III-BOB
SOVUTISH MASHINALARINING KOMPRESSORLAR
Kompressor sovutish mashinasining eng muhim qismlaridan biridir.
Kompressor ispariteldan sovutish agentining bug‘ini so‘rib oladi, uni siqadi va
kondensatorga chiqaradi. Porshenli kompressorlar, ko’pincha, bug‘ bilan
ishlaydigan sovutish mashinalari sifatida qo‘llaniladi. Lekin yangi sovutish
agentlari, ya’ni freonlar topilishi munosabati bilan turbokompressorlar keng
ishlatila boshlashi lozim. Porshenli kompressorlarda
porshen ilgarilama-
qaytalanma (vozvratno-postupatelnoy) harakat qilishi hamda aylanishi mumkin.
Aylanadigan porshenli kompressorlar rotatsion kompressorlar deb ataladi.
§ 12. Porshenli kompressorlarning xillari
Kompressorlar o‘zlarining xolodoproizvoditelnostiga qarab, shartli ravishda
quyidagi xillarga bo‘linadi:
a)
xolodoproizvoditelnosti
5000
kkal/soatgacha
bo‘lgan mayda
kompressorlar (shkaflarni, prilavkalarni, vitrinalarni, qismlarga ajratiladigan
kameralarni sovutish uchun ishlatiladi);
b)
xolodoproizvoditelnosti 5000 dan 50000 kkal/soatgacha bo‘lgan
kichik kompressorlar (asosan savdo va umumiy ovqatlanish korxonalaridagi
kameralarni sovutish uchun ishlatiladi);
v)
xolodoproizvoditelnosi 50000 dan 300000 kkal/soatgacha bo‘lgan
o‘rtacha kompressorlar (sanoat korxonalarida
har xil narsalarni sovutish
maqsadlarida qo‘llaniladi);
g)
xolodoproizvoditelnosti 300000 kkal/soatdan ortiq bo‘lgan katta
kompressorlar (sanoatdagi yirik sovutish mashinalarida qo‘llaniladi).
Kompressorlar siqish bosqichiga qarab: bir bosqichli, ikki bosqichli va uch
bosqichli kompressorlarga bo‘linadi.
Sovutish agentining silindr ichida qanday harakatlanishiga qarab,
kompressorlar
to‘g‘ri
oqimli
(pryamotochnny)
va
noto‘g‘ri
oqimli
(nepryamotochnny) kompressorlarga bo‘linadi. To‘g‘ri oqimli kompressorlarda
sovutish agenti so‘rib olingan paytidan tortib itarib chiqarilgan paytigacha
silindrga
nisbatan bir yo’nalishda harakatlanadi; noto’g’ri oqimli komperessorda sovutish
agenti porshen orqasidan ergashib o’zining xarakat yo’nalishini
o’zgartiradi. Kompressorlar ish bo’shlig’iga qarab ikki xil bo’ladi; bir tomonlama
ishlaydigan (oddiy) kompressorlar va ikki tomonlama ishlaydigan kompressorlar.
Bir tomonlama ishlaydigan kompressorlarda porshen sovutish agentini faqat bir
tomoni bilan siqadi; ikki tomonlama ishlaydigan kompressorlarda esa,
porshen
sovutish agentini goh bir tomoni, goh ikkinchi tomoni bilan siqadi. Kompressorlar
silindirlarining soniga qarab, bir silindirli va ko’p silindirlikompressorlarga
bo’linadi, silindirlar o’qining joylanishi jihatidan gorizantal , vertical
kompressorlarga bo’linadi
va silindirlari burchak hosil etib (U-simon) o’rnatilgan kompressorlarga bo’linadi,
valning aylanish (oborot) soni jihatidan esa sekin ishlaydigan (tixodniy) va tez
ishlaydigan (bistroxodniy) kompressorlarga (500 ob/min. dan ortiq) bo’linadi
hozirgi vaqtda porshinlinli kompressorlarning quydagi hillari ko’p tarqalgan
a) Ikki tomonlama ishlaydigan gorizantal ( ГД tipidagi)
kompressor;
b) Bir tomonlama ishlaydigan, to’g’ri oqimli, vertical (B tipidagi)
kompressor;
c) Silindirlariburchak hosil etib joylashgan tog’ri oqimli (УП tipidagi, У-
simon) kompressor;
ikki tomonlama ishlaydigan gorizantal kompressorlar kata bo’ladi va ularda,
asosan amiyak ishlatiladi.
O’rtacha xolodoproizvoditelnosti 45000 kkal/soat va bundan ortiq bo’lgan
gorizantal kompressorlardan ham foydalaniladi Gorizontal kompressorlarning
kamchiligi shuki, ular sekin ishlaydi o’zi qo’pol, mashinasi vazmin bo’lib, ko’p
joyni egallaydi poydevori og’ir bo’ladi, porshin va silindirning bir tomoni yoyilib
ketadi (silindirning bir tomonlama yoyilishiga porshenning og’irligi ta’sir etadi).
Hozirgi vaqtda xolodoproizvoditelnosti o’rtacha bo’lgan
gorizantal
kompressorlarning o’rnida vertikal compressor bilan tog’ri oqimli U-simon
compressor tobora ko’proq ishlatilmoqda To’g’ri oqimli vertikal kompressorlar
ammiak va fryon-12 ishlatishga mo’ljallab, kichik va o’rtacha (10 000 dan 300 000
kkal/soat gacha ) xolodoproizvoditelnosti qilib chiqarilmoqda
Bu kompressorlarning afzalligi shuki ularning mashinasi yengil, ixcham
kamjoyni egallaydi, poydevori yengil va harajatlari kam.
Bu kompressorlarning
karteri butunlay berk bo’ladi, shu sababli mashinani ishlatganda juda diqqat qilish
kerak.
Ishlab chiqarilayotgan noto’g’ri oqim vertikal kompressorlarning
xolodoproizvoditelnosti 10 000 kkal/soatdan ortmaydi; bu kompressorlar umumiy
ovqatlanish va savdo korxonalarida keng qo’llaniladigan va freon bilan ishlaydigan
avtomat sovutish mashinalariga o’rnatiladi silindirlari burchak xosil etib
joylashgan
Kompressorlar eng mukammal
sovutish kompressorlaridir; ularning
xolodoproizvoditelnosti 10 000 dan 200 000 kkal/soatgacha bo’ladi va
silkinmasdan ishlaydi hamda valning oborotlar soni ortadi. Yangimashinaning
proyekti tuzishda va ishlab chiqarishda turli Kompressorlar uchun bir xil, standart
detallar ishlatish ko’zda tutilgan. Bu esa mashinaning tannarxini kamaytiradi va
detallarni o’zaro almashtirib ishlatishga imkon beradi bu mashinani ekispulatatsiya
qilishda katta axamyatga egadir. Karter va kirvoship-shatun mexanizmi standart
detallardir. kompressorlarning xolodoproizvoditelnostiga qarab, silindirlar,
porshenlar va klapinlar almashtiriladi. Mamlakatimizdagi
zavodlarda ishlab
chiqariladigan sovutish kompressorlarning texnik tarifi 6.7a, 7b-jadvallarida
berilgan
6-JADVAL
Ishlab chiqarilayotgan freonli kompressorlarning tarifi
Markasi
Tipi
Silin-
drlari-
ning
soni
Por-
shen
yo’li
Silindr-
larining
diametiri
Bir
minutdagi
oborotlar
soni
Porshen
chizgan
hajm
(ishchi
hajm)
Xolodoproizvodi-
telnosti
t
0
-10
bo’lganda
t
0
-15
bo’lganda
