0 ‘rgasiish obyekti
Dunyoda turizm sohasining ekologik turizm yo‘nalishi insoniyat
oldidagi ekologik inqirozning oldini olish, insoniyatning barqaror
rivojianishi va yashab qolishi uchun, sayyoramiz tabiati va uning
resurslarini saqlab qolishdagi najot yollarini axtarish zaminida
shakUandi va rivojlanlb bormoqda. Insoniyat oldida turgan
sayyoraviy ekologik muammolarni insoniyatning o‘zi bartaraf
etishi kerak va bartaraf etishga majbur. Shu nuqtayi nazardan
ham, mamlakatimizda ekoturizmni rivojlantirish masalalarini
o‘z vaqtida hal qilishimiz, tabiatimizdagi bioxilma-xillikni saqlab
qolish, tabiiy resurslarimizni muhofaza qilish hamda xalqaro
ekologik mqirozlarning oldini olishga qo‘shgan hissamiz bo‘ladi.
Shu o‘rinda 0 ‘zbekiston Respubtikasining Birinchi Prezidenti
LA. Karimovning ushbu so‘zlarini keltirishimiz o‘rinti boiadi:
“Men turistik biznes deganda, turizmni shunchaki rivojlantirish
emas, balki kengmq (ushunchani nazarda tutaman. Bundagap turizm
faoliyati bilan bevosita bogliq bolgan xizmat ko ‘rsatish va servis
tarmoqlarini rivojlantirish haqida bormoqda. Bu soha taraqqiyoti
mamlakatimizga xorijiy turistlarni ko ‘plab jalb etish bilan birga, eng
muhimi, katta valuta tushumlarini ta ’minlash bilan yurtimizning
iqtisodiy va ijtimoiy rivojiga ulkan hissa qo ‘shishi muqarrar”2.
Turizm sohasi o‘z rivojianishi ni boshlayotganligi uchun
respublikamizda iqtisodiyotning bu muhirn tarmogining isiiqboli
2
1
.A.
Karimov. Obod va ozod vatan, erkin va farovon hayot pirovard
maqsadimiz. — Toshkent, 0 ‘zbekiston, 2000. 232-b.
5
bo‘yicha ilmiy tadqiqotlar asta-sekinlik bilan tabliî qilinmoqda,
ekoturizmni O'zbekistonda tashkil qilishning mohiyati, an’analari
va sfrategiyasi, 0 ‘zbekistonda milliy turizmni rivojlantirish modeli,
milliy turizm biznesini tashkil qilish va boshqarish hamda turizmda
xavfsizlik asoslari bo'yicha dastlabki muhim tahlillar natijaîari
chop qilindi. Shuningdek, 0 ‘zbekistonda turizm sohasida oliy va
o‘rta toifadagi mutaxassisîar tayyorlash uchun dastlabki darsliklar,
o'quv-uslubiy qollanmalar, sohani rivojlantirishda o‘quv-uslubiy
ahamiyatga ega bo‘lgan muhim ilmiy adabiyotlar tayyoriamnoqda.
0 ‘zbekistonda turizmni rivojlantmshning dolzarb masalalari va
muammoîari va ulaming yechimlariga bag£ishlangan, o‘quv va
ilmiy adabiyotlarning nashr qilinganhgi ham, iqtisodiyotimizda
turizmning muhim sohaga aylanib borayoiganligini bildiradi3.
Mamlakatimizda turizmni shakllantirishda turizm sohalarining,
turizm turlarining mohiyaiini anglab olishda turizm amaliyotida
va nazariyasida etuk mutaxassisîar, olimlarning yo‘qîigi natijasida
dastlabki vaqtlarda ko‘pïab noaniqliklarga y o i qo‘yildi. Tajribasizîik
natijasida dastlabki tadqiqotchilar ekoturizmning kelib chiqijshi va
uning maqsadi, vazifalarini to‘g£ri tushunaolmadilar.
Ekoiogik turizm xalqaro miqyosda ommavîylashib borishi
natijasida uning targ‘ibotiga va tashviqotiga bag‘ishlangan ilmiy-
amaliy konferensiyalar tashkil qilish, o'tkazish kuchaytirilgandan
keyinnoanîqfîkr-mulohazalar, quruqtavsiyalar, iJmiyto‘plamlarda
ekoturizmning ta’rif va tavsiflarini belgilashdagi tavsiyalar iîmiy-
amaliy jihatdan asoslanmagan holda ko£payib ketdi (shaharlar
ekoturizmi, tarixiy obidalar ekoturizmi, arxeologik qoldiqlar
ekoturizmi, hayvonot bogiari ekoturizmi, muzeyîar ekoturizmi
va boshq.).
Ekoturizmni rivojlantirishda muammolar bilan birga noaniq,
axborotlarning, tavsiyalaming ham ko‘payib borayotganligi turizm
3 И.Тухлиев, Т.Абдуллаева. Экологический туризм; сущность, тенденции страте
гия развития. - Toshkent, 2006. 416-b., Tuxliyev L, Hayitboyev R. va boshqalar. Turizm
asoslari. - Toshkent, 2014. 330-b. Tuxliyev LS.,Qudratov G ‘.H., Pardayev M.Q. Turizmni
rejalashtirish. - Toshkent, 2010. 265-b. Mamatqulov X.M. Turizm infratuzilmasi. O'quv
qo'llanma. - Toshkent, 2011. 336-b.
a’limi yo‘nalishida foilim olayotgan yosh mutaxassislami ham,
turisfik firmalar faoliyatini ham, ekoturizmdagi tadbirkorlarni
ham, tadqiqotchilami ham cha!kashtirishi aniq. Shuning uchun
ham biz, jahon ekoturizm rivojidagi ustuvor usullar, dasturlarini
yaxshi
o‘rganishimiz,
ekoturizm
rivojlangan 'davlatlaming
tajribalari asosida o‘zimizning milliy ekoturizm dasturlarini ishlab
chiqishga mas’ulmiz. Bu yo‘nalishda dastlab ekoturizmning
kelib chiqishidagi ijtimoiy-iqtisodiy, tarixiy muhit sabablari va
mohiyatini bilishimiz va tushunib olishimiz lozim.
Ekologik turizin Vatanimizning tabiiy resurslaridan oqilona
foydalanish sohasida, naiaqat xorijiy sayyohlami Vatanimizning
tabiiy landshaftiari, hayvonot va nobotot dunyosiga boy harnda
betakror tabiati bilan tanishtirish, balki xalqlar o‘rtasida do‘stlik
rishtalarini bog‘iash, mamlakatlar va turii xalqlarning bir-birini
kengroq bilishiai ta’minlaydi, shu bilan biiga 0 ‘zbekiston hududida
qirilib ketish arafasida turgam noyob hayvoniar va o‘siinliklami
saqlash, ko‘paytirish maqsadlarida qo‘riqxonalar tarkibida va
atrofida jahon talablariga javob beraoladigan milliy tabiiy boglarni
yaratish loyihalarini ishlab chiqish, ularni amalga oshirish orqali
muhofaza qilinadigan hududlarda ekoturizm obyektlarining moddiy-
texnika bazasini yaratish uchun «ekoturizmni rivojlantirish» davlat
dasturlarini ishlab chiqish zarur boiadi.
Ekologik iurizmning haqiqiy muxlislari o‘zming yangi
tabiat go‘shalariga sayohati vaqtida «tabiat — jamiyat do'stligi,
birdamligi» munosabatlarini ko‘rishni xohlaydi,
kuzatishni
xohlaydi. Umumiy fikriarni jamlab tahlil qilganimizda, ekoturizm
tabiat qo'ynida bo‘lishlikdir. 0 ‘zbekistonda hozirgacha turizm
sohasiga bag‘ishlangan ilmiy adabiyotlarni o‘rganish, tahlil
qilishdan va turizm ning rivojlanish ma’lumotlari natijalaridan
ma’lum boiadiki, turizm Respublikamizda umumiy yo‘nalishdagi
dastlabki bosqichlaridan o‘tdi4.5.
1
Tuxliyev S.S., Q udratov G‘.X., Pardayev M.K. Turizmni rejalashtirish. Darslik. - X:
Iqtisodiyot, 2010. 265-b.
5 Tuxliyev I.S., Hayitboyev R., Safarov B.Sh., Tursunova G. Turizm asoslari. Darslik. -
Tosh ¡cent, 2014. 330-b.
7
Endilikda,
Respublikamizda
turizmni
rivojlaníirishning
iqtisodiy geografik, íabiiy, mintaqaviy jihatlarini íadqiq qilish
yuzaga chiqmoqda. Lekin bu yo‘nalishdagi ilmiy izlanishlar juda
kam. O'zbekisíoniik turizm mutaxassislari turizrri geografsyasj
va mintaqaviy turizmni rivojlantirishning jsíiqbolli yo‘nalish
eitanijgini tadqiq qilishga kirishdilar. Bu yo£nalishdagi dasíSabki
tadqiqotlardan ma’lum bo‘ldiki, miníaqa turizmini barqaror
rivojlantirishda ushbu mintaqaning barcha turistik resurslari
asosiy, hal qiluvchi o‘rinni egallaydi.
Ekoturizm — «Tabiatni muhofáza qílish», «Biologjya»,
«Geologiya», «Geografiya», «Botanika», «Tabiatdan foydalanish
iqíisodi», «Iqtisodiy ekologiya», «Bioekologiya», «Geoekologiya»
va bostaqa tabiiy fanlaming nazariyasi, asosiari, jamiyat va tabiat
munosabatlarining hozirgi asrimizga keüb sayyoraviy chegaraíarda
keskinlashib borayotganligi holatlaridan keiib chiqdi. Shu
nuqtayi nazardan bu fanlaming har qanday fan ta ’Iimi va har
qanday sohadagi o‘rni deyarii bir-biriga o‘xshash ta’rifni, tavsifni
angíatadi. Bunday ta’rif va tavsiflarni G.A.Bekbulaíova juda yaxshi
tushungan va olimaning xulosalari bo‘vicha «Ekoturizm» fanida
ekologik fanlar nazariyasiga nisbatan ekoturizm amaliyoti ancha
ustunroq darajalarni egallaydi6.
Ekologik turizmning ©‘raini belgilaganda tabiatning inson—
turist uchun bo‘igan ahamiyatlari ko‘rsatkichlarini keltirish lozim
boiadi. Ekoturizmning ahamiyatini ekoturistning ehtiyojlarini
qondirish jihatlariga qarab iqtisodiy, sog‘!omlashtirish, tarbiyaviy
va estetik guruhlaiga bo‘lisMmiz mumkin. Bu gumhlaming tavsifi
faqat turist uchun emas, umuminsoniyat hayotidagi tabiatning
o‘mini ham angíatadi.
Umumfikrlarni jainlab, tahlil qiSgaoimizda ekoturizm tabiat
qo‘ynida boMishlikdir. Shundan kelib chiqib, ekoturizmning
o‘rganish obyekti tabiat va tabiatning barcha resurslari hisoblanadi.
Sayyoramiz biosferasi va uning barcha íabiiy geografik mintaqalari,
‘ Bekbulatova G.A. Turizm va rekreatsiya geografiyasi. M a'ruzalar rnatni. - Nukus,
2008. 107-b.
8
dunyo okeani, togiar, daryolar, osnnonlar, o'simJikiar duhyosi,
hayvonot olami, iqlim boyliklari va xususiyailari ekoturizmning
o' rganish obyekti hisoblanadi. Shu biian birga xalqaro ekoturizm
ilmiy-amaliy adabiyotlarida ekoturizmning asosiy obyektSari
alohida muhoiaza qiJinadigan tabiiy hududlar, milliy
parklar, biosfera qo‘riqxonalari, tabiat qo'riqxonalari, iabiat
buyurtmaxonalari, iabiat rezervatlari deyilgan. Yana bir xulosa
bo'yicha ekoturist o‘z qiziqishi bo'yicha tanlagan tabiiy obyekt
iming uchun ekoturizmdagi asosiy obyekt hisoblanadi.
HsKjuspy
«4
EKOLOGIK
Umamiy
ekologik faniar
FANIAR
ekoiogik faniar
V
TIZIM I
/ N
Ainaliy
/
\
Geoekoiogik
j
ekoiogik fanlar
/
\
faniar
Iqiisodiy
Bioekologik
ekoiogik faniar
faniar
I-chizma.
| 