-moddasi — «Turistlami sug‘urta qilish»

chiqilgan 
va 
tasdiqlangan. «Sayyohlaming 0 ‘zbekiston Respublikasiga 
kelishi va ketishi tartibi to‘g‘raida»gi Nizomga muvofiq quyidagi 
moddalar sayyohlaming hayoti xavfsizligini ta’minlashga qaxaiiJgan:
• xavf-xatar manbalari bolgan hududlarga chet ellik sayyohlami 
olib chiqishlaridan oldin, 0 ‘zbekiston Respublikasi Favqulodda 
vaziyatlar vazirligining tegisbli boshqarmalaridan baxtsiz hodisalar 
yoki xavf-xatariar kelib chiqishi mumkin bo‘lishi yoki bo‘Imasiigi 
yuzasidan tegishli ma’lumotlar olish;
• ruxsat etilgan xavfsiz yc/nalisMar bo‘yicha ()‘zbekiston 
Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligining tegishli hududiy 
boshqarmasi bilan kelishilgan holda belgilangan xavfsiz yo'nalish 
bo'yicha sayyohat qflishni ta’minlash;
• belgilangan yo‘nalishning xususiyati va sayyohlaming xatti- 
harakatiga bog'liq holda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan xavf-xatar 
manbalari haqida ulaming oczini xabardor qilish va xavfsizligini 
ta’minlash;
• qabul qiluvchi turistik tashkilot chet el sayyohlari bilan 
xavfsizlik choralariga rioya etisblari, 0 ‘zbekiston Respublikasida 
bo‘lish tartibi, ekologik xavfsizlik talablari, miffiy urf-odatlaiga 
hamda sanitariya-gigiyena qoidalariga amal qilishlari to'g'risida 
tegishli tushuntirish ishlarini o‘tkazadi.
Turizmda xavfsizlik masalalari dolzarbligiga qaramasdan 
hozirgacha 
turizm 
mutaxassislarining 
e’tiboridan 
chetda 
hisoblanadi. 
Respublikamizdagi 
turizm 
mutaxassislari 
va 
bakalavrlari tayyorlaydigan kollej, institut va universitetlarda 
turizmda hayot xavfsizligini ta’minlash kursini o£qitish vaqti 
keldi. Chunki, mamlakatimizga xalqaro turistik oqim yildan- 
yilga ortib bormoqda. Turizmda hayot xavfsizligi bo‘yicha 
hozirda yagona manbani, taniqli olim, professor N.Tuxliyev 
va 
T.AbduIlayevalarning 
mukammal 
asarini 
keltirishimiz 
mumkin77. Turistik rnarshrutlarning barchasida turistiaming
77 
Тухлиев H., Абдуллаева Т. Основы безопасности в туризме. Госу­
дарственное научное издательство, Узбекистан миллий энциклопедияси. 
Ташкент, 2008. С. 503.
233

hayoti xavfsizîigini ta’minlash chora-tadbirlari ishlab chiqilishi va 
marshmtni o4kazadigan turistik tashkilot rahbarining imzosi va 
gerbli muhii bilan rasmiylashtirilishi lozim.
Tayanefe 
so('z
ya iboralar: hayot xavfsizligi, huquqiy me’yorlar, 
xavfsizïikni ta’minlash, konvensiya, deklaratsiya, turistik muhit.
Mavzuni o‘zkshtirisfe bo‘yicha savol va topsfaiiiqlar:
1. «Turizm to ‘g‘risida»gi qonunida turistlaming hayoti 
xavfsizîigini ta ’minlashning chora-tadbirlari qanday belgilangan?
2. «T'urizm to ‘g‘risida»gi qonunida turistlaming hayoti 
xavfsizîigini ta’minlashda sug‘urta qilish qanday belgilangan?
3. Turizmda xavf-xatar masalalarini qanday tushunasiz?
4. Turizmda xavf-xatarlarni bartaraf qilishdagi xalqaro 
me’yorlarni q[anday tushunasiz?
5. Gaaga deklaratsiyasida qanday talablar qabul qilindi?
i uim
CM©
O Í 6 ТМГО1С

GLOSSARIY
Atrof-muhit — insonning yashash makoni bo£lgan va yashashi 
uchun barcha tabiiy boyüklar yaratilgan tabiiy muhit. Tabiiy 
resurslar yaratilgan makon. fnson oiiasi bilan yashaydigan uyining, 
sayyoraviy hamjihatSigi.
Antropogen ta ’sir — antropos — odam va genesis — kelib 
chiqish. Insonning tabiatga ta’siri.
Antropogen landshaft — inson faoliyatí natijasida hosil boigan 
yer yuzasi va uning obyektlari.
Atmosfera — aímos grekeha — faavo (bug‘) va sphaira — shar. 
Yerning havo qobig‘i.
Areal — maydon (hudud), ma’lum bii íuríarning yashash 
faoliyati kechadigan joylar.
Aiohlda qo“ríqlanadigan hududlar — tabiat qo£riqxonalaii, tabiat 
buyurtmaxonalari, milliy parklai, tabiat yodgorliklaxi.
Barxan — chollardagi ko‘chma qum tepaliklari.
Biosfera — yeming hayot qobíg‘i.
Biologik xüma-xillik — biologik resurslar — flora va fauna.
Endogen — yeming ichki qismidagi tabiiy geologik jarayonlar.
Ekzoge® — yeming ustki qismidagi tabiiy geologik jarayonlar.
Geofem — biosfera komponentiarining o'zaro bir-biriga 
bog‘lanib, uyg‘unlashib majmuali tabiiy landshaftlami hosil qilishi.
Geosffera — yeming ustki qismidagi tabiiy jarayonlar.
Geografik qobiq — geografik qobiqqa yer po£sti (litosfera)ning 
yuza qismi, butun gidrosfera va biosfera hamda atmosferaning 
quyi — troposfera qismi kiradi va ular bir-biri bilan qo£shiiib bir- 
biriga ta’sir etlb turadi.
Gidrosfera — grekeha hidros — suv va sphaira — shar.
Degradatsiya — inqiroz, yemirilish, buzilish.
Delta — daiyolaming dengiz yoki quraqlikka quyilish joyida 
oqiziq jinslarining cho£kib, to'planib qolishidan hosil bolgan tekislik.
Ijtimoiy ekologiya — jamiyat (kishilar) va ulami o‘raía turavehi 
tabiiy muhit bilan o£zaro aloqadorlikni o£rganuvchi ta’limot yoki 
fan sohasi.
235

Landshaft — geoiogik zamin, relyefi, tuproq, o‘simiik, hayvonot 
dunyosi, yer osti rejimining bir xilligi bilan ajralib turadigan, tabiiy 
chegaralangan hudud.
litosfera — grekcha litos — tosh va sphiara — shar. Yer 
mantiyasining qattiq holatdagi yuqori qisrni va yer po‘sti birgaîikda 
litosferani hosil qiladi.
Rekreatslya — recreatio — lotiiicha — tiklanish.
Rekreatsiyaîi joylar — aholming yalpi dam olishini va turizmni 
tashkil etishning tabiiy geografik jihatdan qulay tabiiy joylar.
Rekreatsion ehtiyoj — insonning hayotiy faoliyati jarayonida 
yo'qotügan rahiy va jismoniy mehnat qobiliyatini va sog‘ligini 
tiklashga bolgan ehtiyoj hisoblanadi.
Relef — yer yuzasining shakllari.
Tabiiy resursîar — inson hayoti uchun zarur boigan, inson 
tomonidan bunyod etilmagan resurslarga tabiiy resursîar deyiladi — 
yer, havo, suv, o‘rmon, hayvonot, minerai qazilmalar. Tabiatning 
inson xo£jaligida foydalanilgan barcha elementiari.
Tabiatni nrahofaza qilisfe — tabiatni har bix inson o‘zi va kelajak 
avlodlar uchun saqlab qolish chora-tadbirlari yig‘indisi. Tabiatni 
muhofaza qilish, davlat, xalqaro jamiyat tomonidan ilmiy 
amalga oshiriladigan hamda tabiatdan oqilona foydalanishga, 
tabiat resurslarini kishilik jamiyati farovonligi uchun tiMash va 
ko‘paytirishga, atrof-muhitni musaffo, go'zal saqlashga qaratilgan 
tadbirlar majmuasidir.
Tabiiy majmua — yer yuzining, tabiat komponentlarining 
o‘zaro murakkab ta’siri natijasida tarkib topgan hamda tabiatning 
xususiyat iariga ko Va boshqa joylaridan farq qiladigan qismlariga 
aytiladi.
Tabiiy yodgoriiWar — ekologik, ilmiy estetik, madaniy 
qimmatga ega bo lg an noyob va o‘ziga xos tabiiy keîib chiqqan 
obyektlar (tabiatning inson tomonidan tegilmagan étalon 
uchastkalari, noyob relikt (shu yerga xos) va yo‘q bo‘lib 
ketayotgan o‘simîik va hayvonot dunyosi, noyob relyef shakllari, 
geoiogik ochilmalar, vulqonlar, sharsharalar, muzliklar, g‘orlar,
236

uzoq umr ko‘rgan daraxtlar, qiziq ko‘rimshdagj toshlar, 
obyektlar, daraxtlar kabi.
Freon — xlor va brom atomlarini saqlagan faol kimyoviy zaharli 
modda.
Choilanish — tabiiy resurslarning yaroqsiz holga kelishi.

Download 9,07 Mb.