Ta’lim tizimi barqarorligini ta’minlashda xorijiy
manbalarning o’rni
Dilafruz Dilmurod qizi Qayumova
dilafruzqayumova000@mail.com
Namangan davlat universiteti
Annotatsiya: Mazkur maqolada ta’lim tizimi va uni rivojlantirish, Finlandiya
ta’lim tizimi, Amerika ta’lim tizimi, O’zbekistonda ta’lim tizimini rivojlanishi haqida
ma’lumot berilgan.
Kalit so’zlar: Ta’lim, zamonaviy bilim, modernizatsiya, ta’lim texnologiyalari,
sifatli ta’lim
The role of foreign resources in ensuring the stability of the
educational system
Dilafruz Dilmurod kizi Kayumova
dilafruzqayumova000@mail.com
Namangan State University
Abstract: This article provides information about the educational system and its
development, the Finnish educational system, the American educational system, and
the development of the educational system in Uzbekistan.
Keywords: Education, modern knowledge, modernization, educational
technologies, quality education
“Hammamizga ayonki, taraqqiyotning tamal toshi ham, mamlakatni qudratli,
millatni buyuk qiladigan kuch ham bu - ilm-fan, ta’lim va tarbiyadir. Ertangi
kunimiz, Vatanimizning yorug’ istiqboli, birinchi navbatda, ta’lim tizimi va
farzandlarimizga berayotgan tarbiyamiz bilan chambarchas bog’liq”- Shavkat
Mirziyoev.
Bugun yangi Oʻzbekiston jahon hamjamiyati safida oʻz oʻrniga ega boʻlib
bormoqda. Mamlakatdagi har bir soha zamonga xos va mos tarzda rivojlantirilib, har
bir sohada yangilanish nafasi ufurmoqda.
Jahonda ta’lim sohasini rivojlantirish masalasi dolzarb vazifalar sifatida e’tirof
etilmoqda. Ta’lim har bir davlatning ma’naviy-madaniy hayoti va ijtimoiy-iqtisodiy
taraqqiyotini belgilab beruvchi asos hisoblanadi. Ta’lim paradigmasida har bir
o’quvchining individual rivojlanish imkoniyatlarini hisobga olib, zamonaviy o’qitish
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3,848 (SJIF)
February 2023 / Volume 4 Issue 2
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
940
tizimida o’quvchilarda fanlarga oid kompetentsiyalarini shakllantirish, ularda
mustaqil fikrlash, ijodkorlik, yaratuvchanlik, tashabbuskorlik, muloqotga tezda
kirisha olish kabi xususiyatlarni shakllantirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Bu esa,
o’z navbatida kompleks yondashuv asosida boshlang’ich ta’limdan boshlab
o’quvchilarda tabiiy-ilmiy savodxonlikni shakllantirishning metodik asoslarini
takomillashtirish zaruriyatini yuzaga keltirmoqda.
Bugungi kunda ta’lim sohasida keng ko’lamli islohotlar amalga oshirilmoqda.
Bu borada o’quvchilarning qobiliyat va iqtidorlarini uzluksiz ta’limning boshlang’ich
bo’g’inlaridan boshlash, aniqlash va rivojlantirish maqsadida xalqaro dasturlar,
zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.
Shuningdek, o’quvchilarining bilm olish darajasini takomillashtirish ustida tizimli
hamda maqsadga yo’naltirilgan faoliyatni tashkil etish bugungi kunning dolzarb
vazifasidir. Shu jihatdan o’quvchilarni zamonaviy xorjiy tajribalar asosida bilm olish
ko’nikmalarini rivojlantiruvchi ta’limiy jarayonni tashkil etishning pedagogik va
metodik imkoniyatlarini yanada kengaytirish alohida ahamiyat kasb etadi.
O’zbekiston
Respublikasida
ta’lim
tizimini
isloh
qilishning
ustuvor
yo’nalishlarini belgilash, zamonaviy bilim va yuksak ma’naviy-axloqiy fazilatlarga
ega, mustaqil fikrlaydigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash jarayonini sifat
jihatidan yangi bosqichga ko’tarish, oliy ta’limni modernizatsiya qilish, ilg’or ta’lim
texnologiyalariga asoslangan holda ijtimoiy soha va iqtisodiyot tarmoqlarini
rivojlantirish maqsadida: “O’zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030-
yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi” tasdiqlash to’g’risida O’zbekiston Respublikasi
prezidenti SHavkat Mirziyoyev 2019-yil 8-oktabrdagi PF-5847-son farmoni
tasdiqlandi. Ushbu konsepsiyadan kutilayotgan natijalar Oliy ta’lim sohasida davlat-
xususiy sheriklikni rivojlantirish, davlat va nodavlat oliy ta’lim muassasalari, nufuzli
xorijiy oliy ta’lim muassasalari filiallari faoliyatini tashkil etish asosida oliy ta’lim
bilan qamrov darajasining 50 foizdan yuqori bo’lishi ta’minlash, sohada raqobat
muhitini yaratish. Oliy ta’lim muassasalarini bosqichma-bosqich kredit-modul
tizimiga o’tkazish, xalqaro tajribalardan kelib chiqib, oliy ta’limning ilg’or
standartlarini joriy etish bilan birga o’quv dasturlarida nazariy bilim olishga
yo’naltirilgan ta’limdan amaliy ko’nikmalarni shakllantirishga o’rgatuvchi ta’lim
tizimiga bosqichma-bosqich o’tish, xorijiy investitsiyalarni keng jalb qilish, pullik
xizmatlar ko’lamini kengaytirish va boshqa budjetdan tashqari mablag’lar hisobiga
oliy ta’lim muassasalarida texnopark, forsayt, texnologiyalar transferi, startap,
akselerator markazlari tashkil etish hamda ularni tegishli tarmoq soha va
hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy tatqiq etuvchi va prognozlashtiruvchi ilmiy-amaliy
muassasalar darajasiga olib chiqish, oliy ta’limning investitsiyaviy jozibadorligi
oshirish, xorijiy ta’lim va ilm-fan texnologiyalarini jalb etish talaba-yoshlar ta’lim-
tarbiyasi uchun qo’shimcha sharoitlar yaratishga qaratilgan kompleks chora
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3,848 (SJIF)
February 2023 / Volume 4 Issue 2
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
941
tatbirlarni o’z ichiga olgan beshta tashabbus asosida rivojlantirish va boshqa maqsadli
rejalar ko’zda tutilgan. [1] Ta’lim dunyodagi eng o’zgaruvchan jarayon bo’lib
shaxsni balki jamiyatni ham shakllantiradi. Dunyoning qaysi burchagida
bo’lishimizdan qat’iy nazar birinchi ta’limga e’tibor berishimiz kerak, chunki ta’lim
bizga yangi bilimlar olish, oqilona fikrlash, hayotda taraqqiyot va dunyoni
tushunishga yordam beradi. Ta’lim barcha mamlakatlarda mavjud va qadrlanadi.
Bugungi kunda rivojlangan davlatlarda ta’lim tizimida ko’plab yangicha
isloxotlar amalga oshirilmoqda. O’zining ta’lim tizimi bilan yuqori o’rinlarni egallab
kelayotgan Finlandiya ta’lim tizimi tajribasini misol tiriqasida keltirib o’tsak.
Finlandiya o’zining ta’lim tizimi bilan boshqa davlatlardan ajralib turadi.
Finlyandiyaning asosiy taʼlim toʻgʻrisidagi qonunida (1998-yil) Finlyandiya
taʼlimining uchta asosiy maqsadi belgilab berilgan:
1) oʻquvchilarga hayotda zarur boʻlgan bilim va koʻnikmalarni berish
2) jamiyatda rivojlanish va tenglikni targʻib qilish hamda
3) butun mamlakat boʻylab taʼlim sohasida tenglikni taʼminlash.
Finlyandiya aholisi bugungi kunda 5,5 mln. kishini tashkil etadi va mamlakatda
mavjud 2341 ta umumtaʼlim maktablarida taxminan 560500 nafar oʻquvchi tahsil
oladi. Maktablarda haftasiga 5 kunlik oʻqish joriy etilgan. Barcha maktablar bir xil
mavqega ega, bolalar qobiliyatiga koʻra turli sinf yoki ixtisoslashtirilgan taʼlim
muassasalariga ajratib oʻqitilmaydi.
Finlyandiya taʼlim tizimining asosini quyidagi 7 ta tamoyil tashkil etadi deyish
mumkin:
1. Tenglik - Finlyandiyadagi barcha maktablar oʻquvchilarga bir xil sharoit va
bir xil taʼlim tizimini taqdim etadi.
2. Bepul taʼlim - bepul taʼlim berish bilan birgalikda oʻquvchilarga barcha oʻquv
jihozlari va tushlik ham bepul taqdim etiladi.
3. Individuallik - darslarni oʻzlashtirishi qiyin boʻlgan oʻquvchilar bilan
oʻqituvchilar yoki yaxshi oʻzlashtirgan oʻquvchilar alohida shugʻullanishadi.
Finlyandiyada oʻquvchilar qoʻshimcha darslarga qoldirilmaydi.
4. Amaliylik - oʻquvchilarni imtihonga emas balki hayotga tayyorlash. Darslarda
oʻquvchilar, masalan, viza kartadan qanday foydalanish, shartnomalar tuzish, saytlar
yaratish, tikish, ovqat pishirish, marketing va sotuv ishlari bilan shugʻullanish kabi
amaliy ishlar bilan shugʻullanadilar.
5. Ishonch va oʻqituvchilar salohiyati - barcha maktablardagi oʻqituvchilar
magistratura darajasiga ega boʻlishlari shart. Oʻquvchilarga uy vazifasi deyarli
berilmaydi, ota-onalar farzandlari bilan uyda shugʻullanmaydi va oʻqituvchilarning
oʻquvchilarni hayotga tayyorlashiga toʻliq ishonishadi.
6. Ixtiyoriylik - dars jarayonida qay darajada ishtirok etish oʻquvchilar
ixtiyorida. Oʻqituvchilar oʻquvchilarni darsga qiziqtira olmasalar oʻquvchilar sinfni
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3,848 (SJIF)
February 2023 / Volume 4 Issue 2
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
942
tark etishi yoki oʻzlari yoqtirgan boshqa biror mashgʻulot bilan shugʻullanishlari
mumkin.
7. Mustaqillik - fin taʼlim tizimida oʻqituvchilar oʻquvchilarni imkon qadar
oʻzlari bilim va koʻnikmalarni oʻzlashtirishlari kerakligiga yoʻnaltiradi. Bilimlarni
hayotda qanday tatbiq etish koʻnikmalari amaliy mashgʻulotlar yordamida
shakllantiriladi. Oʻquvchilarning har qanday fikrlari inobatga olinadi va qoʻllab
quvvatlanadi.
Bundan tashqari, fin jamiyatida mavjud yuqori saviyadagi kitobxonlik
madaniyati ham oʻquvchilarning muvaffaqiyatiga bevosita taʼsir qiladi. Xulosa qilib
aytganda, Finlyandiya taʼlim tizimining muvaffaqiyati fin xalqining qadriyatlari va
madaniyat bilan chambarchas bogʻliq. Finlyandiya muvaffaqiyatidan saboq olish,
taʼlim tizimini chuqur oʻrgangan holda undagi muhim jihatlarni oʻzimizga
moslashtirgan holda foydalanishimiz zarur.
Oʻzining taʼlim tizimi bilan Amerika ham ko’plab talabalarni o’ziga jalb
etadigan yetakchi davlatlardan biridir. U yerda sifatli ta’lim, dunyoga tanilgan
professor-o’qituvchilar va zamonaviy infratuzilma va inshootlar mavjud. AQSH
universitetlari ikki milliondan ortiq kurslarni taklif qiladi.Ta’lim tizimi boshlang’ich,
o’rta maktab, oliy ta’limni o’z ichiga oladi. Oliy ta’limda bakalavriat va aspirantura
mavjud. AQSH kredit tizimiga o’tgan bo’lib, unda o’qish dasturingizni yakunlash
uchun 30kreditni to’plashingiz kerak.
AQSH maktablarida oʻqish uslubi boshqa mamlakatlarnikidan biroz farq qiladi.
Ular nazariy bilimga emas, balki amaliy bilimga ko’proq e’tibor berishadi.
Shuningdek, dunyodagi eng nufuzli ta’lim tizimlaridan birida ta’lim olish sizni
yorug’likda turishingizga yordam beradi. Shuningdek, AQSh talaba ta’limiga
dunyoning istalgan davlatiga qaraganda ko’proq pul sarflaydi. Bu AQSh ta’lim
tizimining eng yaxshilaridan biri bo’lishining sabablaridan biridir. Amerika Qo’shma
Shtatlarida savodxonlik darajasi taxminan 99 foizni tashkil qiladi. Fuqarolarni zarur
boshlang’ich ma’lumotga ega bo’lish uchun yig’adigan qonun tufayli. Ushbu shtat
qonunchiligini 6 yoshdan 8 yoshgacha bo’lgan 16 yoshdan 18 yoshgacha bo’lgan har
bir talaba ta’lim olishi kerak. Xulosa shuki AQSh ta’lim tizimining afzalliklari uning
talabalar tarkibidagi xilma-xilligi, ta’lim tizimidagi talablar, nazariy bilimlarni
amaliyot bilan uyg’unligi hamda dunyo miqyosida tan olingan universitetlardir.
Xulosa qilib aytganda, Amerika va Finlyandiya davlatlari ta’limiga berilgan
ustuvorlik uzoq yillardan beri o’quvchilarning xalqaro baholash dasturlarida yuqori
natijalarga erishishining asosi bo’lib xizmat qilib kelmoqda. Finlandiya davlati
o’quvchilari hamma tadqiqotlarda tabiiy fanlar bo’yicha - dunyoda ikkinchi,
matematika bo’yicha esa, beshinchi o’rinni egallashadi. Biz bolani yo hayotga
tayyorlaymiz, yo–imtihonga. Biz birinchisini tanladik, shiori Finlyandiya ta’limining
yetakchi shiorilaridandir. Yoki Amerika ta’lim tizimidagi zamonaviy texnologiyalar
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3,848 (SJIF)
February 2023 / Volume 4 Issue 2
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
943
bilan ishlashi dunyo bo’ylab yildan yilga ko’plab o’qituvchilarni qiziqtirib
kelayotgani ushbu davlatlarning ta’lim tizimi o’rganib amaliyotga joriy qilish
kerakligini anglatadi.
| 