma’lumotlarima’lumotlarbazasidasaqlanadi. Mohiyatodam, joy, samolyot, reyslar, gullarvaboshqalarbo‘lishimumkin. Mohiyatturivamohiyatnusxasitushunchalarimavjud, ularnibir-biridanfarqlashkerak. Mohiyatturitushunchasibirjinslinarsalar, hodisalar, shaxslaruchunqaraladi. Mohiyatnusxasigaaniqnarsalarto‘plamisifatidaqaraladi. Masalan, mohiyatturi SHAHAR, uningnusxasiesa — TOSHKENT, MOSKVA bo‘lishimumkin.
Atribut —mohiyatnixarakterlovchinomlar. U o‘zidayagonamurakkabbo‘lmaganstrukturanitasvirlab, mohiyatholatinixarakterlaydi. Masalan, “O‘quvchi” mohiyatiatributi — kod, familiya, ism, manzil, yoshvaboshqalar. Mohiyatatributlarito‘plamicheksizdir. U axborottizimlaribilanishlaydiganfoydalanuvchitalabigavayechiladiganmasalagabog‘liqdir.
Yana birmisol: AVTOMOBIL mohiyatiatributibu — tur, marka, nomerbelgisi, rangivaboshqalar. Bu yerdaturbilannusxaorasidafarqmavjud. Rang atributituriko‘pqiymatliyokinusxali: qizil, ko‘k, oqvaboshqalar. Mohiyatvaatributturlariorasidaabsolyutfarqyo‘q.Mohiyatturibilanaloqadafaqatatribut bor. Boshqacha
kontekstdaatributo‘zimustaqilmohiyatbo‘libqatnashishi ham mumkin. Masalan, avtomobilzavodiuchun rang — bufaqatishlabchiqarishmahsulotiatributi, lok-bo‘yoqfabrikasiuchunesa rang — mohiyatturidir.
Kalit — atributlarning minimal to‘plami, uningqiymatiyordamidakeraklimohiyatnusxasinitopishmumkin. Masalan, samolyotlaruchishiuchun “Reysjadvali” mohiyatikalitlari “Reysnomeri” yoki “Jo‘nashjoyi”, “Uchishvaqti” va “Qo‘nish
joyi” to‘plamibo‘lisimumkin.
Ma’lumotlarningrelyatsionmodelikonsepsiyasi 1970-yilda E. F. Koddtomonidantaklifqilinganbo‘lib, u ma’lumotlarnitavsiflashvatasvirlashningamaliydasturlaridanbog‘liqbo‘lmasliginita’minlashmasalasinihalqilishuchunxizmatqila-
di. Ma’lumotlarningrelyatsionmodeliasosida “munosabat” tushunchasiyotib, u inglizcha “relation” so‘zidanolingan. Ba’zibirqoidalargaamalqilganholdamunosabatlarniikkio‘lchovlijadvalko‘rinishidatasvirlashmumkin. Jadvalharqandayodamgatushunarlivaqulaydir. Real dunyoobyektlarihaqidagima’lumotlarnikompyuterxotirasidasaqlashvaularorasidagialoqalarnimodellashtirishuchunmunosabatlar (jadval) to‘plamidanfoydalanishmumkinliginiE. F. Koddisbotlabberdi
Ma’lumotlarbazasiniloyihalashdaharxilsemantikmodallar ham ishlatiladi. Ulardanengko‘ptarqalganlaridanbiriga — ER modelideyiladi. Bu model ingilizcha “Entity-relatsion” deyilib, ma’nosi “Mohiyat-bog‘lanish” demakdir. Bu model 1976-yil Piter Chen tomonidankiritilganbo‘lib, u o‘zigabirqatorgrafikdiagrammalarnioluvchibirnechaharxilturdagikomponentlarnibirlashtirgan. Piter Chen mohiyatlar
to‘plamivaularorasidabog‘lanishsifatidarelyatsionma’lumotlarstrukturasiniinterpretatsiyaqilishnitaklifqiladi. ER modeliningasosiykomponentlarimohiyat, bog‘lanishvaatributbo‘libhisoblanadi. Infologikmodelniqurishda ER diagrammatiliniishlatishmumkin.
Bemor (qaydnomanomeri ,palatanomeri, Familiyasi, Ismi,
Otasiningismi, Manzili, Jinsi). Davolovchidoktor [doktor1, Bemor M] (doktor
nomeri, Qaydnomanomeri ). Maslahatchi [doktorM, BemorN] (doktor
nomeri, Qaydnomanomeri ).ER diagrammalaridabog‘lanish — bumohiyatlar, atributlar, assotsiatsiyalarvaboshqaaxborotobyektlarinitasvirlovchigeometrikshakllarnibog‘lovchitizimdir. Matndabuatamamohiyatlarningo‘zarobog‘lanishiniko‘rsatishuchunqo‘llaniladi. Agar buo‘zarobog‘liqlikatributlargaegabo‘lsa u holdaassotsiatsiyadeyiladi.
Sohalarma’lumotlarbazasi — bukattatashkilotlaraxborottizimlarihisoblanib, ularo‘zidabirnechao‘nlabMBnisaqlaydi. Bu MB harxilbo‘limlardajoylashgano‘zarobog‘langankompyuterlardajoylashganbo‘ladi. Amaliyma’lumotlarbazasi — bubiryokibirnechtaamaliymasalalarniyechishuchunzarurbo‘lganberilganma’lumotlarnibirlashtiruvchima’lumotlarbazasidir (masalan, moliya, talabalar, o‘qituvchilarvaboshqalarhaqidagiberilganlarbo‘lishimumkin). Sohalarma’lumotlarbazasiharqandayjoriyvakelgusiilovalardanfoydalanishnita’minlabberadi. Uningma’lumotlarelementlariamaliyma’lumotlarelementlarito‘plamibazasiga hamkiradi. MBniloyihalashtirishnungjoriyvaoldindanko‘rilganilovalarigaasoslanibyuqorisamaraliaxborottizimlariniyaratishniyanadatezlashtirishmumkin. ShusababamaliyloyihalashMBniishlabchiqaruvchilarnio‘zigajalbetmoqda. Bundayinformatsiontizimlardailovalarsoniningoshibborishiamaliy MB soninitezo‘stiribyubormoqdaShundayqilibharbirqarabchiqilganloyihalashgabo‘lganusulharxilyo‘nalishdagiloyihalashtirishnatijasigata’siriniko‘rsatadi. Maqsadgaerishishuchunloyihalashmetodologiyasinitashkiletishsohalivaamaliyusullarniqo‘llashsamaradorligigabog‘liqdir. Umumanolgandasohaliusulboshlang‘ichinformatsionstrukturaniqurishuchunishlatiladi, amaliyusulesauni
rivojlantirishmaqsadidama’lumotlarniqaytaishlashsamaradorliginioshirishdaishlatiladi.Axborottizimlarniloyihalashdabutizimlarnito‘liqanalizqilishvaungabo‘lganfoydalanuvchilartalablarinianiqlashgaolibkeladi. Ma’lumotlarniyig‘ishmohiyatnio‘rganishbilanboshlanadi. MBniloyihalashningasosiymaqsadi — busaqlanadiganma’lumotlarnikamaytirish, ishlatiladiganxotirahajminitejashvako‘pqaytariladiganoperatsiyalarnikamaytirishdir.
Xulosa:
Ma’lumotlarningrelyatsionmodeliasosida “munosabat” tushunchasiyotib, u inglizcha “relation” so‘zidanolingan. Ba’zibirqoidalargaamalqilganholdamunosabatlarniikkio‘lchovlijadvalko‘rinishidatasvirlashmumkin. Jadvalharqandayodamgatushunarlivaqulaydir.
|
