14.1-MAVZU.
TURIZMDA
TRANSPORT
XIZMATLARINING
MINTAQAVIY XUSUSIYATLARI.
AMALIY MASHG’ULOT REJASI:
14.1.Mintaqaviy darajada transport xizmatlarini tashkil etish.
14.2.Mahalliy tashuvchilarning xizmatlarini bron qilish.
Tayanch so’z va iboralar: mintaqaviy darajada transport xizmatlarini tashkil
etish,mahalliy tashuvchilarning xizmatlarini bron qilish.
O’RTMT: Turizmda transport xizmatlarining mintaqaviy xususiyatlari.
14.1.Mintaqaviy darajada transport xizmatlarini tashkil etish.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 5-yanvardagi “O‘zbekiston
respublikasida turizmni jadal rivojlantirishga oid qo‘shimcha
chora-tadbirlar
to‘g‘risida”gi PF 5611 sonli qarorida “Respublikada turizm bozorining turli
segmentlariga yo‘naltirilgan turizm mahsuloti va xizmatlarini diversifikatsiya
qilish, ularning raqobatbardoshligini yanada oshirish, transport yo‘nalishlarini
kengaytirish, transport xizmatlari sifatini oshirish, turizm mahsulotlarini keng
targ‘ib qilish, shuningdek, mamlakatimizning sayohat va dam olish uchun xavfsiz
manzil sifatidagi imijini mustahkamlash vazifasi yuklatilgan” .
Ma’lumki, mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishida
uning qon tomiri
bo’lgan transport tizimi juda muhim ahamiyatga ega bo’lib, jamiyat
taraqqiyotining hozirgi bosqichida iqtisodiyot nafaqat ishlab chiqarish, balki
minglab xizmat turlarini mujassamlashtirgan sohalar majmuiga aylanib bormoqda.
Transport xizmatdan foydalanuvchi sayohatchilar tomonidan transport vositalari
va transport marshrutining tanlanishi manzilni tanlashda muhim o’rin tutadi.
Jahon banki tomonidan olingan ma’lumotlarga ko’ra, jahon transport
xizmatlarining YaIM tarkibidagi miqdori 4,2 trln. AQSh dollari (6,8%)hajmida
baholanib, yiliga 110 mlrd. tonna yuk va 1 trln. dan ortiq yo’lovchilar tashilgan,
transport infratuzilmasida band bo’lgan xodimlar soni 100mln. kishini tashkil etadi
Sayohat qilish vaqt va makon bo'yicha
harakatlanish, tegishli maqsadlar va
qolish muddati bilan belgilanadi. Turar joyni o’zgartirmasdan turib, turizm haqida
gapirishdan ma’no yo’q. Turistik resurslar ma'lum hududlar bilan bog'langan va
ularning mashhurligi va foydalanish darajasi bunday hududlarning transport
imkoniyatlari bilan belgilanadi.
Shubhasiz, transportning rivojlanishi turizmning rivojlanishini ta'minladi.
Dunyoning ilgari noma'lum bo'lgan hududlariga chiqish imkoniyati paydo bo'ldi,
shuningdek avvalgidan tezroq va uzoqroq harakat qilish imkoniyati paydo bo'ldi.
Stefen Peyjning ta’kidlashicha, transport infratuzilmasining asosiy vazifasi
turistik oqimlarning erkin harakatlanishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishdan
iborat.
Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OECD) ning fikricha
“Transport turizmning asosiy omili bo'lib, turistlarni o'z joyidan ko'chirishda va
turli diqqatga sazovor joylarga borishini ta’minlab, turizm bozorida hudud va
sayohat manzilgohlarida ichki harakatini osonlashtirish va bog’lash
vazifasini
o’taydi.
Rus olimi Kuskov Aleksey Sergevichning so'zlariga ko'ra “transport
infratuzilmasi transport kompleksining asosini tashkil qiladi va yuk va
yo'lovchilarni tashish uchun foydalaniladigan haqiqiy transport tarmog'ini,
shuningdek, transport vositalari va doimiy qurilmalardan samarali foydalanishni
ta'minlaydigan tashkiliy tuzilmani ifodalaydi.
Birjakov Mixail Borisovich o’zining “turizm industriyasi” kitobida
Transport turizm biznesining mohiyati yoki muhim tarkibiy qismi bo'lib,
transport vositalari nafaqat turistlar va sayohatchilar, shuningdek ularning
yuklarini bir joydan ikkinchi joyga tashishga xizmat qilishi, balki koʻngilochar,
sport, muzey kolleksiyalari predmeti,
modellashtirish, savdo vositasi boʻlishi
ham mumkin .
O’zbekistonlik olimlardan M. Q. Pardayevning fikricha “Transport servisi
deyilganda insonning, mehnat jamoasining, hududning, davlatning va
jamiyatning yo‘lovchi va yuk tashish bilan bog‘liq ehtiyojini sifatli xizmat
ko‘rsatish yo‘llari bilan qondirishga qaratilgan transport
xodimlarining nafli
faoliyati tushuniladi”.
O’rganilgan nazariy manbalar shuni ko’rsatmoqdaki, turizm va transport
jahon iqtisodiyoti uchun katta ahamiyatga ega bo’lib tashqi muhitga (siyosiy,
iqtisodiy, ijtimoiy va tabiiy hodisalar) va turistik mavsumiylik omiliga bog'liq
bo'lgan ko'p bo'g'inli tuzilishga ega yirik tarmoqlararo majmualardir.
Bugungi kunda taklif etilayotgan turli xil transport turlari mavjud, chunki
uning jozibadorligi sayohatchilar va dam oluvchilarni transportni boshqarish
tajribasiga katta miqdorda pul sarflashga olib keladi. Har xil transport turlari
ko'pincha bir xil darajada jozibadorlikka ega bo'lgan
boshqa transport turlarini
to'ldiradi, garchi transport vositasining o'zi jozibador bo'lmasa ham, shu transport
juda jozibali hudud bo'ylab amalga oshirilishi mumkin.
Transport vositalarini turistik diqqatga sazovor joylar sifatida turli jismoniy
xususiyatlariga ko'ra ajratiladi, ammo qiziq bo'linish xususiyati shundagiki, u
namoyish etadigan turistik tajribaning tabiatiga asoslangan bo'lib tuyuladi.
Bazi shahar va mamlakatlarda transport vositalari turistik qiziqish ob’ekti
sifatida qabul qilinib, ular turistik hudud qiyofasining ramzi hisoblanadi. Bularga
mashhur Londonning ikki qavatli qizil avtobuslari, Nyu-Yorkning sariq taksilari,
Male jiplari, Kolombo tuk-tuklari, Bombey velorikshalari,
Tokiodagi tez yurar
poyezdlar, Moskvaning metrosini misol qilsak bo’ladi.
Turizmda transport vositalarining barchasidan foydalaniladi, chunki ular
nafaqat transport, balki sayyohlarning dam olishi uchun ko'ngilochar funktsiyani
ham o’z ichiga oladi. Turistik sayohatlarda muayyan transport vositalarining
ulushi, shu jumladan ularning ahamiyati ham har bir joyda turli xil darajaga ega.
Turizm maqsadidagi xalqaro
sayohatlar haqida gap ketganda, jahon turizm
tashkiloti tomonidan olingan ma’lumotlarga ko’ra havo qatnovining ulushi 2020-
yildagi 46 foizdan 2021-yilda 59 foizga oshdi, yer usti transporti shu davrda 49
foizdan 35 foizga kamaydi (chizmaga qarang).
Havo transportiga bo’lgan talabning oshishiga sabab bugungi kunda
qit'alararo sayohat havo yo'lovchi tashishning eng tez rivojlanayotgan segmentidir,
bu o'sish jahon savdosining rivojlanishi va aholi farovonligining oshishi bilan
bog'liq bo’ladi. Shuningdek muntazam tashishlarni amalga oshiradigan
kompaniyalar mashhur sayyohlik joylarida turli xil
charter dasturlarini ishlab
chiqishgan.
Fuqaro aviatsiyasi korxonalarining (FK) daromadlari turdosh tarmoqlarda
(aviatsiya, yoqilg'i ta'minoti, turizm va aholiga xizmat ko'rsatish va boshqalar)
qo'shimcha tovar aylanmasini keltirib chiqaradi.
