chiqdilar. Bu dasîurlarda ekoîurizmnj rivojlantsrish shiorlari va
talablari quyidagicha edi:
Amerika Qo‘shma Shîatlari ekotarizira jamiyati —
«Ekoturizm—
mahalliy aholi manfaatlarini e ’tiborga oluvchi, tabiiy resurslarnï
muhofaza qiluvchi, ekotizimlarning butunligini saqlovchi, mahalliy
madaniyat va tabiiy muhitni anglash uchun tabiiy hududlarga
maqsadli sayohat».
Avstraliya ekoterizmi müïiy strategîyasi
—«Ekoturizm — ekologik
barqarorlik prinsiplariga va ekologik bilim, madaniyat dasturiariga
amal qüishga asoslangan va mahalliy aholi manfaatlarini hisohga
oigan holda tabiatga sayohat gilish turizmi».
Gennaasyada ekoturizmn! rivojlaniirislsda raoliyaviy hamkorlik
Federal vaziriigi —
«Ekoturizmda tabiatga minimum ta ’sir qilish hissi
madaniyati va tuyg‘usi pay do bo‘ladi,qo‘riqlanadigan hududlarga
moliyaviy yordam imkoniyatlari va mahalliy aholida qo ‘shimcha
daromad olish manbalari hosil bo'ladi».
Atrof-mahM mehofazasi lbo‘yidia Kanada davlati maslahat
Kengashi —
«Ekoturizm ~ turizjnning turi bo‘lib, mahalliy xalq
manfaatlarini hurrnat qilish asosida tabiatni bilish, anglash va
ekotizimlami saqlashga yordam ko ‘rsatish yo ‘nalishidagi turistik
faoliyat hisoblanadi».
Ekoturizm jadal rivojlantirilayotgan davlatlarning ekoturizm
dasturlari asosida xalqaro îabiat va turizm tashkilotlari hani
ekoturizmning ta’riflarini qabul qiiishdi:
Batassjalion ttirizm tashkiloti —
«Ekoturizm — tabiat turizjnining
barchasini o ‘z.ida mujassamlashtirib, tabiiy hududlarga m as’uliyat
bilan sayohat qilish natijasida tabiatni muhofaza qilishni ta ’minlaydi
va mahalliy xalqning turmush darajasini yaxshilaydi».
Xakjaro ekoùirizm tashkiloti (TIES) -
«Ekoturizm ~ tabiat
mintaqalariga mahalliy aholining farovonligini quvvatlovchi va
atrof-muhitni saqlovchi mas ’uliyatli sayohatdir».
0 ‘zbekisionda ekotarizimni rivojlantirish «Konsepsiyasi»da
—
«Ekoturizm deganda nafaqat m a’rifiy-m a’naviy maqsadlarni
k o ‘zlagan ekzctik tabiiy hududlarga, ularning hayvonot va o ‘simlik
14
dunyosiga sayohat balki, ijtimoiy-iqtisodiy masalalarning amalga
oshiri/ishi yordamida ekologiya mucimmelarini ha! qilish bilan bir-
biriga bogliq majmualar yig‘indisini tushunamiz»'4-
Xaiqaro twrSzm jamiyati (XTJ) —
«Ekoturizm
—
tabiiy hududlarga
mas ’uliyat bilan sayohat qilish natijasida tabiatni muhofaza etishni
ta ’minlaydi va mahalliy xalqning turmush darajasini yaxshilaydi».
Tafeiafai rouhofeza qilish xaiqaro ittifoqi —
«Ekologik turizm
yoki ekoturizm ~ tabiat muhitiga nisbatan mas ’uliyat bilan sayohat
qilish, tabiat hududlariga ziyon yetkazmagan holda, hamda
tahiatning betakror, jalh etuvchi joylaridan zavq olish maqsadida
tabiatni muhofaza qilgan holda iabiatga k o ‘maklashadi, atrof-
muhitga «yumshoq» ta ’sir etadi. Mahalliy xalqning ijtimoiy-iqtisodiy
sharoitini faollashtiradi va shu faoliyatdan ularning imtiyozlar
olishini ta ’minlaydi»15.
R.A.Ïsiomova —
“Ekoturizm deganda, tabiiy, madaniy va ijtimoiy
qadriyatlami ko ‘rish, tomosha qilish, ilmiy jihatdan о ‘rganish,
ularning betakror jozibasi va о ‘ziga xos tomonlaridan zavq olish
maqsadida tabiat hududlariga ziyon yetkazmasdan, atrof-muhitni
muhofaza qilgan holda sayohat va sarguzasht qilish orqali tabiatga
ko ‘maklashish, mahalliy aholining ijtimoiy-iqtisodiy sharoitini
yaxshilashga qaratilgan turizmning turi tushuniladi».
Yuqorida keltiriigan mulohaza va fikrlami jamlab bizningcha
ekoturizmning ta ’rifi bo‘yicha quyidagi xuäosaga kelish mumkin:-
«Ekoturizm-faqat tabiat bag‘rida dam oiish, o‘rganish, kuzatish,
tomosha qilish va zavqlanish natijasida tabiatni,
biologik xilma-
xilîikni saqlash, muhofaza qilish tadbirlariga ixtiyoriy moddiy
yordam berishga qaratilgan, mahalliy aholining milliy madaniyatini,
me’rosiÿ an’analarâni, yashash tarzini hurmat qilishga asoslangan
turistik faoliyatdan iboratdiï».
Ekologik turizmning mohiyati va mazmuni haqida «Tabiatni
muhofaza qilish xaiqaro ittifoqi», «Xaiqaro turizm jamiyati»,
14 O'zbekistonda ekoturizm ni rivojlantirish KonsepsiyasL Ekologiya xabarnomasi, №
6, Toshkent, 2007. 6-7-b.
15 Xaiqaro tashkilotlarning ekoturizm boyicha ta’riflari (Hayitboyev R., Matyaqubov U.
Ekologik turizm . Uslubiy qo'llanrna. - Samarkand, 2010. 60-b.) boyicha berildi.
15
«Yowoyi tabiat umumjahon jamg‘armasi» va boshqa ko‘plab
xalqaro tashkilotlar Butunjahon Turizm Tashkilotining ekoturizm
haqidagi ta’rifini qabul qildi. Dunyo hamjamiyatiga xizmai
qiluvchi yuqoridagi xalqaro markaziarning o‘z oldiga qo‘ygan
maqsadlari har xil bo‘lsada, ekoturizmning o‘rnini belgilashdagi
xulosalari deyarli bir xil16. Chunki, ekoturizmni targ‘ib qilayotgan,
BTT, XTJ tabiatni muhofaza qiluvchi - TMKHI ning ish tartibi,
maqsadlari doimo bir-biriga qarshi turadi.
Dastlabki ikki xalqaro
jamiyat tabiatdan turistik maqsadlarda foydalanish iarafdori,
keyingi xalqaro tashkilot esa tabiatni muhofaza qilish iarafdori.
Ekoturizmning jahon miqyosida jadal rivojlanib borayot-
ganligining yana bir sababi ham shundaki, tabiatni muhofaza
qilishdagi xalqaro markazlar ham ekoturizmni rivojlantirishoi
quwatlamoqda. Ushbu xulosalar ekoturizmning umumiy turizmga
nisbatan
farqlanishlariga
asoslangan
bo‘lib,
ekoturizmning
asl mohiyati va mazmunini tushunib olishga yordam beradi.
Mamlakatimizda hozirga kelib ekoturizmning muammolarini
o‘rganish va rivojlantirishdagi dastlabki ilmiy tadqiqotlar boshlandi17.
Bu
tadqiqotlar
hozircha
mintaqaviy
chegaralarda
bajarilayotganligidan ekoturizmning mintaqaviy muammolari va
ularning yechimini ishlab chiqishga yo'naltirilmoqda.
Shuning
uchun ham birinchi navbatda oliy ta’lim tizimida ekoturizm
mutaxassislarini tayyorlashni boshiashimiz lozim. Shuningdek,
institut va universitetlarda hozirda turizm oliy talimining
barcha yo‘nalishida ekoturizm fanini amaliyoti bilan o'qitish
mamlakatimizda ekoturizmni rivojlantirishdagi dastlabki qadamlar
boiadi.
16
Lindberg K., Hawkins D.E. ( eds ) Ecotourism: a Guide for Planners and Managers.
N orth Bennington, Vermont. 1993. P. 256.
*' Shamuratova N.T. 0 ‘zbekistonda ekologik turizm va uning tabiiy geografik jihatlari.
g.f.n. ilmiy darajasini olish uchun taqdim etilgan dissertatsiya avtoreferati. Toshkent, 2011.
22-b. Matyaqubov U. Ekologik vaziyatni inobatga olib turizm samaradorligini
oshirish
yo'nalishlari va istiqbollari, i.tn . ilmiy darajasini olish uchun taqdim etilgan dissertatsiya
avtorefarati. -
Samarqand, 2011. 22-b. Islomova R.A. Ekologik turizm ni rivojlantirish
m uam molari. - Tashkent, Iqtisodiyot, 2014,131-b. Hayitboyev
R.,
Matyaqubov U. Ekologik
turizm . - Samarqand, 2010, 60-b.
16
Tayanch so‘z va iboraSar: ekoturizm, biosfera qo‘riqxona!ari,
bioSogik xilma-xillik, sírategik reja, taktik vazifalar, ekonomika.
