|
Tmsi insituti mustaqil ish
|
| Sana | 23.10.2023 | | Hajmi | 1.48 Mb. | | #89868 |
Bog'liq silayd 0711[1] Новый документ (2), Psixologiya diagnostik test 06.12.2023, “Dasaturiy ta`minot turlari haqida” mavzusining dars ishlanmasi-fayllar.org MUSTAQIL ISH MAVZU: MALUMOTLAR BAZASI Topshirdi:Ovlayev Botir Tekshirdi:Jumayev Bobur REJA: REJA: 1.MALUMOTLAR BAZSI HAQIDA MA’LUMOT BERING? 2.BIGDATA HAQIDA MALUMOT BERING? 3.MA’LUMOTLAR BAZASI NIMA ?
Inson faoliyatining turli sohalarida katta hajmdagi ma’lumotlarni qayta ishlash va saqlash kompyuterlarni qo‘llashning muhim yo‘nalishlaridan: iqtisodiyot, bank, savdo, transport, tibbiyot, fan va hokazolardan biridir. Mavjud zamonaviy axborot tizimlari juda katta hajmdagi saqlanadigan va qayta ishlanadigan ma’lumotlar, murakkab tashkil etilishi, ko‘plab foydalanuvchilarning turli talablarini qondirish zarurati bilan ajralib turadi. Axborot tizimi –bu ma’lumotlarni yig‘ishni,qayta ishlashni va manipulyatsiyasini avtomatlashtirilgan holda amalga oshiradigan va ma’lumotlarni qayta ishlashning texnik vositalarini, dasturiy ta’minot va xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarni o‘z ichiga olgan tizimdir.Har qanday axborot tizimining maqsadi–dunyodagi real obyektlar haqidagi ma’lumotlarni qayta ishlash hisoblanadi. Axborot tizimining asosini ma’lumotlar bazasi tashkil etadi. Ma’lumotlar bazasi keng ma’noda –bu har qanday predmet sohasidagi dunyoning aniq obyektlar haqidagi ma’lumotlar to‘plamidir. Ma’lumotlar bazasini yaratish orqali foydalanuvchi turli xil xususiyatlarga ko‘ra ma’lumotni tartibga solishga intiladi va tezlik bilan kerakli xususiyatlarning kombinatsiyasi tanlovini amalga oshiradi. Bunda ma’lumotlar modelini to‘g‘ri tanlash juda muhimdir. Ma’lumotlar modeli –bu dunyoni idrok etishning asosiy toifalarini, uning obyektlari, bog‘lanishlari, xususiyatlari, shuningdek, ularning o‘zaro ta’sirlari bilan ifodalanishining tasviridir.Ma’lumotlar bazasi (MB) ko‘rib chiqilayotgan sohadagi obyektlar holati va ularning o‘zaro munosabatlarini aks ettiruvchi ma’lumotlar to‘plamidir. Ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlar tartibli ravishda saqlanadi. Shunday qilib, daftarchada barcha yozuvlar alifbo tartibida, kutubxona katalogida esa alifbobo‘yicha (alifbo katalogi) yoki sohaga (mavzu katalogi) muvofiq tartiblangan.Ma’lumotlar bazasini yaratishga, unda saqlanadigan ma’lumot-larni yangilashga, ko‘rish va izlashga va unga qulay kirish imkoniyatini yaratishga imkon beradigan dasturlar tizimi ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi deb ataladi. Zamonaviy ma’lumotlar bazalariga va binobarin, (MBBT) ga quyidagi asosiy talablar qo‘yiladi:
Ushbu ma’lumotlar bazasi tuzilishining asosiy kamchiligi ham shundadir.Ma’lumotlar bazasining tarmoq tuzilishi. Aslida, bu ierarxik tuzilmaning kengaytmasi. Hammasi huddi shunday bo‘lib, “ko‘pga-ko‘p”bog‘lanishi mavjud bo‘ladi. Ma’lumotlar bazasining tarmoq tuzilishi bizning misolimizga guruhlarni qo‘shishga imkon beradi. Tarmoq modelining kamchiligi jiddiy dasturlarni ishlab chiqishning murakkabligidir. Ma’lumotlar bazasining relyatsion tuzilishi. Barcha ma’lumotlar qator va ustunlarga bo‘lingan, ma’lumotlar kesishgan joyda joylashgan oddiy jadvallar ko‘rinishida taqdim etiladi. Obyektga yo‘naltirilgan va gibrid ma’lumotlar bazalari. Obyektga yo‘naltirilgan ma’lumotlar bazalarida ma’lumotlar obyektsifatida saqlanadi va bu juda qulaydir. Ammo bugungi kunda bunday ma’lumotlar bazalari hali uncha keng tarqalganmagan, chunki u ishlash jihatidan relyatsionga qaraganda pastroq.Gibrid ma’lumotlar bazalari relyatsion va obyektga yo‘naltirilgan imkoniyatlarni birlashtiradi, shuning uchun ular ko‘pincha obyekt-munosabat deb nomlanadi. Bunday MBBT-ga sakkizinchi versiyadan boshlab Oracle misol bo‘ladi. Shubhasiz, bunday ma’lumotlar bazalari kelajakda rivojlanadi, ammo hozirgacha ustunlik relyatsion tuzilmalarda qolmoqda.Relyatsion ma’lumotlar bazalariRelyatsion ma’lumotlar bazalari jadvallardan iborat. Har bir jadval ustunlardan iborat (ular maydonlar yoki atributlar deb nomlanadi) va qator (ular yozuvlar yoki kortejlar deb nomlanadi). Relyatsion ma’lumotlar bazalaridagi jadvallar bir qator xususiyatlarga ega. Asosiylari quyidagilar: ·Jadvalda ikkita bir xil qator bo‘lishi mumkin emas. Matematikada bunday xususiyatga ega jadvallar munosabatlar deb atalib -ingliz tilida RELATION, shuning uchun ham u relyatsion deb nom olgan. ·Ustunlar ma’lum bir tartibda joylashtirilgan bo‘lib, ular jadval tuzilganda hosil bo‘ladi. Jadvalda qator bo‘lmasa ham, lekin kamida bitta ustun bo‘lishi kerak. ·Har bir ustunning o‘ziga xos nomi bor (jadval chegarasida) va bir ustundagi barcha qiymatlar bir xil turga mansub (raqam, matn, sana ...). ·Har bir ustun va qator kesishgan joyda faqat atomarqiymati bo‘lishi mumkin (qiymatlar guruhidan iborat bo‘lmagan bitta qiymat). Ushbu shartni qondiradigan jadvallar normallashtirilgandeb nomlanadi.Barchasi namunada namoyon bo‘ladi. Aytaylik, forum uchun ma’lumotlar bazasini yaratmoqchimiz. Forumda mavzularni yaratadigan va ushbu mavzularda xabarlarni joylashtiradigan foydalanuvchilar ro‘yxatdan o‘tgan. Ushbu ma’lumotlar MBda saqlanishi kerak.Nazariy jihatdan (qog‘ozda) biz bularning barchasini bitta jadvalda joylashtirishimiz mumkin, masalan:
Ushbu “ko‘nikmalar”insonning cheklangan idrokidan chetda qolgan yashirin narsalarni ochib berishga imkon beradi deb ishoniladi. Bu bizning hayotimizning ko‘plab sohalarini: hukumat, tibbiyot, telekommunikatsiya, moliya, transport, ishlab chiqarish va boshqalarni optimallashtirish uchun misli ko‘rilmagan imkoniyatlarni beradi. Jurnalistlar va marketologlar Big Data iborasini shu qadar tez-tez ishlatib kelganliklari sababli, ko‘plab mutaxassislar ushbu atamani noaktual deb hisoblashadi va undan voz kechishni taklif qilishadi. Katta ma’lumotlarni aniqlovchi xususiyatlari sifatida, ularning fizik hajmidan tashqari va uni tahlil qilish murakkabligi ham sanab o‘tiladi. VVV xususiyatlar to‘plami (volume, velocity, variety —jismoniy hajm, ma’lumotlarning o‘sish tezligi va ularni tezkor qayta ishlashga bo‘lgan ehtiyoj, bir vaqtning o‘zida har xil turdagi ma’lumotlarni qayta ishlash qobiliyati) Meta Group tomonidan 2000-yilda barcha uch yo‘nalish bo‘yicha ma’lumotlarni boshqarishning teng ahamiyatini ta’kidlash uchun ishlab chiqilgan.1.Hajm (Volume) –ma’lumotlar miqdori va raqamli muhitda egallagan o‘rni bilan o‘lchanadi. “BIG” turkumiga kuniga 150 Gb dan ortiq massivlar kiradi.2.Yangilanish tezligi (Velocity) –ma’lumotlar muntazam ravishda yangilanadi va real vaqtda qayta ishlash uchun aqlli katta ma’lumot texnologiyalari zarur.3. Xilma-xillik (Variety) –massivlardagi ma’lumotlar turli formatga ega bo‘lishi mumkin bo‘lib, qisman, to‘liq va tartibsiz to‘planishi mumkin.Masalan, ijtimoiy tarmoqlarda katta ma’lumotlar, matn, video, audio, moliyaviy tranzaksiyalar, rasmlar va boshqalar qo‘llaniladi.Zamonaviy tizimlarda ikkita qo‘shimcha omil ko‘rib chiqiladi:
|
| |
