Sug’urta bozorini davlat tomonidan tartibga solish zarurligi

3. Sug’urtalanuvchilar va sug’urta brokerlarining faoliyatini litsenziyalash

• Sug’urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish deganda – sug’urta bazori rivojlanishi, kengayishi va samarali ishlashni taminlash maqsadida davlat hokimiyati boshqaruvi va mahalliy idoralar tomonidan muntazam ravishda, malum maqsadga yo’naltirilgan holda, sug’urta bazori ishtirokchilari xatti-xarakatiga tasir o’tkazishiga qaratilgan iqtisodiy, huquqiy, tashkiliy va boshqa ko’rinishlardagi faoliyat tushuniladi . Bu faoliyat amaldagi qonunlar doirasida bo’lishi sug’urta faoliyati ishtirokchilari huquq va manfaatlariga zarar yetkazmasligi lozim.

• Sug’urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solishning shakillari 3 bosqichi mavjud :
• 1. Maxsus vakolatli davlat organi
• 2. Soliq organi
• 3. Majburiy sug’urtani joriy qilish

• Sug’urta bozorini davlat yo’li bilan tartibga solish quyidagi vazifalarni bajaradi :
• 1. Zarur iqtisodiy va huquqiy zaminni mustahkamlash va takomillashtirish yo’li bilan sug’urta bozori rivojlanishi uchun shart-sharoit yaratish
• 2.Kerakli meyoriy-huquqiy qoidalar belgilash orqali sug’urtalanovchilar va sug’urtalovchilar huquqlari hamda boshqa qonuniy manfaatlari himoya qilishini taminlash
• 3.Sug’urta bozozri infratuzilmasi uning tarkibiy qismlarini yanada rivojlantirish
• 4. Mustaqil sug’urta brokerlari , ixtisoslashgan yuridik maslahat tahlil hamda auditorlik firmalari shakillanishi va rivojlanishiga ko’maklashish
• 5.Sug’urta bazorida ishlaydigan malakali, zamonaviy bilim va tajribaga ega bo’lgan mutaxassiy kadrlar tayyorlanishiga, mavjud kadrlar korpusining muntazam malakasi oshirilishiga ko’maklashish
• 6.Sug’urta kompaniyalari va tashkilotlari moliyaviy faoliyati manitoringini tashkil etish, ularning to’lov imkoniyatlarini tuzatib berish kabilar hisoblanadi

• Sug’urta faoliyati ustidan davlat nazoratini amalga oshirishdan asosiy maqsad – sug’urta bozori va uning ishtirokchilari xatti-xarakatlari qonunchilik talablariga mos bo’lishni taminlash, eng avvalo sug’urtalanuvchi jismoniy va yuridik shaxslar mulkiy manfaatlarini himoyalashdan iborat.

• ü sug‘urta bozorining professional ishtirokchilari sug‘urta faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga rioya etishini, to‘lovga qobiliyatlilikning belgilangan normativlari va moliyaviy barqarorlikning boshqa talablari bajarilishini nazorat qiladi;
• ü sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining sug‘urta faoliyatini litsenziyalaydi;
• ü sug‘urtalovchilar tomonidan hisob-kitobni yuritish, sug‘urta zahiralarining mablag‘larini shakllantirish va joylashtirishga oid hisobotlar tuzish tartibini belgilaydi;
• ü sug‘urtalovchining ijro etuvchi organi rahbariga va bosh buxgalteriga qo‘yiladigan ijro etilishi majburiy bo‘lgan malaka talablarini belgilaydi;
• ü sug‘urtalovchilar tomonidan taqdim etiladigan moliyaviy hisobotlarning shakli, tartibi va muddatlarini belgilaydi;
• ü qonun hujjatlariga muvofiq sug‘urta bozori professional ishtirokchilarining faoliyatini tekshiradi va ularga aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish to‘g‘risida ijro etilishi majburiy bo‘lgan ko‘rsatmalar kiritadi;
• ü qonun hujjatlarida belgilangan tartibda sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlari litsenziyalarining amal qilishini to‘liq yoki ayrim sug‘urta turlariga (klasslariga) nisbatan to‘xtatib qo‘yadi, shuningdek ularning amal qilishini tugatadi;
• ü har bir moliya yili tugaganidan keyin olti oy ichida sug‘urta faoliyatini tartibga solish va uni nazorat qilish borasidagi faoliyat to‘g‘risida yillik hisobotlarni, shuningdek sug‘urta bozorining moliya yili mobaynidagi faoliyati to‘g‘risida statistika ma’lumotlarini e’lon qiladi.
• Davlat inspeksiyasi va uning xodimlari sug‘urta bozori professional ishtirokchilarining ustav fondida va boshqaruv organlarida ishtirok etishga, shuningdek sug‘urta vositachisi sifatida ish yuritishga haqli emaslar.

• Yuqoridagi vazifalardan kelib chiqqan holda Davlat inspeksiyasi qo‘yidagi funksiyalarni bajaradi:
• a) sug‘urtalovchilar tomonidan qonunlarga rioya etilishi, hisobotlarining haqiqiyligi, to‘lov qobiliyatiga va moliyaviy barqarorligiga taalluqli bo‘lgan iqtisodiy ko‘rsatkichlar ta’minlashini tekshiradi;
• b) o‘z vakolatlari doirasida sug‘urtalovchilar ish faoliyatini uslubiy jihatdan ta’minlaydi;
• v) sug‘urta munosabati ishtirokchilari tomonidan bajarilishi shart bo‘lgan me’yoriy hujjatlar, uslubiy qo‘llanmalar ishlab chiqadi;
• g) sug‘urta faoliyatiga oid me’yoriy huquqiy hujjatlar loyihalarini tayyorlaydi va ularni Moliya Vazirligi rahbariyati muhokamasiga kiritadi;
• d) sug‘urta tashkiloti tugatilgani taqdirda sug‘urtalanuvchilar manfaatlarini himoya qiladi;
• e) O‘zbekiston Respublikasida sug‘urta faoliyati va sug‘urta bozori ahvolini, uning rivojlanish yo‘nalishlarini o‘rganadi, tahlil qiladi;
• j) sug‘urta faoliyati yuzasidan mutaxassislarni kasbiy tayyorlash, qayta tayyorgarlikdan o‘tkazish yuzasidan tadbirlarni amalga oshiradi, seminarlar, konferensiyalar va simpoziumlar tashkil etadi;
• z) ommaviy axborot vositalari orqali sug‘urta faoliyati yuzasidan axborot berish-tushintirish ishlarini olib boradi;
• i) o‘z vakolati doirasida fuqarolardan kelib tushgan ariza, shikoyat va takliflarni ko‘rib chiqadi;
• k) belgilangan tartibda noshirlik faoliyatini amalga oshiradi.

• Davlat inspeksiyasi zimmasidagi vazifalar va yuklatilgan funksiyalarga muvofiq zarur hajmda vakolatlar bilan ham ta’minlangan.
• Sug‘urta nazorati bo‘yicha Davlat nazorat inspeksiyasi to‘g‘risidagi nizomga ko‘ra Davlat inspeksiyasi quyidagi vakolatlarga ega:
• — sug‘urta tashkilotlaridan qonun hujjatlarida belgilangan hisobotlarni olishi, ularning moliyaviy faoliyatlariga taalluqli axborotlarni talab qilish;
• — korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, bank muassasalaridan, shuningdek ayrim fuqarolardan o‘z funksiyalarini bajarishga oid axborotlar olish;
• — sug‘urtalovchi tashkilotlar faoliyati qonun hujjatlariga qay darajada mos ekanligini tekshirib borishi, ana shu maqsadda zarur hollarla komissiyalar va ishchi guruhlar tuzishi, bu komissiya va guruhlar ishini tashkil etish;
• — yuklatilgan vazifalarni bajarishlik uchun zarur bo‘lgan axborotlar va statistik hisobotlarni davlat ijroiya hokimiyati organlaridan bepul olishi mumkin.

• Davlat inspeksiyasi sug‘urta tashkilotlari faoliyatini tekshirishi natijasida sug‘urta to‘g‘risidagi qonunchilik talablari buzilayotganligi, sug‘urta tashkiloti faoliyatining ishonchligiga shubha tug‘diruvchi holatlar mavjudligini aniqlasa yoki sug‘urta tashkilotining moliyaviy barqarorligini belgilovchi iqtisodiy ko‘rsatkichlar tegishli normativlardagidan past ekanligini aniqlasa, u holda vakolatli davlat organlariga bu haqda xabar beradi hamda sug‘urta tashkiloti faoliyatini davom ettirishi mumkin yoki mumkin emasligi masalasi ko‘rib chiqiladi. Kechiktirib bo‘lmaydigan hollarda Davlat inspeksiyasi sug‘urtalanuvchilar manfaatlarini himoya qilish maqsadida o‘z vakolati doirasida zarur choralarni ko‘rishga haqli sanaladi.
• Sug‘urta faoliyati ustidan davlat nazoratining eng muhim tamoyillaridan biri - sug‘urta tashkilotlari faoliyatiga, kundalik ishlariga asossiz aralashishga, ular faoliyatini asossiz cheklanishiga yo‘l qo‘yilmasligidir.
• Davlat inspeksiyasi tomonidan sug‘urta faoliyati ustidan nazoratni amalga oshirish paytida qonuniylik, ijtimoiy adolat tamoyillariga qat’iy amal qilinishi lozim.

• Sug‘urta faoliyati ustidan umumiy nazorat olib borish vazifasi O‘zbekiston Respublikasi prokuratura organlariga yuklatilgan bo‘lib, prokuratura organlari sug‘urta faoliyati barcha ishtirokchilari, sug‘urta tashkilotlari, sug‘urtalanuvchi yuridik va jismoniy shaxslar, sug‘urta brokerlari, bu munosabatning barcha ishtirokchilari faoliyatini, shuningdek sug‘urta nazorati bo‘yicha Davlat inspeksiyasi faoliyatini ham nazorat qilib boradilar.
• O‘zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi «Prokuratura to‘g‘risida»gi qonunining1 4-modasida aytilishicha prokuratura organlari faoliyatining yo‘nalishlaridan biri-vazirliklar, davlat qo‘mitalari, idoralar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, hokimlar va boshqa mansabdor shaxslar, shuningdek fuqarolar tomonidan qonunlarning bajarilishini nazorat qilishdan iborat. Prokuror nazorati natijasida sug‘urta munosabati ishtirokchilari tomonidan sug‘urta to‘g‘risidagi qonunlar, boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlar talablari buzilayotganligi aniqlansa, prokurorlik nazoratining tegishli ta’sir chorasi qo‘llaniladi. Sug‘urtalovchi yoki sug‘urta qildiruvchi shaxs, yoxud sug‘urta munosabatiga aloqador boshqa shaxslar xatti-harakatida jinoyat alomatlari borligi aniqlangani hollarda esa jinoyat ishi qo‘zg‘atilishi, surishtiruv yoki tergov qilinishi orqali aybdor shaxslar aniqlanishi va qonunda nazarda tutilgan javobgarlikka tortilishi choralari ko‘riladi. Sug‘urta faoliyati ustidan prokuror nazorati davlat nazoratining eng samarali shakllaridan bo‘lib, qonuniylik va huquq-tartibotni mustahkamlashga xizmat qiladi.
•  

• O‘zbekiston Respublikasida sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining faoliyatini litsenziyalash O‘zbekiston Respublikasining “Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida”gi qonuni (15-modda) va Vazirlar Mahkamasining 2002-yil 27 noyabrdagi “Sug‘urta xizmatlari bozorini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 413-sonli qarori bilan qabul qilingan “Sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining sug‘urta faoliyatini litsenziyalash to‘g‘risida Nizom” ga asosan amalga oshiriladi.
• Sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining sug‘urta faoliyatini litsenziyalash O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi (keyingi o‘rinlarda litsenziyalovchi organ deb ataladi) tomonidan amalga oshiriladi.
• Belgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tkazilgan yuridik shaxslar sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining sug‘urta faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziya talabgorlari bo‘lishlari mumkin.