Shamol energetikasi qanday ishlaydi
Shamol energetikasi —
fan va texnikaning shamol oqimining kinetik
energiyasidan mexanik, elektr va issiklik energiyasi olishda foydalanish
usullarini, nazariy asoslarini ishlab chiquvchi va xalq xujaligida shamol
energiyasidan foydalanish tarmoqlari hamda yullarini belgilovchi sohasi.
Inson shamol kuchidan kadimdan foydalanib kelgan. Oldiniga uning
kuchidan faqat yelkanli qayiqlarda foydalanilgan, keyinchalik (mil. av. 2 —
1-asr) Misr va Xitoyda shamol tegirmonlari paydo bulgan (qarang Shamol
tegirmoni), keyinchalik shamol dvigatellari va qurilmalari yaratilgan. Shamol
energiyasidan Quyosh va suv energiyasi bilan birga foydalanish katta
ahamiyatga ega. Shamol energetikasi, asosan, 2 qismga bulinadi: shamol
texnikasi va shamoldan foydalanish. Shamol texnikasi qismi shamol kuchidan
foydalanib ishlovchi texnika vositalari (agregatlari, dvigatellari, qurilmalari) ni
loyihalashning nazariy asoslari va amaliy usullarini ishlab chiqish bilan shug
ʻ
ullanadi.
Shamoldan foydalanish qismida shamol energiyasidan samarali foydalanish,
shamol
qurilmalaridan
unumli
foydalanish,
ularning
texnikiqtisodiy
kursatkichlarini yaxshilash masalalari va boshqalarning nazariy va amaliy
masalalari urganiladi va amalda tatbiq qilinadi. Shamol energetikasi uzining
nazariy va amaliy masalalarini urganish va ishlab chiqishda boshqa fan
sohalariga, ayniqsa, aerologik tadqiqotlar natijalariga asoslanadi. Boshka
energiya manbalaridan foydalanish noqulay va umuman bunday manbalar yo
ʻq joylarda Shamol energetikasi ishlanmalari juda asqotadi. Oʻrta Osiyeʼda
(xususan, Uzbekistonda) dasht, cho
ʻl va chala chullarda Shamol energetikasi
texnika vositalari ko
ʻ l kelishi mumkin. O ʻ zbekiston Fanlar akademiyasi
Energetika va avtomatika institutida Shamol energetikasi muammolari bilan
ham shug
ʻullaniladi.
Shamol energetikasi Havoning oqimi bilan hosil qilingan kinetik energiya
qayta tiklanadigan energiya (suv energiyasi, bioenergy va boshqalar.). Havo
oqimi kinetik energiyasiga shamol energetikasi deyiladi. Havo oqimi tezligi
qanchalik baland bo'lsa, kinetik energiya bu qadar ko'payadi. Shamolning
kinetik energiyasini aylanadigan harakatga aylantirish uchun shamol
tegirmonidan
foydalanib,
generatorni
elektr
generatsiyasini
rotorni
(aerodinamik asosda boshqariladigan pichoqlar) aylanadigan kuchini
haydovchi mildan jeneratga uzatish yo'li bilan elektr ishlab chiqarishga
yo'naltirish uchun ishlatish mumkin. 2008 yildan boshlab dunyodagi shamol
energetikasi taxminan 94,1 mln. KVtni tashkil etadi va etkazib beriladigan
quvvat dunyo iste'molining 1% dan oshdi. Ko'pgina mamlakatlar uchun
shamol energiyasi asosiy energiya manbai bo'lmasa-da, 1999 yildan 2005
yilgacha to'rt barobardan ziyodroq o'sdi.
Turbina pichoqlarini zamonaviy usulda ishlatish, oqimning mexanik
energiyasini elektr energiyasiga aylantiradi va generatorga aylanadi. O'rta asr
va qadimgi davrlarda shamol tegirmonlari donni va nasos suvini ishlatish
uchun ishlatiladigan mexanik energiyani to'plash uchun ishlatilgan.
Shamol energiyasi yirik shamol energetikasi fermalarida va energiya
xavfsizligini ta'minlaydigan joylarda ishlatiladi va mahalliy hayot va
rivojlanishga katta hissa qo'shadi.
Xususiyatlar
Shamol energiyasi boy, deyarli cheksiz, keng tarqalgan, toza va temperaturali,
issiqxona ta'sirida. Yer yuzasining ma'lum bir doirasi mavjud. Uzoq muddatli
o'lchovlardan so'ng o'rtacha shamol energetikasi zichligi haqidagi tadqiqot
va statistikalar, odatda xaritadagi energiya zichligi chizig'i bilan belgilangan
masofani ishlatish uchun asos bo'lib xizmat qiladi.
|
